Meir Ezofowicz - Eliza Orzeszkowa (polska biblioteka cyfrowa TXT) 📖

79. przyciśniony (daw.) — dziś: przyciśnięty. [przypis edytorski]

80. Kabała Maszjat (właśc. Kabała maassit) — najwyższa część Kabały, ucząca za pomocą kombinowania liter i wyrazów cuda czynić i tajemnice odgadywać. Kabała Maszjat. [przypis autorski]

81. z otwartymi usty — dziś popr. forma N.lm: (...) ustami. [przypis edytorski]

82. uśmiechniony (daw.) — dziś: uśmiechnięty. [przypis edytorski]

83. owe — dziś popr. forma lp: owo. [przypis edytorski]

84. więź — tu: wiązka, snopek. [przypis edytorski]

85. misnagdim (hebr. lm) — przeciwnicy chasydów. [przypis edytorski]

86. indyferent — człowiek obojętny (indyferentny: nie stanowiący a. nie robiący różnicy), szczególnie w sprawach religii. [przypis edytorski]

87. a kługer mensz (jid.) — mądry człowiek. [przypis edytorski]

88. beit hamidrasz (także: bet ha-midrasz, bet midrasz, besmedresz) — dosł. „dom nauki”; pomieszczenie przeznaczone do studiów talmudycznych dla chłopców i dorosłych mężczyzn, zaopatrzone w bibliotekę, z której każdy mógł w dowolnym czasie, wedle własnych potrzeb i zainteresowań korzystać; także miejsce modlitw (była w nim arka na Torę) oraz noclegownia; stanowił instytucję, bardzo ważną szczególnie w XVII i XVIII w., gdy podupadły jesziwy, czyli wyższe szkoły talmudyczne. [przypis edytorski]

89. halacha — prawo żydowskie złożone z 613 micw, tj. przykazań (nakazów, obowiązków), do których każdy dorosły Żyd ma się stosować. [przypis edytorski]

90. hagada a. agada (z hebr.: opowiadanie, baśń, legenda) — opowieść o wyjściu Żydów z Egiptu czytana podczas paschalnej wieczerzy zw. Gederem; także: opowiadanie interpretujące tekst biblijny z zawartym w nim przesłaniem moralnym. [przypis edytorski]

91. w domie (daw.) — dziś popr. forma: w domu. [przypis edytorski]

92. Cousin! Comme c’est ennuyant ici (fr.) — Kuzynie! Jak tu nudno! [przypis edytorski]

93. Oui, cousine! Cette vilaine petite ville est une place tres ennuyante (franc.) — Tak, kuzynko! Ta nędzna mała mieścina jest bardzo nudnym miejscem. [przypis edytorski]

94. fiszele (jid.) — rybka. [przypis edytorski]

95. Zi! Zi! A szejne puryc (...) (jid.) — Patrz, patrz! Jaki piękny panicz! Jaka piękna panienka. [przypis edytorski]

96. kapeluszów — dziś popr. forma: kapeluszy. [przypis edytorski]

97. herst (jid.) — słyszysz, słuchaj. [przypis edytorski]

98. danke (jid.) — dziękuję. [przypis edytorski]

99. a kluger mensz, erłycher mensz (jid.) — mądry człowiek, uczciwy człowiek. [przypis edytorski]

100. Tora (hebr.: nauka, prawo) — Pięcioksiąg; pierwsze pięć ksiąg Starego Testamentu, zw. też księgami Mojżeszowymi, lecz nazwa ta nie wskazuje bynajmniej autora tych ksiąg, lecz tylko stwierdza, że podstawą ich jest tzw. prawo Mojżeszowe (stąd hebr. nazwa Księga Prawa); Pięcioksiąg opisuje, jak powstało to prawo, ilustruje wydarzeniami historycznymi lub uważanymi za historyczne genezę i rozwój prawa. [przypis edytorski]

101. szydersko (daw.) — dziś: szyderczo. [przypis edytorski]

102. więź — tu: wiązanka; bukiet. [przypis edytorski]

103. gesta — dziś: gesty. [przypis edytorski]

