Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖
Tytułowy straszny dziadunio to Polikarp Białopiotrowicz, bogaty właścicielmajątku na Polesiu. Surowy i despotyczny, usiłuje narzucić swoją wolęczłonkom rodziny.
Jego wnuk, Hieronim, nie zamierza być marionetką i mimonapominających listów apodyktycznego dziadka, wybiera własną drogę życia.Pokonując trudności, zdaje maturę, po czym podejmuje studia na politechnicepetersburskiej. Podczas letniej praktyki, odbywanej ze swym przyjacielemŻabbą, zostaje zaskoczony gwałtownym wylewem rzeki…
Czy szlachetność, oddanie pracy i siła charakteru nie ugną się pod naporemspadających na bohatera nieszczęść? Klasyka literatury popularnej,nagrodzona w 1887 roku w konkursie tygodnika „Świt”, wielokrotniewznawiana.
- Autor: Maria Rodziewiczówna
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Rodziewiczówna
Dziecko przytuliło się do studenta, drżąc febrycznie.
— To nie wasze? — zagadnął Hieronim.
— Boże broń! Cudze! Darmozjad! Już cztery lata, jak mi zostało na karku!
— Czyjaż ona?
— A tego pana, co tu mieszkał!
— Gdzież rodzice? Pomarli?
— A niby pomarli.
— Jak to, niby?
Hieronim poczuł, jak drobne palce dziecka wpiły mu się w dłoń.
— A tak! Przywieźli go z młodą żoną i tą małą w kołysce; mieszkał u mnie, nudził się, polował, żeby czas zabić. Żona zrazu płakała, potem zaczął tu zjeżdżać prokurator z miasta — mąż polował. Raz wraca późno, zajrzał przez szybę, coś mu się nie podobało; młody był i zły, a w strzelbie miał dwa naboje. Więc wpakował jeden prokuratorowi w głowę, a żonie w piersi drugi i nie chybił! Gwałt się zrobił. Zastaliśmy go, jak nabijał strzelbę dla siebie; nie dali mu dokończyć, wzięła policja! Ot, jak było!
— I cóż się stało z tym biedakiem?
Gorące wargi dziecka spoczęły na dłoni chłopca; dziękowała mu za to słowo, może pierwsze dobre, co posłyszała o ojcu.
— Walał się dwa lata po tiurmach64 i umarł. Dziecko mi zostało, istny czort. Złe, uparte, leniwe! Obrzydły mi sceny z nią w domu, a tu się nikt nie zgłasza. Niełakoma gratka. Córka mordercy! Tfu! Może pan wstąpi na zakąskę?
— Dziękuję... Wyratowałem ją z rzeki. U was wody nie ma?
— A nie ma. Na tydzień przed powodzią uciekła. Gdzieś się błąkała tymczasem po kraju. Nu, podziękuj panu i marsz do domu! Słyszysz?
— Na co ona wam? — rzekł chłopak. — Kupiłem ją sobie od śmierci i u mnie niech zostanie. To moja krew.
Twarz dziecka, zalana łzami, podniosła się ku niemu; nie zważał na to.
— To pan jej krewny? Nu, ja zawsze mówiłem gospodyni, że swoi się upomną o swoje i zapłacą za utrzymanie.
— A ile chcecie?
— Sto rubli. Warto: odzienie w kawałki leci, trzewików nie nastarczyć, a co natłukła naczyń przez te cztery lata, to i nie zliczyć!
— Macie może jej papiery?
— Jest skrzynka. Reszta gratów poszła na pogrzeb kobiety i na koszty.
— Dobrze, dobrze. Dajcie skrzynkę!
Szynkarz pobiegł do chaty, a Hieronim tymczasem oparł obie ręce na ramionach dziecka i spytał:
— Czemuś mi tego nie powiedziała sama?
— Bałam się. Śmiałbyś się z tatusia, jak oni, a na matkę pluli! Och, ja nie chcę, żeby się z tatusia śmiali, nie! A potem powiedziałeś, że kłamię. Widzisz, toś ty kłamał!
— Ja, dziecko, ja! Będę ci odtąd wierzył na słowo; pojedziemy razem.
— Razem! — zaśmiała się przez łzy, obejmując jego szyję rączkami i chowając promieniejącą twarzyczkę w jasne włosy opiekuna. Serce jej skakało pod jego dłonią jak szalone.
— Macie, panie, skrzynkę! — przerwał szynkarz.
Chłopak przejrzał papiery. Było ich dosyć dla policji. Zapłacił za nie sto rubli. Był to owoc dwumiesięcznej wakacyjnej pracy.
