Żydzi dnia powszedniego - Jehoszua Perle (biblioteka w .TXT) 📖

nie romansuje już z Chańczą za kwiecistą zasłoną w alkowie. Kręci się teraz koło Ruchci. Siedzi z nią przy stole i nie odrywa od niej wzroku. Patrzy na nią jak na drogocenny brylant.

Słowem, sprawa nie była prosta. W jednej chwili przeniosłem moją nienawiść do Ozera na tego czarnowłosego Falka. Znienawidziłem go stokrotnie więcej niż Ozera. Ten przecież nie umiał nawet recytować stichow. Jakim więc prawem śmiał patrzeć tak na Ruchcię? Przecież pożera ją oczami. Z pewnością nienawidziła go również wdowa Chańcza. W mojej obecności wołała na niego: „Ty pętaku! Ty zawszony żebraku! Idź do roboty! Oby cię szlag trafił!”.

Młodzieniec śmiał się pełną gębą. Nie gniewał się, nie odwzajemniał się podobnymi epitetami. Oświadczył tylko stonowanym głosem, że jeśli nie przestanie, to z niej zrobi siekane kotlety. Na naszym podwórzu wszyscy wiedzieli, że Chańcza kłóci się z Falkiem. Krzyki i przekleństwa dochodziły do uszu wszystkich mieszkańców. Moja mama twierdziła jednakże mimo wszystko, że Falek ożeni się wkrótce z Chańczą.

I nie omyliła się. Pewnego pięknego poranka Chańcza kupiła u sofera129 Ziszy tałes zdobny w niebieską jedwabną atarę130. Sklepy na ulicy Warszawskiej zarobiły na niej sporo grosza za nabyte płótno i pościel. Na tym samym podwórzu Chańcza wynajęła pokój z kuchnią. Po ślubie nie miała zamiaru mieszkać w herbaciarni.

Kupiec meblowy, Abramek, wstawił do pokoju jesionowe łóżka i dębową szafę.

Chańcza mimo nawału pracy związanej z przygotowaniem wesela nie zapomniała o niczym. Zadbała o wszystko przed ślubem. Zamówiła u krawca ubranie, a u szewca dodatkową parę kamaszy dla swego przyszłego męża. Nie omieszkała też zamówić u Szymka kapeli klezmerów i rozesłać wszystkim żołnierzom, młodzieńcom i dziewczętom, którzy odwiedzali jej herbaciarnię, zaproszenie na wesele. I oto nagle na dwa dni przed ślubem, kiedy Chańcza zdążyła już upiec dwa torty i w balii pływały już królewskie karpie, zdarzyło się nieszczęście. Wiadomość o tym dotarła do naszego domu wczesnym rankiem. Dopiero co zdążyliśmy wstać z łóżek. Ojciec odmawiał modlitwę poranną na dworze. Na szybach leżał złoty pas nieba. Mama krążyła po pokoju w nocnym czepku i cicho wzdychała. Nie czuła się dobrze. Wstała, żeby przygotować śniadanie i znowu położyć się do łóżka. W domu panowała cisza. Nagle przerwał ją odgłos szybkich kroków na schodach. Usłyszeliśmy słowa zaspanych, szybko mówiących osób.

— Kto to może być o tej porze?

Mama właśnie podeszła do drzwi. Te się jednak same otwarły. Jakaś kobieta z chustą na głowie jednym tchem zawołała:

— Frumet, niech pani szybko zejdzie na dół. Zdarzyło się okropne nieszczęście.

Kogo trafiło to nieszczęście, kobieta nie powiedziała. Nie miała widocznie czasu. Powiedziała i szybko zbiegła na dół. Mama zaczęła biadolić. Chciała coś włożyć na siebie i nerwowo wyciągała ręce po jakieś okrycie. Do mnie i do ojca zawołała:

— Mendel, Lejzor, szybko zbiegajcie na dół, zobaczcie, co się tam stało!

Ojciec popatrzył na mamę swoimi przytępionymi oczami. Albo nie dosłyszał, albo nie rozumiał, o co mamie chodzi. Ja zaś na pół ubrany zacząłem szybko zapinać buty i wciągać szelki. A tu, jakby na złość wszystko wypadało mi z rąk. Od podwórza dochodziły nas odgłosy krzyków i płaczu. Jakby ktoś nagle umarł. Jako tako ubrany zjechałem po poręczy na dół.

Podwórko roiło się od ludzi. Ze wszystkich ganków i schodków zbiegały się kobiety i dzieci. Wszyscy mówili naraz. Wszyscy pchali się w otwarte drzwi herbaciarni. Chańcza rozdygotana i roztrzęsiona, w krótkiej, białej halce, nocnych pantoflach z pomponikami biegała od kąta do kąta.

