Żydzi dnia powszedniego - Jehoszua Perle (biblioteka w .TXT) 📖

Zapomniałem powiedzieć, że oprócz komórek z licznymi ganeczkami oraz zielonej pompy stała jeszcze z boku na naszym podwórzu mała kamieniczka z dwoma oknami i obdrapanymi drzwiami bez klamki.

Oba okna były ślepe, przykryte kurzem. Opowiadano, że kiedyś w tej kamieniczce mieszkał pewien Żyd — zegarmistrz. Całe życie patrzył przez lupę. I tak patrząc, co roku obdarzał żonę męskim potomkiem. Ale chłopcy niedługo sobie pożyli. Szły słuchy, że w niebie zapadł wyrok skazujący na śmierć każdą istotę narodzoną w dzień czuwania. Nie wiadomo, czy pożarł ją kot, czy matka zadusiła piersiami. Wystarczy, że pewien bogobojny, świątobliwy Żyd polecił zegarmistrzowi wyprowadzić się z tej kamieniczki, gdyż ongiś mieścił się w niej burdel. Zegarmistrz wyprowadził się. Od tego czasu kamieniczka opustoszała i straszy swoimi ślepymi, zakurzonymi oknami przypominającymi dwie wypalone plamy na czystym ciele.

Żaden goj i żaden Żyd nie chce się do niej wprowadzić. W nocy harcują w niej nietoperze. Kobiety mówią, że to dusze tamtych dzieci, które umarły, zanim zdążono je według prawa obrzezać i włączyć do żydowskiego ludu. I właśnie, kiedy myśmy tam mieszkali, przeklęta kamieniczka ożyła.

Jacyś obcy ludzie zerwali zabite na głucho drzwi. Zjawili się stolarze i murarze. Rozległ się stukot młotków i siekier, potem śpiew robotników. Ludzie z naszego podwórza zbiegli się, żeby zobaczyć śmiałka, który ryzykując życiem, chce się do kamieniczki wprowadzić. Ojciec Ozera wsunął głowę w otwarte drzwi kamieniczki, po czym oświadczył, że dobrze się stało, że ludzie się do niej wprowadzają. Sam by się do niej wprowadził na złość wszystkim prostakom i głupcom, którzy wierzą w duchy i w diabły. Robotnicy pracowali w dzień i w nocy. Całe podwórze z niecierpliwością i ciekawością czekało na nowych sąsiadów. Ludzie zadawali sobie pytanie: czy czasem nie będą to goje? Okazało się, że nie. Nową sąsiadką była wdowa Chańcza. Była to kobieta, która nie nosiła peruki. Jej czarna fryzura ukoronowana była lokiem na czole.

Ludzie z podwórza wiedzieli, kto to jest. Jej ojciec, na pół ślepy, był krawcem, łaciarzem. Reperował stare żydowskie kapoty. Matka, przygarbiona jak żebraczka pod kościołem, lubiła skupywać u chłopów okazyjnie tanie rzeczy i tak długo się targowała, aż chłop gubił rachunek. Chańcza wiele lat spędziła w Warszawie. Nikt nie wiedział, czym się tam zajmowała. Kiedy życie w Warszawie jej obrzydło, wróciła do naszego miasta. Przywiozła ze sobą duży zielony kufer na kółkach, pełen obrusów, prześcieradeł, koszul, ręczników i jedwabnych sukien.

Przywiozła też z Warszawy piętnastoletnią córkę. Mówiono o niej, że to bękart. Bękart miał ładną twarz z pełnymi wdzięku dołeczkami i dużą głowę porośniętą gęstą czupryną w granatowym kolorze. To dla Chańczy i jej córki robotnicy stukali młotkami w przeklętej kamieniczce i śpiewali piosenki podczas heblowania desek. Dla nich to układali nową, białą posadzkę, kitowali szyby i malowali drzwi. W pierwszy wieczór po ich wprowadzeniu się na podwórzu roztoczyło się jaskrawe światło z dwu gazowych lamp zapalonych w odnowionym mieszkaniu. Światło było tak silne, że ludzie musieli zawiesić prześcieradła w oknach swoich mieszkań. Przy takim świetle bowiem nikt nie mógł zasnąć.

Chańcza urządziła w tej przeklętej kamieniczce herbaciarnię. Kazała robotnikom wmurować w ścianę duży kocioł z ciężkimi, mosiężnymi kranami podobnymi do gniewnych opuszczonych głów. Wstawiła długie heblowane stoły i ławki i zaczął się ruch. Przychodzili żołnierze, furmani ze swoimi pannami i w ogóle młodzi ludzie, którzy w sobotę nie mieli gdzie palić papierosów. Z białych, brzuchatych, błyszczących dzbanów czerpali herbatę z cytryną i zakąszali maślanymi ciastkami, kawałkami strucla, które piekła sama Chańcza. Zajadano się pestkami słonecznika i śpiewano piosenki z Warszawy, Rosji, Buenos Aires i Ameryki Północnej.