Szynkarz począł błogosławić i dziękować; zjawiła się też gospodyni i dwie córki.
Mała, oparta dumnie o studenta, patrzała na nich z bezmierną pogardą. Wiedziała z czteroletniego doświadczenia, co warte słodkie ich miny i uśmiechy.
— Cóż, panienka, do swoich wracasz? — ozwała się do niej gospodyni, szorstką ręką dotykając twarzy.
Uchyliła się od pieszczoty dość niegrzecznie.
— Pojadę, gdzie on! — odparła krótko.
— Szczęść ci Boże! Może chcesz jeść na drogę?
— Jak zechcę, to on mi kupi!
Wózek ruszył z powrotem. Woźnica uśmiechnął się lekko, oglądając się za siebie.
— I za co pan zapłacił sto rubli? — ozwał się.
— Albo co?
— Cztery lata ją morzyli głodem, ubierali w łachmany, chodziła boso, a co tamte dzieci stłukły, na nią zrzucały. A co ona im się napracowała! Czy nie tak, mała?
— A tak, ciągle bili.
— Za to cię teraz nikt nie trąci. Bądź spokojna; znam twe pazurki i będę się ich strzegł na przyszłość.
Spojrzała żałośnie na ślady podrapań i spuściła pokornie główkę.
Nakarmił ją na popasie65, ułożył do snu i sam drzemał całą drogę, spokojny, że już nie spróbuje ucieczki.
Głośne okrzyki zbudziły go nagle.
Stali we wsi. Koledzy otaczali wóz tłumnie.
— A to co? Odwiozłeś małą? — wołał Żabba, uśmiechnięty radośnie.
— Gdzież Wierzbówka? — badał Grocholski.
— Na mapie geograficznej szczegółowej.
— A szynkarz? A rodzice?
— Woda ich zmyła.
— Jak to? Wszystkich?
— I wszystko! Nawet patent na wódkę66.
— Et, bredzisz!
— Et, czas mi zajmujesz!
— Ach ty smyczku!
— Ach ty pusty futerale od fleta67!
Wózek ruszył dalej wśród śmiechu. Żabba przyczepił się do skraju i jechał, trzymając się szerokich pleców woźnicy.
— Dziecko nasze?
— I jak jeszcze nasze! Masz, czytaj!
Litwin wziął podany papier, zmrużył oczy.
— Zapomniałem okularów! — rzekł desperacko.
Stanęli przed chatą. Wysiedli wszyscy, po chwili zebrała się reszta kolegów.
Żabba wsadził szkła na nos i zaczął na głos czytanie:
„Roku 18** maja 14 dnia ochrzczono w kościele parafialnym katolickim w Poniewieżu dziewczynkę, córkę Kazimierza i Marii, małżonków Obojskich, imieniem Bronisławy Marii Kazimiery”.
— Gwałtu! — wykrzyknął Żabba, przerywając czytanie. — To ona, ta mała!
— Ona! — pochwalił Hieronim.
— Hur-ra Delfin! — wołał Grocholski.
— A co? To dlatego, że nie myślę o naczelnikowej. Kobiety strasznie zabijają spryt w człowieku! Dowód na tobie! No, dosyć, nie czytaj, Żabba, kto ją do chrztu podawał, ochrzcimy ją po swojemu. Hola, Szaniarski, skocz po butelczynę! A kto na kuma68?
— Ja! — ozwał się Żabba.
— To dobrze! A imię?
— To już ma! — protestował Grocholski.
— Głupiś! Nie będziemy, wołając, recytować całej litanii!
— Maria! — podał Grocholski.
— Czyta się naczelnikowa! Imię twojej damy! Nie chcę, żeby była do niej podobna.
— Kazimiera! — szepnął Żabba.
— Czekaj! Co to znaczy? Kazi — to psuje, mir — spokój. Pfe! Ma ona nam psuć spokój? Nie pozwalam.
— Bronisława brzydko! — skrzywił się Grocholski.
— Jak dla kogo! Dla zaczepiających — tu się ukłonił w stronę warszawiaka — niewiele obiecujące, ale dla prawnych posiadaczy cenne! Niech będzie Bronisława! Co, mała, zgoda?
— Tatuś mnie Bronką nazywał — szepnęła.
— A co! Będziesz tedy Bronisławą i obyś była wierna nazwie! Ty tego nie rozumiesz tymczasem, ale kum rozumie, niech ci i to wytłumaczy w czas i porę właściwą. Słyszysz, Żabba? Przeczytaj w katechizmie o obowiązkach chrzestnych rodziców! Rozumiesz? Gdzież ten Szaniarski z winem? Pić chcę, jak sikawka straży ogniowej. Czego szukasz, Żabba?
