Wspomnienia niebieskiego mundurka - Wiktor Teofil Gomulicki (internetowa wypozyczalnia ksiazek .TXT) 📖

— A czy odważyłby się który z was pójść w nocy na cmentarz?...

Chłopcy, srodze zmęczeni „palantem378” i „ekstrametą379”, obsiedli kloce, leżące nad rzeką, oddając się z rozkoszą zasłużonemu wypoczynkowi oraz rozwiązywaniu najzawilszych zagadek filozoficznych i życiowych.

Czapki na tył głowy zesunęli, mundurki porozpinali — co sprzeciwia się wprawdzie przepisom szkolnym, ale jest niezrównanie pomocne na upał i znużenie.

W odpoczywającej i filozofującej gromadce rej wodzą: Kozłowski, Sitkiewicz, Dembowski — oni też głównie podtrzymują zapał dysputy, dostarczając coraz nowego do niej przedmiotu.

Rzucone w ten ul brzęczący zapytanie wywołało ten skutek bezpośredni, że wszyscy naraz zamilkli.

— Na cmentarz?... — odzywa się wreszcie, przeciągając wyrazy, Sitkiewicz. — Żeby mi jeszcze jaki „umarlak” głowę ukręcił? Nie głupim!

— Jest na to sposób... — zauważa nieśmiało Petrykowski, potulny chłopczyna, zdradzający zawsze pociąg do spraw kościelnych i teologicznych. — Trzeba tylko przy wejściu powtórzyć trzykrotnie, raz po raz, jednym tchem i bez najmniejszej omyłki: „A dusze wiernych zmarłych niech odpoczywają w pokoju wiecznym — Amen!”...

— Jednym tchem? I bez omyłki? — podrwiwa znów Sitkiewicz. — To tak będzie jak z nieboszczykiem Lutrem, któremu nasi księża kazali odmawiać prędko: „Od powietrza, głodu, ognia i wojny”...

— I cóż Luter? — dopytują ciekawie chłopcy.

— Język mu skręciło i powiedział: „Od pól fieprza, głowa, ogon i nogi”...

Chwila hałaśliwej wesołości, którą przerywa ktoś uwagą:

— Ja słyszałem, że modlitwa pomaga tylko przed północą. Punkt o samej dwunastej „dusze” wychodzą z grobów i zaczynają spacerować po cmentarzu. Wówczas nie darują nikomu, kto im w drogę wejdzie.

— I któż to widział? — zauważa sceptycznie Dembowski.

— Byli tacy...

Petrykowski wyrywa się z niespodzianym wyznaniem:

— Raz na wsi, wieczorem, „dusza” przeleciała obok mnie tak blisko, jak stąd do tego kloca...

Wyznanie silnie oddziaływa na słuchaczów.

— Zląkłeś się? — bada jeden.

— Jeszcze jak! Alem zaraz odmówił: „A dusze wiernych zmarłych”... — i natychmiast zniknęła.

— Jakaż była? — dopytuje drugi.

— Bielusieńka.

Trzeci jest ciekawy szczegółów.

— W ziemię się zapadła, czy też do góry pofrunęła?

— Nie wiem. Zniknęła i tyle. Jakby ją kto zdmuchnął.

— Nie pływaj po piasku! — śmieje się ironicznie Sprężycki. — Duszy widzieć nie można.

— Dlaczego?

— Bo dusza nie ma ciała.

Rozsądniejsi przytakują.

— Ma rację. Prawda. Petrykosio puścił finfę! Zbajał się!

Ale występuje i opozycja.

— Ciało ciału nierówne. Dusza nie ma ciała takiego jak my, ale może mieć inne.

— Nie ma i nie może mieć żadnego!

— Tamta dusza — objaśnia ośmielony Petrykowski — nie miała wcale ciała. Była przeźroczysta, jak z mgły.

— A czyż mgła to nie ciało?

Stronnicy Petrykowskiego śmieją się.

— Mgła jest ciałem! Ha, ha, ha!... To pewnie człowiek składa się z mgły i duszy?... Ha, ha, ha!

— A po śmierci mgła w proch się rozsypuje... Ha, ha, ha!

— Zbajał się Sprężycki, zbajał! — decyduje Sitkiewicz głosem, niedopuszczającym zaprzeczenia.

Ale Sprężycki lekceważy sobie tę stanowczość.

— Wcale się nie zbajałem — mówi spokojnie. — Zbajali się ci, dla których ciałem jest to tylko, co ich boli, gdy dostaną bicie i którzy nie wiedzą, co jest ciało fizyczne.

— Mgła nie jest ciałem fizycznym — oświadcza Sitkiewicz tym samym co wpierw tonem.

— A woda?... Przypomnij sobie co nam mówił profesor Wiśniewski...

— Woda co innego, a mgła co innego...

— Tak?... A z czegóż powstaje mgła?