104. szames — tak nazywano sługę bożnicy, synagogi oraz żydowskiej gminy wyznaniowej; właściwie jest to woźny bożnicy, gminy lub rabina. [przypis edytorski]

105. synagoga (z gr.: miejsce zebrań) — bożnica; w judaizmie miejsce modlitw, odprawiania nabożeństw, studiowania Tory i Talmudu; często również siedziba gminy żydowskiej; tu znajduje się Aron ha-kodesz (Arka Przymierza): rodzaj skrzyni, w której przechowywane są zwoje Tory, powyżej zawieszona jest lampka Ner tamid, symbol obecności Boga, zaś centralne miejsce zajmuje bima, czyli podwyższenie z pulpitem, z którego czytana jest Tora. [przypis edytorski]

106. ściśniony (daw.) — dziś popr. forma: ściśnięty. [przypis edytorski]

107. gej (jid.) — idź, idźcie; tu: dalej. [przypis edytorski]

108. a szlechter, dummer, ferszoltener bube, alejdyk geher, szganet (jid.) — zły, głupi, przeklęty chłopiec, próżniak. [przypis edytorski]

109. a merder (jid.) — rozbójnik. [przypis edytorski]

110. ferszołtener (jid.) — przeklęty. [przypis edytorski]

111. z (...) otwartymi usty — dziś popr. forma N.lm: z (...) ustami. [przypis edytorski]

112. z rozczochranymi włosy (daw.) — dziś popr. forma N.lm: z (...) włosami. [przypis edytorski]

113. tefile (hebr.tefilin) — dosł.: modlitwy. [przypis edytorski]

114. przenoszony — tu: doznany (który trzeba było znieść, przecierpieć). [przypis edytorski]

115. kom her (jid.) — chodź tu. [przypis edytorski]

116. jedne — dziś popr.: jedno. [przypis edytorski]

117. namiętnymi ruchy (daw.) — dziś popr. forma N.lm: (...) ruchami. [przypis edytorski]

118. cycele cyces (jid.) a. cicit (hebr.) — element religijnego stroju żydowskiego; określa się tak zarówno frędzle przywiązywane do czterech rogów talitu/tałesu (chusty modlitewnej) zgodnie z zaleceniami Boga w Księdze Liczb (Lb 15, 38–40), jak również prostokątną chustę z otworem na głowę i frędzlami, która jest rodzajem stroju codziennego, tzw. talit katan (hebr.) a. tałes kutn (jid.). [przypis edytorski]

119. wyrzecz — dziś popr. forma 2 os.lp trybu rozkazującego: wyrzeknij. [przypis edytorski]

120. przenieść (daw.) — doznać, przejść, przecierpieć. [przypis edytorski]

121. Mora Nebuchim — Przewodnik błądzących, dzieło Mojżesza Majmonidesa. [przypis autorski]

122. zginienie — dziś raczej: zginięcie; zgubę. [przypis edytorski]

123. uśmiechniony — dziś popr. forma: uśmiechnięty. [przypis edytorski]

124. sajeta — cienki, kosztowny materiał sprowadzany z zagranicy. [przypis edytorski]

125. podwał — miejscowa nazwa składu spirytualnych napojów wyrobionych w gorzelni lub browarze. [przypis autorski]

126. te słońce — dziś popr. forma: to słońce. [przypis edytorski]

127. interesa — dziś: interesy. [przypis edytorski]

128. poczestny (daw.) — wyrażający cześć, uczczenie kogoś; dziś: poczesny. [przypis edytorski]

129. czepeczkę — dziś: czapeczkę a. czepeczek. [przypis edytorski]

130. zwątpiały — dziś: pełen zwątpienia a. osłabiony. [przypis edytorski]

131. w same (...) ucho — dziś popr.: w samo ucho. [przypis edytorski]

132. ściśniony (daw.) — dziś popr.: ściśnięty. [przypis edytorski]

133. kipiątek — wrzątek; tu: wrzawa. [przypis edytorski]

134. zakon — tu: prawo, przepisy religijne. [przypis edytorski]

135. trudnym oddechem — dziś raczej: ciężkim oddechem. [przypis edytorski]

136. zszarzany — dziś: zszarzały. [przypis edytorski]

137. płomię (daw.) — dziś r.m.: płomień. [przypis edytorski]