— Szukam listu.
— Jakiego listu?
— Do ciebie od dziadunia. Przyszedł wczoraj...
— Coo?! — Pan Hieronim siadł, wytrzeszczając oczy. — Bogowie piekieł, cóż to nowego? A co, nie mówiłem wam, że on już wie, gdzie ja jestem?
— I co robisz w tej chwili! Pewnie się zaprasza na kuma! Nazwie ją po litewsku: Biruta69! — zaśmiał się Grocholski.
— Gdzież ten list, marudo? — wołał student.
— Aha, gdzie? Albo ja wiem! Zawsze mi głowę zdurzysz swoją gorączką. Gdzieś go schowałem, bo z pieniędzmi.
— Z pieniędzmi! Świat się kończy!
— Ot jest, masz!
Chłopiec zapomniał o pragnieniu i figlach. Podarł kopertę, uszkodził trochę pismo i zaczął czytać, komentując każde słowo.
„Jeżeli pamiętasz, że masz dziada” — oho, kto by nie pamiętał — „któremu byłeś całe życie zgryzotą” — bodajby cięższych nie miał — „to wymagam, abyś wnet, po otrzymaniu niniejszego, stawił się osobiście u mnie”. — Ciekawym, po co mu potrzebne oglądanie tej zgryzoty. — „Wiedząc, że żyjesz w nędzy i korzystasz z publicznej jałmużny” — Co? Sfiksował stary! — „posyłam ci na koszty podróży sto rubli, wymagając ścisłego rachunku i oddania tego, co pozostanie”.
— Tfu, do diaska! Ja, Hieronim, mam jechać za cudze pieniądze i gryzmolić jakieś rachunki? Dziadunio dostał rozrzedzenia mózgu!
— No, czytaj dalej!
„Mieszkam, jak zawsze, w Tepeńcu, powiat mozyrski, i czekam ciebie. Twój dziad, Polikarp Białopiotrowicz”.
Student zmiął list w gałkę i cisnął ją pod sufit, pieniądze rzucił na stół, siadł, wziął pióro i zaczął coś pisać.
— Jest wino! — wołał Szaniarski, wchodząc.
— Pijcie sami! Mnie po każdym liście dziadunia jakby kto żółcią potraktował. Zatruje mi humor na trzy doby! No, odpiszę mu choć raz.
Pióro skrzypiało zajadle. Koledzy rozgościli się na łóżkach i stołach, wzięli dziewczynkę i wywiadywali się wszystkiego z własnych ust ofiary. Opowiadała teraz chętnie i roztropnie szczegóły czteroletniej niewoli; o śmierci rodziców milczała uparcie.
Nagle Hieronim wstał.
— Gotowe? — spytano.
— Uhu! — odparł.
— To czytaj!
„Szanowny dziaduniu! Jeżeli korzystam z jałmużny publicznej, to do tej publiki70 Cię nigdy nie zaliczałem. Sto rubli odsyłam bez rachunku, na inny użytek. Jeżeli będę miał czas i ochotę, to przyjadę do Ciebie za własne fundusze, terminu nie określam i pozostaję pamiętnym71 wnukiem”.
Zwinął list, wsunął do środka pieniądze i odsapnął.
— Aż mi lżej! No, dajcie kieliszek! Zdrowie Bronki, na szczęśliwy powrót i pomyślne kursy! Dajcie i mojej żonie kropelkę!
— Na szczęśliwe pożycie! — rzekł Grocholski.
— Nie wspominaj tego, bo mi naczelnik staje w oczach!
— Więc nie jedziesz w Mozyrskie? — zagadał adorator naczelnikowej.
— Najpierw dajcie mi sposób przeistoczenia się w kaczkę, bo tam dostać się można za pomocą płetw i skrzydeł, inaczej wcale nie. To kraj ziemnowodnych istot!
— Statki kursują po Prypeci72 podobno.
— A niech sobie kursują zdrowe! Jak mi się zechce eksploracyjnej wyprawy, to ruszę. Tymczasem pijmy i hajda do Petersburga! Dziadunio dostanie ataku apopleksji73, gdy mój list otrzyma!
— Albo to prawda? — wtrącił Żabba. — On innej odpowiedzi nie czeka! Umyślnie tak napisał, żeby sto rubli odzyskać. Już ja go znam.
— A często ty masz podobne odezwy74? — spytał Szaniarski.