Teraz zrozumieli już rzecz nawet najmniej pojętni. Wszystkie głosy zwracają się przeciw tamtemu.

— Zbajał się Sitko! Zbajał!...

Gdy wrzawa uciszyła się, zabiera znów głos Kuszkowski, ten, co wystąpił z zasadniczym pytaniem, dotyczącym pójścia nocą na cmentarz. Kuszkowski jest „z wyższej klasy”, co mu daje niezmierną przewagę nad młodszymi i otacza jego kędzierzawą głowę jakby aureolą.

— Tchórze! Baby! — woła z pogardliwym lekceważeniem. — Nie ma między wami ani jednego, coby zdobył się na czyn bohaterski. Znam was! Wyście zuchy: z żydziakami wojować i do ogrodu zamkowego skradać się po niedojrzałe owoce!

Tu zabrał głos Kozłowski, dotąd milczący.

— Najpierw — mówi spokojnie i z wielką powagą — to nie może odnosić się do mnie, bo choć byłem z Bałandowiczem „na gruszkach”, ogrodnik Pawlicki nie mnie złapał, lecz Bałandowicza, i czapkę nie mnie zerwał, lecz Bałandowiczowi. Najlepszy dowód, że do moich ciotek na skargę nie przychodził, a do ojca Bałandowicza poszedł i dostał „złoty, groszy sześć” za zerwany owoc. I wszystko jest już w porządku i nie ma o czym mówić.

— Po wtóre?... — dopytuje z surową wyniosłością Kuszkowski.

— Po wtóre: Kozłowski nie jest tchórzem ani babą. „Umarlaków” ani „dusz” wcale się nie boi i na cmentarz pójdzie o samej północy.

— Słowo?

— Słowo.

Któryś z młodych śmieszków wyrywa się:

— A jakie słowo380? — czynne, bierne, posiłkowe?

— Słowo Kozłowskiego!

Wszyscy wiedzą, że to rękojmia381 wystarczająca. Nie było jeszcze zdarzenia, żeby Kozłowski swego słowa nie dotrzymał. Pomiędzy młodymi chłopcami i dobre, i złe udziela się zaraźliwie. Bohaterstwo Kozła zbudziło u pozostałych popędy współzawodnicze. I ten i ów zamyśla się — coś kombinuje, postanawia...

Radzicki, niski, krępy brunet, żywo poruszający się, z miną śmiałą, pewną siebie, odzywa się nieco ironicznie:

— A czy to pan Kuszkowski myśli, że pójść na cmentarz w nocy to już największa sztuka?...

— Wymyśl większą, kiedyś taki zuch!

— A jak też na przykład zdaje się panu Kuszkowskiemu: czy przepłynąć wpław Narew, naprzeciw „murowanki”, trzymając na głowie ubranie i nie zamoczywszy go, lada kiep382 potrafi?

— Potrafiłby Kucharzewski — ale chory.

— No, to ja pana Kuszkowskiego przekonam, że tu Kucharzewski niepotrzebny, bo to zrobi Radzicki — a zrobi nawet więcej, bo przepłynie rzekę w najszerszym miejscu nie raz, lecz dwa razy: tam i z powrotem.

Szmer podziwu ozwał się wśród gromadki. Któryś ze sceptyków, nieuniknionych w każdej liczniejszej drużynie, półgłosem mruczy:

— Bajki!...

Zapalczywy chłopiec przyskakuje do niego:

— Będziesz miał prawo szydzić, jeśli słowa nie dotrzymam. Tymczasem — trzymaj język za zębami!

— Więc słowo?

— Jakem Radzicki!

Koledzy otaczają zucha numer 2-gi. Jeden wyraża uznanie, drugi ostrzega przed niebezpieczeństwem, trzeci rad by poznać tajemnicę tak nadzwyczajnego pływackiego majstersztyku...

W tejże chwili wskakuje na wierzch kloca mały Bellon, zwany „Balonikiem”, i cienkim głosem krzyczy:

— Poczekajcie!

— Czego ten znów chce? — odzywa się kilku starszych lekceważąco.

— Czy wy wiecie, jak ja umiem skakać?

— Jak pchła! — śmieje się któryś.

— Aha! Właśnie!... Przyjdźcie do mnie jutro na podwórze, to pokażę wam skok, jakiegoście nawet w cyrku nie widzieli!

— Nie chwal no się tak, malcze!...

— Nie nadymaj się, Baloniku, bo pękniesz!...

— Ostrożnie, pchełko, żeby cię „proszkiem” nie posypali!

Chłopcy śmieją się — są jednak naprawdę zaciekawieni. Bellon słynie w całej szkole z mistrzowskich kozłów. Udając, że ich to mało obchodzi, pytają:

— Jakiż to będzie skok?

— Z huśtawki.

— Piiii... wielkie rzeczy!

— Ale wy znacie przecie naszą huśtawkę.

— Wyższa od gołębnika.

— