Dewajtis - Maria Rodziewiczówna (czytanie dla przedszkolaków TXT) 📖
„Czyż oprócz kochania kraju, głaz ten nic nie ma w duszy?” — ta myśl bohaterki wyraża główne pytanie najbardziej znanej powieści Marii Rodziewiczówny.
Oto przed nami mityczna, sielska Żmudź, oto wzruszająca, żywa galeria typów szlacheckich — od zaścianka po obszarników, a pomiędzy nimi, pomiędzy biedą a wielkimi pieniędzmi — najdzielniejszy syn tej ziemi, wiecznie milczący a pełen głębokich uczuć, czerpiący swą siłę z przyjaźni z tysiącletnim dębem. Marek Czertwan dzień po dniu poświęca osobiste szczęście, najlepsze lata życia — aby ochronić od roztrwonienia majątek zaginionego przed laty powstańca-magnata.
Aż pewnego dnia na kowieńskim dworcu pojawia się sympatyczny właściciel plantacji bawełny i jego towarzyszka, piękna, mądra i dumna córka nieszczęśliwego emigranta.
Choć nie sposób nie zauważyć subtelnych rysów antysemityzmu, rasizmu i przekonania o naturalnej wyższości potomka rodziny szlacheckiej nad chłopami, choć powieść dydaktycznie podsuwa czytelnikom koncepcję emancypacji kobiet i pozytywistyczne ideały pracy jako nowoczesnej metody walki o ojczyznę — jednocześnie dostarcza szczerych i silnych wzruszeń. A ich proporcja w stosunku do opisów przyrody jest tu znacznie korzystniejsza niż w innych utworach epoki!
- Autor: Maria Rodziewiczówna
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Dewajtis - Maria Rodziewiczówna (czytanie dla przedszkolaków TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maria Rodziewiczówna
Skończyli i otarli uznojone czoła. Ragis coś im prawił, otoczyli go wokoło, a opodal starszyzna wzięła w środek Marka i radziła nad każdym kawałkiem drzewa, jak nad gromadną sprawą.
Potem ruszyli do odwrotu.
— Panicz da wiedzieć, gdzie rąbać i kiedy! — rzekli razem.
— Niech wam Bóg zapłaci, bo ja nie potrafię! — wyjąkał.
— My już zapłaceni, kiedy nas panicz przyjął! Daj, Boże, pociechę paniczowi. Chodźmy, bracia!
Wyszli. Z ulicy już pożegnali chórem:
— Pochwalony Jezus Chrystus.
— Na wieki.
Marek otarł łzy, a Ragis popatrzył na niego i rzekł:
— A co, synku? Nie żal ci, że żyjesz teraz? Gral już takiemi łzami nie zapłacze. Lepsze one, niż jego śmiech, oj lepsze!...
— Chodźmy do niego! — szepnął Marek, wstając.
— Idź, synku. Ja podarki zbiorę i schowam! Bogatsi my, niż byli! Grenis, czyś w ziemię wrósł? A to pokuta! Zgłupiał od dymu. Zabieraj na wóz tobołki i marsz na plebanię; zrobili już chłopaki naszą robotę.
Nazajutrz po południu parą czarnych wołów wywieźli cichego chłopca.
Wołał go dzwon na ostatnią uroczystość, chwiały się nad nim chorągwie, i żegnał go dzień letni, cichy, wonny, pogodny.
Żegnały go zboża i łąki zielone, żegnały go skowronki i pola rodzinne.
Już on z tej drogi nie wróci!...
Czertwan z Ragisem i Downarem spuścili go w grób świeży, usypali mogiłę. Marta zwaliła się na ten kopiec i jęczała okropnie.
Po niewczasie przyszło jej opamiętanie, po niewczasie miłość!
Wszyscy się rozeszli, tylko panna Aneta usiadła nad mogiłą brata i dumała smutnie. Nagle z kąta cmentarza, na kuli wsparty, wyszedł stary Wojnat, obejrzał się nieufnie i podszedł do leżącej.