— Miałem ich pięć w życiu. Ilekroć mnie coś złego spotkało. Oj, ten dziadunio! Pierwszy list przyszedł, jakem matkę kładł w trumnę. I wiecie, co w nim było? Żem to ja ją do grobu wtrącił, ja, com ją kochał i czcił jak świętą! Miałem wtedy lat czternaście, zostałem sam. Pochowałem matkę i przysięgłem75 na jej grobie dawać sobie radę sam na świecie i prędzej zemrzeć z głodu niż poprosić o pomoc dziadunia. W dwa lata potem otrzymałem drugi list. Dowiedział się, żem chorował przed egzaminami, chciałem zostać drugi rok w klasie. Radził, bym dał za wygraną zarozumiałej pewności siebie i poprosił go o pomoc, której może udzieli. List cały był jedną obrazą i obelgą. Zgrzytnąłem zębami i słaniając się na nogach, poszedłem na egzaminy. Zdałem je w gorączce. Matka tam chyba modliła się za mnie i wyprosiła patent76. Odwieźli mnie koledzy do mieszkania i gdyby nie Żabba, poniósłbym świeżutki patent świętemu Piotrowi jako certyfikat zgonu. Trzeci raz w Petersburgu to było. Rozmyślaliśmy z Żabbą, jaką drogę obrać, do których wrót wiedzy zapukać, jak krajowi najlepiej usłużyć; przychodzi list: „Zostań doktorem, chcę mieć swego medyka! Radzę ci to ze względów dziedzictwa; jak mi usłużysz, to ci co zapiszę”. Dosyć tego: poszedłem w drugą stronę — na inżyniera. Trafił dobrze dziadunio, bo trzeba wam wiedzieć, że boję się okropnie umarłych i chorych! Czwarty raz pisał w sprawie Wojciecha, a oto piąty!
Student kopnął nogą niewinny papier.
— I nigdy nie odpisywałeś?
— Owszem, zawsze, ale Żabba konfiskował odpowiedzi przez oszczędność marek77! Dzisiejsza pójdzie!
— Czego on chce właściwie od ciebie?
— Kat go wie! Chce dokuczać, musi mu to sprawiać przyjemność — jak mnie kieliszek wina, a Grocholskiemu buziak naczel...
Zaczęty wyraz skonał na ustach chłopca, podskoczył jak ruszony sprężyną.
Naczelnik stał w progu.
— Panowie, do roboty! Jutro wyjeżdżamy! Spieszcie się! Białopiotrowicza zabieram z sobą. Reszta niech kończy zadania!
— Mane, Tekel, Fares78! — zamruczał Hieronim, idąc na wezwanie.
Reszta się rozpierzchła podniecona nadzieją wyjazdu.
Bronka po swojemu usiadła na progu, nucąc dziecięcym głosikiem piosenkę, którą wczoraj śpiewał Hieronim. Była nad wyraz szczęśliwa.
*
Hieronim Białopiotrowicz był już sierotą, gdy na świat przyszedł. Ojciec zginął na polowaniu, rozszarpany przez niedźwiedzia; matka łzami oblała urodzenie jedynaka, jedyne wspomnienie krótkotrwałego szczęścia, jedyny łącznik między nią i rodziną męża.
Niesłodkie miała życie biedna wdowa. Od chrztu syna stosunki z teściem zaostrzyły się, panowała między nimi głucha walka. Pan Polikarp Białopiotrowicz — magnat, milioner — stworzony był na wschodniego satrapę79, nie cierpiał oporu i nie znał go w życiu.
Słuchali go ślepo synowie, bali się jak ognia podwładni, trząsł całym domem. Despota to był chłodny, zamknięty w sobie, milczący.
Otwierał usta do krótkiego rozkazu, ostrej wymówki lub surowego wyroku. Wesołym go nikt nie widział, ale też nie unosił się nigdy złością, nie zniżał do tłumaczeń lub prośby.
W atmosferze przytłaczającej grozy, pustki i ciszy lękliwej przeżyła matka Hieronima osiem lat po śmierci męża. Dzieciak ją bawił swawolą, zachęcał do wytrwania, zajmował długie godziny. Poza granicą Tepeńca mogła mu dać ledwie kawałek chleba; posag jej był niewielki.
Kwestia nauki zerwała ostatecznie stosunki. Na wzmiankę o szkolnym kształceniu wnuka pan Polikarp zmarszczył siwe, krzaczaste brwi i odparł krótko:
— Nie potrzeba! Zostanie tu!
Matka nazajutrz wzięła dziecko i wyjechała bez pożegnania.
Uwagi (0)