Przede mną i Ozerem otworzył się nowy świat. Przestaliśmy spędzać czas przy zielonej pompie. Ozer nie pytał już mnie o to, czy wierzę w Boga i czy Mojżesz rzeczywiście istniał. Po prostu nie miał czasu na zadawanie takich pytań. Wieczorem staliśmy przed oknami herbaciarni i słuchaliśmy pieśni z dalekich krajów. Nie wiem, czy Ozerowi też wydawało się, że nie ma niczego lepszego i piękniejszego na świecie od herbaciarni Chańczy. Być może dlatego, że pospołu z pieśniami i radosną atmosferą panującą w herbaciarni, lubiliśmy patrzeć na Ruchcię, piękną córkę Chańczy.

O tym oczywiście nic nie powiedziałem Ozerowi. On również nie zwierzał się mnie. Kiedy jednak obaj staliśmy za oknami herbaciarni, bez słowa szukaliśmy oczami postaci, która tkwiła w naszej wyobraźni, jeśli tylko przymknęliśmy powieki.

— Zimno ci? — zapytał Ozer.

— Nie. Nie jest mi zimno — odpowiedziałem, drżąc i chowając głowę pod kołnierzem.

— Mnie też nie jest zimno — oświadczył Ozer, tupiąc nogami po śniegu. — Widzisz ją?

— Tak, widzę — odpowiedziałem szeptem, aczkolwiek wiele razy jej nie widziałem.

— A ja jej nie widzę — powiedział Ozer, przybliżając twarz do szyby w poszukiwaniu jakiejś szerszej szczeliny w zasłonie okna.

Pomyślałem sobie, że gdyby Bóg mi pomógł rozsunąć trochę zasłonę i zobaczyć Ruchcię w całej okazałości, byłbym najszczęśliwszym z ludzi.

Ozer ubierał swoje myśli w słowa. Powiedział, że gdyby się nie bał, to by wybił szybę i zerwał zasłonę.

— Wewnątrz siedzą złoczyńcy — powiedziałem — co by im szkodziło, gdyby okna nie były zasłonięte?

Ozer wyjaśnił mi, że tak musi być. W przeciwnym wypadku podwórze zaroiłoby się od ludzi.

— Widzisz przecież — oświadczył — że tam siedzą kawalerowie z dziewczynami. Sam widziałem, jak żołnierz obejmował dziewczynę i całował ją. Wszyscy żołnierze mają taki nawyk. Lubią całować dziewczyny.

Nie wiem, co się ze mną w owej chwili działo. Zrobiło mi się gorąco. Z tego chyba powodu wyrwało mi się:

— A ty, Ozerze, pocałowałbyś Ruchcię?

— Zwariowałeś? Myślisz, że ona to byle kto?

— Uchowaj Bóg! Wiem, kto ona jest.

— Ty jej nie znasz — oświadczył Ozer. — Ona jest zupełnie inna. To niezwykła dziewczyna.

Powiedział to z takim przekonaniem, że odniosłem wrażenie, iż zna Ruchcię od bardzo dawna. Że z nią rozmawiał, chodził z nią na spacery i być może nawet zdążył już ją pocałować.

Tego wieczoru rozstałem się z Ozerem z ciężkim sercem. Coś mnie zaczęło gnębić i nie wiedziałem, jaka jest tego przyczyna. Dlaczego Ozer nagle zadarł nosa? Czy rzeczywiście spacerował z Ruchcią? Czy faktycznie z nią rozmawiał? Jeśli to prawda, to dlaczego zataił to przede mną? A jeśli naprawdę z nią chodził na spacer, to dlaczego nadal stoi pod jej oknami i nie wchodzi do środka? Była to dla mnie zagadka. Jeszcze bardziej wydał mi się zagadkowy fakt, że pewnego dnia Ozer poprosił mnie, żebym go w sobotę zabrał do herbaciarni. W sobotę ja byłem panem. Ja decydowałem. W sobotę zobaczyłem Ruchcię w całej jej okazałości.

A stało się to tak. W sobotę, po obiedzie, ojciec posłał mnie do Chańczy po czajnik wrzątku. Ozera jego matka nie posyłała do herbaciarni. Po pierwsze dlatego, że był studencikiem, a po drugie, Chańcza miała służącą gojkę, która w sobotę piekła i gotowała. Umówiłem się przeto z Ozerem, żeby w sobotę wcześniej wrócił z gimnazjum i wtedy zabiorę go do herbaciarni. Książki i zeszyty schował pod schodami. Czapkę uczniowską wsunął do kieszeni i obaj weszliśmy do herbaciarni. On z opuszczoną głową, z rozwichrzoną czupryną. Ja w sobotniej kapocie, z czajnikiem w ręku. Ozer dumnie kiwnął głową i zatrzymał się przy drzwiach. Ja zaś z sercem bijącym jak młot skierowałem się prosto do mosiężnych kranów.