Modlił się chwilę, potem dotknął jej ramienia.
— Marto! — zawołał z cicha.
Podniosła zmienioną twarz i usunęła się od niego.
— Dajcie mi pokój... dajcie umrzeć! — załkała.
— Wróć do chaty mojej — powtórzył.
— Nie chcę! Wygnaliście! Wolę żebrać!...
— Nie wygonię! bo mi ciebie szkoda! Wróć się!
Tu panna Aneta podeszła bliżej i wmieszała się do rozmowy.
— Wróć, niebogo, wróć, kiedy cię stary wzywa! Snać go sumienie ruszyło! Zapomnij krzywdy, gdy pierwszy przychodzi!
— Zapomnij! — potwierdził z cicha Wojnat — już ja nie taki, jak byłem! Sieroctwo na starość to ciężka Boża kara!
Brzozy cmentarne szumiały głucho nad tem pojednaniem..
Marek z Ragisem, zabawiwszy chwilę u księdza, wracali do zaścianka.
— Cóż my teraz zrobimy? — zagadnął stary, skubiąc swe wąsiki i filuternie spoglądając na towarzysza.
— Pójdę na jezioro! Może za tydzień zbiorę trochę pieniędzy na drzewo...
— A ileż ci trzeba?
Czertwan ręką machnął.
— Ani myśleć wszystkiego odbudować. Może chatę sklecimy do zimy.
— Ileż ci trzeba na wszystko?
— At, co tam i mówić! Dwóch tysięcy nie wystarczy! Może zimą co zbierzemy z młynów i zboża.
— A przez zimę?
— Pobiedujemy jakoś!
— Ja bo nie lubię biedować! — zamruczał stary.
Marek umilkł. Szedł z Rymkiem z głową spuszczoną i nie uważał w zamyśleniu, że kaleka opuścił drogę i wszedł między ogrody, bez śladu, wiodąc go w stronę łąk nad Ejnią. Zaścianek został na uboczu, wieczór nadchodził, Ragis szedł zygzakiem, wymijając pasące się trzody i bystro przyglądając się okolicy.
Przed nimi ukazały się wreszcie brzegi potoku, gęsto obrosłe łozą i dzikiemi malinami. Nad samym nurtem stała wierzba koślawa, krzywa, napół uschła.
Ragis, ujrzawszy ją, przestał wędrować zygzakiem i prosto tam dążył.
— Musić ty siebie karzesz w duszy, że sobie nazbierałeś niedołęgów takich, jak my z panną Anetą! Zawalidroga tobie z nas teraz!
Marek obruszył się, aż zbladł.
— Wyście mnie dotąd jeszcze nie skrzywdzili! A ot i tego się doczekało! — zamruczał ponuro.
— Nie to, synku! Choć i pomyślałeś, to nie grzech. Ma się rozumieć, słuszne słowo. Szpitalnikami nazywa nas pan Witold! Tak bo i jest. Natłukły nas przez tyle lat i choroby, i praca, i wojny ciężkie. Czerepy i koniec! Ho! ho! ja to pamiętał i mówiłem sobie: Słuchaj, stary, drewnianą masz nogę, bacz, by głowa nie była z kapusty! Ho, ho! ja pamiętał!
Czertwan, zdziwiony tą szczególną przemową i tonem oczy podniósł i zdumiał się.
— A myśmy dokąd zaszli? — spytał, oglądając się.
— A dokąd mieli iść, kiedy zagrody niema? Na spacer ciebie wywiodłem! — odpowiedział stary, ze wszech stron uważnie oglądając pień wierzbowy. Potem z trudnością zdrową swą nogę postawił na nizkiej odrośli i dźwignął się w górę.
— Co wy robicie? — zawołał Marek, otwierając szeroko oczy.
— Nie, synku, nic! Gniazd nie wybieram! Co tu schowałem w dziurę, to chcę dostać!
To mówiąc, postukał kijem o pień, oddarł kawał kory, wsunął rękę w szczelinę pełną próchna i wydobył niewielką blaszaną puszkę od tytuniu43, okręconą w gałganek.