— Ludzie! Żydzi! Zmiłujcie się. Zostawili mnie w jednej koszuli. Ten złodziej i ta kurwa ogołocili mnie ze wszystkiego. Co ja biedna teraz pocznę?

Otworzywszy nową, niedawno nabytą, a teraz pustą szafę, a potem pusty kufer zaszlochała:

— Całe moje harowanie. Trud mojego życia poszedł na marne. Oszczędzałam i nie dojadałam, a oni wszystko mi zabrali. Ach ty bękarcie! Ty podła kurwo! Jak mogłaś własnej matce to uczynić?

Ale jak mogła coś takiego przewidzieć, skoro przygotowywała się do własnego ślubu? Skąd mogło jej wpaść do głowy, że jej córeczka prowadzi romans z tym sukinsynem? Kto mógł spodziewać się takiego nieszczęścia? Tak niesprawiedliwego wyroku nieba?

Od płaczu twarz jej opuchła. Już nie miała sił krzyczeć. Usiadła nad pustym kufrem jak nad nieboszczykiem w trumnie. Jacyś ludzie pobiegli na policję. Zanim jednak policja się zjawiła, Chańcza odskoczyła od kufra i zaczęła ciskać we wszystkie strony białe dzbany od herbaty, czajniki i szklanki. Zerwała kwiecistą zasłonę do alkowy i pokazując żelazne łóżko z rozbabraną pościelą zawołała:

— Tu spała ta bękarcina!

I zerwawszy pierzynę, podarła ją na strzępy. W mig w całej herbaciarni było biało od pierza. Pióra wyfruwały przez otwarte okna na podwórze i osiadały na studni, na gankach i na ludziach. Kiedy przybyła policja, Chańcza leżała na podłodze wśród pierza, potłuczonych garnków i szklanek. Lamentowała nad nimi tak, jak nad świeżym grobem. Miała niestety nad czym lamentować. Opowiadano, że nie dosyć, że czarny Falek okradł ją i uciekł z Ruchcią, to jeszcze ją zostawił z brzuchem.

Z herbaciarni nie pozostał najmniejszy ślad. Chańcza pobiegła do naczelnika powiatu. Dotarła nawet do samego gubernatora, ale nic to nie pomogło. Falek i Ruchcia znikli jak kamfora.

Szły słuchy, że uciekli do Paryża. Moja mama dowiedziała się nawet, że Falek sprzedał Ruchcię do Buenos Aires. Chańcza nie dała jednak za wygraną. Pisała podania do Warszawy, biegała do adwokatów, aż kamieniczka na podwórzu całkiem opustoszała. Nikt już nie chciał jej wynająć. Błyszczące czystością szyby powoli pokryły się kurzem. Ktoś zerwał klamki z drzwi. Na dachu rozpanoszyły się koty. Chańcza znowu pojechała do Warszawy. Na podwórzu znowu zrobiło się pusto. Dawniej lubiłem patrzeć wieczorami w okna herbaciarni. Teraz nie miało to już sensu.

Z Ozerem nie spotykałem się. Zauważyłem tylko, że bardzo wyrósł. Zdawało mi się, że jak na swoje lata zbyt jest wysoki. Lada dzień i wyrośnie mu garb jak u jego ojca. Nie mogłem sobie znaleźć miejsca. Po nieszczęśliwej historii z Chańczą zapanowała w naszym domu atmosfera przygnębienia i smutku.

W wieczory kończące soboty wspólnik ojca Motel Sztroj nie przychodził już rozliczać się z tygodniowego dochodu. Nie było z czego się rozliczać. Siano na łąkach zgniło. Nie było co kupić i nie było komu sprzedać.

Ojciec, jak zwykle, wstawał skoro świt. Nieco dłużej zajmował się chorą nogą i nieco dłużej odmawiał psalmy i przeciągał modlitwy. Zjedliśmy przypaloną zupę z żołnierskim chlebem. Na sobotę mama kupiła kawałek wołowej głowy i zamiast ryby postawiła na stół kilka śledzi. Jesień stawała się coraz cięższa, deszczowa. Małe szyby w dzień i w nocy płakały. Z dachu ciągle kapało. Wokół ust mamy zarysowały się zmarszczki. Ciągle wzdychała.

— Czym zgrzeszyłam, że na stare lata przyszło mi cierpieć na takim poddaszu. Lejzorze, jak długo będziemy tu sterczeli?

Nie mogłem zrozumieć żalu mamy. Przecież to ona wynajęła to poddasze. I co na to mógł poradzić ojciec, skoro siano w całej okolicy zgniło na polu, a Iwan zaczął ściągać prasowane siano bezpośrednio z Rosji. Zarobki w naszym domu skończyły się. Ojciec poszedł do Motla Sztroja po pożyczkę. Ten wzruszył ramionami i powiedział, że nie ma, bo skąd może mieć pieniądze, kiedy nie ma czym handlować.

Wieczorem ojciec wrócił przygnębiony. Z kurtki wystawały mu kawałki waty. Mama nie miała głowy do jej naprawiania. Nie mogła usiedzieć w domu. Zresztą nie było co gotować. Mnie ze szkoły odesłano do domu. Pewnego więc dnia mama napisała list do Łodzi, do swego bogatego brata. Pisała w nim, że jej najmłodszy chłopiec siedzi w domu, bo nie ma pieniędzy na opłacenie szkoły. W mieszkaniu panuje chłód i głód, a mąż Lejzor od wielu miesięcy nie zarabia grosza. W tej sytuacji prosi brata o okazanie litości i udzielenie pomocy.

Odpowiedź nie nadeszła. Cienie w mieszkaniu stały się większe i chłodniejsze. Po ulicach jeździły już sanie. Wesołe, radosne dzwonki zapraszały mnie do zejścia na dół na podwórze. Wstydziłem się jednak wyjść na ulicę, bo co powiem ludziom, kiedy zapytają mnie, dlaczego nie chodzę do szkoły.

Dopiero ósmego dnia święta Chanuki131 w samo południe otworzyły się drzwi i w mieszkaniu pojawił się listonosz z siwą, żydowską brodą.

— Pani Lejzorowa, dieńgi, gelt, pieniądze — zawołał po rosyjsku, po żydowsku i po polsku.

Mama dostała wypieków na twarzy. Mnie coś chwyciło za serce. Nie inaczej, jak tylko to, że siwa broda należy do proroka Eliasza. Przyniósł awizo. Pieniądze do odebrania na poczcie. Mama z chorobliwymi wypiekami na twarzy szybko pobiegła na pocztę. Było jednak za późno. Kasa nie wypłacała już pieniędzy. Mimo to mama wróciła do domu podniesiona na duchu. Od razu zapaliła w kuchni. Ugotowała barszcz z kartoflami. Barszcz pachniał dzisiaj jak wino. Lampa świeciła jaśniejszym światłem. Nad dachem stał księżyc i z szyb naszych okien powoli złaził mróz.

Ja już o niczym innym nie myślałem, jak tylko o pieniądzach, które mama podejmie jutro na poczcie. Byłem pewny, że teraz jesteśmy już bogaci. Przeprowadzimy się do nowego pięknego mieszkania. Mama również napomknęła o nowym mieszkaniu i o parze nowych butów dla mnie. Tylko ojciec siedział przy kolacji osowiały i milczący jak zawsze. Jadł powoli, wpatrzony nieruchomymi oczami w okno. Raniutko mama pobiegła na pocztę. Czekałem na nią w domu. Serce waliło we mnie jak młot. Kilka razy otworzyłem z niecierpliwością drzwi i schodziłem w dół po schodach. Wiele pieniędzy bogaty brat z Łodzi nie przysłał. Ciężkie czasy — usprawiedliwiał się. Na dodatek ma zamiar wydać córkę za mąż. Do tego potrzebne są pieniądze. Ale moje stare buty oddano do naprawy, czesne w szkole uiszczono i dla ojca mama kupiła nową kurtkę.

— Po co ta kurtka? Przecież mam kurtkę — żachnął się ojciec.

— Co to za kurtka? Same strzępy.

— Też mi pomysł! — wymamrotał, ale ostrożnie położył kurtkę na stole i przez dłuższą chwilę nie spuszczał z niej oka.

I tak przez kilka dni kurtka leżała na stole, a ojciec jej nie dotknął. Dopiero w sobotę rano, kiedy mama sprzątnęła izbę, tato długo krążył wokół stołu, aż wziął nową kurtkę do ręki i ubrał.

Ja w owe dni też coś nowego uzyskałem. Nie mam na myśli nowych butów, ani czesnego w szkole, ani nawet wełnianych rękawiczek, ale coś takiego, czego nazwać jeszcze nie potrafię. Może to był nowy cichy głos ojca. Jak długo pamiętam, nigdy jego głos nie był taki cichy. A może to załzawione oczy mamy, kiedy w zwykły powszedni dzień ojciec pomógł mi wdziać palto i poszedł ze mną do bóżnicy, do rudego Żyda z zielonymi wąsami, u którego rozpocząłem naukę o przepisach związanych z nakładaniem na lewej ręce i na głowie tefilin.

Wkrótce mieć będę trzynaście lat i będę sam odpowiadał za swoje postępowanie.