Ruchcia sama napełniła mi czajnik. Wysoka, z dołeczkami na twarzy, w białej pachnącej sobotnimi owocami i miodownikiem bluzeczce, stała pochylona nad czajnikiem w oczekiwaniu, aż napełni się wrzątkiem. Przy stołach siedzieli młodzi ludzie z dziewczynami. Wszyscy mieli twarze zarumienione. Matka Ruchci, wdowa Chańcza, też siedziała przy jakimś młodzieńcu i śmiała mu się w twarz. Ja wszakże tego wszystkiego nie widziałem. Zapatrzony byłem jedynie w granatową głowę Ruchci i jej białe ręce. Zauważyłem też, że kiedy wrzątek wlewał się do czajnika, Ruchcia kilka razy obróciła twarz ku drzwiom, przy których stał Ozer. Czy wymieniała spojrzenia z Ozerem? Czy rzeczywiście się znają? Zrobiło mi się gorąco. Jak przez mgłę zauważyłem, że żołnierzyk z krótko ostrzyżoną głową wstał od stołu i przysunął się do Ruchci. Musiał być pijany, bo chwiał się na nogach. Gdyby nie był pijany, nie odważyłby się w bezczelny sposób położyć ręki na biodrze Ruchci i pchać swoje czarne wąsiki do jej twarzy.

— Chodź — śmiał się całą gębą — moja krasawico, daj mordeczkę, ty moja prelest’125...

Czajnik z wodą trzymałem już w obu rękach. Był ciężki, jakby piaskiem wypełniony. Ale jeszcze cięższe było uczucie, które zaczęło mnie dławić. Gdybym się nie bał, to bym wylał zawartość czajnika na głowę podłego żołnierza. Gorzej przedstawiała się sprawa z Ozerem. Stał przy drzwiach. Rumieńce pokryły mu twarz. Wydawał mi się wyższy niż zwykle. Tak wyglądał, kiedy recytował wiersze. Nie wiem, jak to się stało, ale w pewnej chwili zobaczyłem Ozera stojącego tuż przy kotle. Był blady. Górna warga oblana potem.

— Swołocz — krzyknął i wyciągnął ręce — swołocz! Mierzawiec126!

Rozległ się szmer przesuwanych ławek. Ktoś przeciągłym i leniwym głosem warknął pod nosem:

— Kto? Kto?

I niedźwiedzimi krokami skierował się przeciw mnie i Ozerowi. Ozera Chańcza szybko złapała z tyłu za rękę i wypchnęła za drzwi. Ja zaś w mig wyskoczyłem. Z czajnika wylewały się gorące krople wody. Nie wiedziałem, gdzie jestem i dokąd idę. Jeszcze chwila i padnę. Jeszcze chwila i poparzę się na śmierć.

Na dworze Ozera już nie było. Za mną, z tyłu, słyszałem głośny, zjadliwy, obcy śmiech. Parzył mnie bardziej niż gorący czajnik. Przez całą sobotę wstydziłem się i bałem wyjść na dwór. Dopiero po Hawdale wykradłem się niby złodziej.

Kiedym zobaczył Ozera, wydał mi się mniejszy. Ozer powiedział mi, że mało brakowało, a zadusiłby żołnierza. Zresztą ma zamiar to później uczynić. Jakim bowiem prawem pozwala sobie taki litwak, świnia objąć Ruchcię za talię? Tego wieczoru Ozer mało mówił. Raczej milczał. Rozwichrzona czupryna wydawała się nie jego. Powiedział mi, że szkoda mu Ruchci. Gdyby miał pieniądze, nie oglądałby się na nic i szybko ją poślubił. Pojechałby z nią do dalekiego kraju. Nie musiałaby podawać herbaty. On, Ozer, deklamowałby jej z pamięci wszystkie znane mu stichy127. Byłoby dobrze. Bardzo dobrze. Rozumiałem, że byłoby im dobrze, ale co ja sam bym wtedy robił? Czy mnie też byłoby dobrze? A w ogóle co znaczy, że on się ożeni z Ruchcią? Czy on już dorósł do małżeństwa? A skąd weźmie na życie? I co będzie z gimnazjum? Mnie też szkoda Ruchci. Ja też się nad nią lituję. Gdybym ja miał pieniądze, to bym z Ruchcią się nie ożenił. To przecież nie ma sensu. Oddałbym je Ruchci i niechaj się wyprowadzi z herbaciarni. Niech zamieszka na piękniejszej ulicy i niech ma picie i jedzenie do syta. Na to powiada mi Ozer, że jestem durniem do kwadratu. Bo co Ruchcia będzie sama robiła w tym mieszkaniu na pięknej ulicy?

— Co będzie robiła? Będzie piła, jadła i cieszyła się życiem.

— Tak jak stoi w Hagadzie — kpi ze mnie Ozer — nie o to chodzi. Grunt, że trzeba ją kochać.

— Kto ją ma kochać?

— Ja! — powiada Ozer,