— Ot i jest! — odsapnął, schodząc mozolnie.
Marek poskoczył, wziął go na ramiona i postawił na ziemi.
— Czy wam się chce drugą nogę skręcić? — upominał.
Stary zsunął czapkę na ucho, wąsa pokręcił i, mrugając oczkami, rzekł:
— Darzyli cię szlachta i pany, i chłopi przyszli z pomocą. Ho, ho! Ma się rozumieć! A stary kuternoga co gorszego? Hę? Albo to Rymko dla chrzestniaka i dobrodzieja daru nie ma? pomódz nie potrafi? Ot, masz!
Podał mu wydobytą z dziupli blaszankę, a sam za boki się wziął i patrzył rozpromieniony.
Marek otworzył i krzyknął; pudełko wypadło mu z rąk i po ziemi, jak deszcz tęczowy, rozsypały się stórublówki.
— Chryste! A to co takiego? — zawołał młody człowiek, oczom nie wierząc.
Ragis nastroszył wąsy i śmiał się, aż mu drgała twarz.
— A to, synku, nie czary! Nie lękaj się! To te pieniądze, coś mi dał na gospodarkę, pamiętasz, odchodząc do Poświcia? Chciałem nie ruszyć i grosza, ale nie zmogłem. Sto rubli poszło, a dwa tysiące i czterysta ci oddaję. Pozbieraj, taj idź za drzewem! Będzie do zimy chata i stodoła! Co ty robisz? Daj pokój!
Marek, jak długi, padł mu to nóg i, obejmując kolana, coś mówił zdławionym głosem, czego niktby nie zrozumiał. Rymko objął go za szyję i ściskał.
— Daj pokój, synku, daj pokój! — powtarzał ciągle. — Toż wiesz, że ja czarownik, to mi pieniądze zbytek! A dobrze, żem w chacie nie chował! Ho, ho! ma się rozumieć! To się wie! W starej wierzbie bezpieczne były! Daj pokój, pozbieraj lepiej i czasu nie trać! Taki bo i stary gnat na coś się przyda! A gdzie kupisz drzewo?
Marek wstał, ręce jego ucałował, z oczu mu patrzała wdzięczność bezbrzeżna i spokój. Ani śladu przygnębienia i troski...
Zebrał pieniądze, schował je na piersi i rzekł głucho:
— W Poświciu kupię!
— Co ci tam gospodarze radzili? — zagadnął stary filuternie, zawracając na powrót do zaścianka.
Marek milczał, nie umiał kłamliwie potakiwać.
— Coś się zaciąłeś! Szydło schowałeś do worka? Ho, ho, ma się rozumieć! I to pewne schowanie!... Ho, ho, idźże do Poświcia, i szczęść ci, Boże!
Młody głowę zwiesił, usta zaciął, machinalnie ręką przeszedł po czole.
— Nie mówcie mi, ojcze: szczęść Boże, bo tylko tam idę z pieniędzmi za kupnem i nic więcej...
— Dobre słowo nie szkodzi! Nie zawsze z tem się wraca, po co się idzie... Ho, ho! ja sobie na plebanię pokulam. Dziewczęta podobno już wyjeżdżają, to pogawędzę na rozstanie i sierotę-szpasia odwiedzę... Niema mojej chudoby, a szkoda trochę...
Westchnął, i po chwili, jakby dla rezonu, zaśpiewał:
Rozeszli się, i Marek wielkimi krokami oddalił się w stronę dąbrowy.
Tego dnia pierwszy raz minął dąb stary bez powitania; nie słuchał poważnego szumu! Coś innego gadało mu w duszy...
KRS: 0000070056
Nazwa organizacji: Fundacja Nowoczesna Polska
Każda wpłacona kwota zostanie przeznaczona na rozwój Wolnych Lektur.
Dziwnie wyglądała plebania księdza Michała Nerpalisa w tydzień po opisanych wyżej wypadkach.