138. kiedy rzymski cesarz świątynię zburzył — w odwecie za wzniecane przez Żydów powstania niepodległościowe Titus Flavius Vespasianus, cesarz rzymski (79–81 r. n.e.) zburzył Jerozolimę wraz ze sławną świątynią, głównym ośrodkiem kultu dla judaizmu, w r. 70 n.e. [przypis edytorski]

139. przedsiębierca — dziś popr.: przedsiębiorca. [przypis edytorski]

140. łagodnymi usty — dziś popr. forma N.lm: (...) ustami. [przypis edytorski]

141. miriad — dziś r.ż.: miriada. [przypis edytorski]

142. Barkobek właśc. Szymon Bar-Kochba (zm. 135 r. n.e.) — przywódca ostatniego powstania narodowego (132–135 r.) przeciw władzy Cesarstwa Rzymskiego nad Judeą; utworzył niepodległe państwo izraelskie, sprawując w nim władzę jako nasi (książę), które ostatecznie zostało podbite przez Rzymian po dwóch latach wojny; przez sławnego rabina Akibę został ogłoszony mesjaszem, od niego też otrzymał przydomek Bar Kochba, co oznacza po aramejsku „Syn Gwiazdy” i stanowi odniesienie do biblijnej Księgi Liczb (Lb 17, 24 o wschodzącej Gwieździe Jakuba). [przypis edytorski]

143. Abrabanel a. Abravanel — jedna z najstarszych i najznakomitszych rodzin żydowskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]

144. homeryczny śmiech — głośny i szczery. [przypis edytorski]

145. przeciw nich — dziś popr.: przeciw nim. [przypis edytorski]

146. amoraici — uczeni żydowscy, kontynuatorzy tannaitów, działający między 219 a 500 r. n.e. w dwóch ośrodkach: w Erec Jisrael i Babilonii, zajmujący się objaśnianiem Miszny; z ich prac powstała Gemara (w dwóch wersjach: babilońskiej i jerozolimskiej). [przypis edytorski]

147. gaon — uczony, geniusz. [przypis edytorski]

148. herste (jid.) — słyszycie, słyszcie. [przypis edytorski]

149. płomieńmi — dziś: płomieniami. [przypis edytorski]

150. uprzątnienie — dziś: uprzątnięcie. [przypis edytorski]

151. alte bobe (jid.) — prababka. [przypis edytorski]

152. pierzchnęła — dziś popr. forma: pierzchła. [przypis edytorski]

153. upokorzań się — dziś popr. lp: upokarzania się a. lm bez zaimka zwrotnego: upokorzeń. [przypis edytorski]

154. przybylec — dziś: przybysz. [przypis edytorski]

155. sztyl (jid.) — cicho. [przypis edytorski]

156. Sanhedryn (z gr.: trybunał sądowy) — zw. też Wysoką Radą a. Wielkim Sanhedrynem; najwyższa instytucja sądownicza i religijna starożytnego Izraela, trzy tytuły w kolejności ich znaczenia zarezerwowane dla najważniejszych członków sanhedrynu to nasi (książę), chacham (mędrzec) i aw beit-din (przewodniczący Izby Sądowej); zgodnie z tradycją rabiniczną sanhedryn istniał nieprzerwanie od czasów Mojżeszowych do IV w. n.e., jednak pierwsze pisemne potwierdzenie istnienia sanhedrynu pochodzi z 203 r. p.n.e.; sanhedryn zbierał się w Jerozolimie na Wzgórzu Świątynnym, przewodniczył mu arcykapłan; w czasie diaspory miejsce, w którym zbierał się sanhedryn, ulegało zmianom. [przypis edytorski]

157. dotknienie — dziś: dotknięcie. [przypis edytorski]

158. gęszcz — dziś: gąszcz a. gęstwina. [przypis edytorski]

159. lubo (daw.) — choć, chociaż. [przypis edytorski]

160. tałesa — dziś popr. forma: tałesu. [przypis edytorski]

161. gesta (daw.) — dziś popr. forma M.lm: gesty. [przypis edytorski]

162. w gęszczach — dziś: w gąszczach a. w gąszczu. [przypis edytorski]