Od rana panował w niej ruch gorączkowy. Organista i zakrystyan zamiatali ścieżki ogródka, stroili odświętnie ubogą bawialnię. Proboszcz chodził niespokojny, zafrasowany, mrucząc pod nosem i wypędzając zajadle muchy.
Od południa pod furtkę ogrodu zaczęły zajeżdżać bryczki i powozy, jak na odpust, rozlegały się obce głosy, trzaskanie bata, parskanie koni. Ten cichy domek, obrośnięty do dachu bujnemi splotami purpurowej fasoli i powojów, nigdy nie widział tylu razem świetnych gości.
Pierwsza przybyła pani Czertwanowa z marszałkiem powiatu, a bratem swoim ciotecznym; towarzyszył im Witold konno i syn marszałka. Potem staroświecką landarą przybył nestor powiatu, Jerzy Rymwid, za nim dwóch braci Olechnowiczów, Illinicz, sąsiad Poświcia, a nakoniec Leon Radwiłłowicz, sędzia honorowy i sławny mówca w okolicy. Całe grono obsiadło kanapy i krzesła, ukazał się na stole miodek roboty proboszcza. Rozmowa się toczyła ożywiona, wśród której przodował cichutki, słodkokwaśny głos pani Czertwanowej.
Po paru godzinach pobytu panowie zaczęli ziewać i wyglądać oknami: radziby byli skończyć ten akt obywatelskiej sprawiedliwości, a brakło do rozpoczęcia pierwszej osoby: podsądnego.
— Gotów zrobić skandal i nie przyjechać! — ozwał się z uśmiechem Witold.
— Nie może być! To do niego nie podobne! — ujął się żywo Illinicz.
— Panowie go nie znają! — westchnęła macocha.
— Trudno znać, moja dobrodziejko, kiedy on albo w drodze, albo zamknięty siedzi. Całe życie medytuje i milczy! — zauważył Jerzy Rymwid, gładząc ogromne, na pierś spadające, siwe wąsiska.
— Ach, co to za człowiek straszny i zły! — zawołała, ręce składając.
— W operetkach tak wyglądają kaci i zazdrośni starzy mężowie — odrzekł półgłosem Witold do młodego kuzyna, traktując go cygarem.
— Bardzom go ciekaw zobaczyć. Lubię wybitnych ludzi, choćby w złości — odparł mu syn marszałka, mizerny młodzieniec w mundurze technika, z widocznymi śladami umysłowego natężenia w zmęczonych oczach.
— Możeby posłać po delikwenta gońca? — poradził retorycznym tonem Radwiłłowicz.
— Wicieczku! — zapiszczała pani Czertwan — bądź tak dobry i zobacz, czy nie jedzie.
Student opieszale podniósł się z kanapy, na której prawie leżał, i skrzypiąc botforami, wyszedł na ganek.
Przy drzwiach, już bez żadnej ceremonii, gwizdał kuplety wodewilu.
Na ganku stał ksiądz z miną pożałowania godną. Szeroka jego, zawsze łagodna i dobrotliwa twarz była skrzywiona, wzrok niepewny. Ocierał fularem pot i coś szeptał do siebie. Od wielu lat słuchał spowiedzi Marka, wiedział jego czyn każdy, znał od dziecka historyę jego życia. Dla księdza człowiek ten był niewinny, choć, wedle słów oskarżenia, fakty miał przeciw sobie. Czy się potrafi uniewinnić, a właściwie, czy zechce przemówić? Z niepewności tej ksiądz miejsca nie mógł znaleźć; chciał go spotkać, pierwszy poradzić, namówić do obrony, poprosić za nim samym u niego.
On, zapytany, powie, co myśli i wie, ale czyż go zapytają i czy usłuchają tego jedynego głosu życzliwości?
Więc proboszcz potniał, wachlując się fularem, na drogę wyglądał i aż skoczył, ujrzawszy przed sobą niespodziewanie Witolda.
Dziedzic Skomontów włożył ręce w kieszenie, a przechylając się w takt gwizdanego walca, przypatrywał mu się impertynencko.
— Czy proboszcz tańczył kiedy? — zagadnął wreszcie skubiąc projekt na wąsiki.
— Alboż księża tańczą, moje dziecko? — odparł dobrotliwie.
— Oho, i jak! Sam widziałem! Taki sobie świątobliwy kanonik brał z gracyą poły sutanny, fik, fik, i śpiewał:
Tu Witold podniósł poły swego żakietu i wykonał przed księdzem taniec mocno wątpliwej dystynkcyi. Śmiał się przytem, jak szalony.
— Dobrze to wyglądało! — rzekł, skończywszy. — Biliśmy brawo, aż się teatr trząsł!
Proboszcz brwi zmarszczył i ramionami ruszył.
— Niegodne to uczciwego człowieka patrzeć na takie bezeceństwa i słuchać. Ludźmi jesteśmy, i wiele złego się dzieje, ale to nie racya publikować występki. To jakby ktoś ranami i nagością świecił. Nie honor to, moje dziecko, i niezdrowa zabawa.
Witold wykręcił się na pięcie i, dalej gwiżdżąc, ruszył ku bramie.
Wzrok miał krótki, więc daremnie szukał po drodze.
— Nie widać tam nikogo? Bryczki jakiej? — zagadnął furmanów.
— Nie widno! — odparli — tylko ot tam, pod figurą, idzie panicz z zaścianka piechotą.
— Idzie? Radosna wieść! Może nas wypuszczą nareszcie z tej spelunki przed wieczorem. Dmuchnę sobie do Poświcia zawracać kontramarkę tej samotnej turkawce! Warta grubych pieniędzy!
— No, no! Zbliż się, robaczku! Damy ci tu za wszystkie czasy!
Pomimo pogróżki, nie czekał zbliżenia się brata. Wycofał się ostrożnie poza linię pierwszych strzałów. Pociągnął za sobą księdza.
— Proboszcz gości zostawił nad pustą butelką, to ładnie! — rzekł.
— Ach prawda! zaraz świeżą przyniosę! Coś się Marek opóźnia, ale mówił mi wczoraj, że przyjdzie.
— Bardzo to chwalebna z jego strony odwaga! — odparł młodzik głośno, a w duchu dodał: idź, klecho, po miód, nie pokumacie się przynajmniej za naszemi plecami!
— Idzie już, mamo! — objaśnił, sadowiąc się na kanapie.
Wszyscy się wyprostowali, odchrząknęli, marszałek rozłożył przed sobą plik papierów, podanych mu przez panią Czertwanową. Wszystkie oczy utkwiły w drzwiach: zapanowało uroczyste milczenie.
Po chwili drzwi te rozwarły się szeroko i, schylając swą wysoką postać, wszedł Marek.
Jakby dla kontrastu z tem eleganckiem gronem sędziów, miał na sobie samodziałową ciemną kurtę, ściśniętą skórzanym paskiem, na nogach buty długie, zakurzone wędrówką, w ręku wypłowiałą czapkę.
Wszedłszy, wyprostował się hardo, oczyma przeszedł zgromadzenie i nieznacznie się ukłonił.
Powitanie to chłodne i lekceważące zasępiło na wstępie już wszystkie twarze: odpowiedziano niedbałem kiwnięciem głowy.
Młody człowiek znów obszedł pokój wzrokiem, szukając krzesła, ale były zajęte, a proboszcz gdzieś miód wygrzebywał z piasku, więc Marek przystąpił do otwartego okna, oparł się ramieniem o futrynę i tak, profilem zwrócony do towarzystwa, czekał zaczepki.
— Już trzy godziny czekamy na pana! — zaczął marszałek — zwątpiliśmy, czy pan się stawi na wezwanie.
— Jestem! — padł od okna jeden wyraz.
— Czy pan ma jakie wytłómaczenie44 na swe karygodne zachowanie się względem młodszej i uboższej rodziny?
Uwagi (0)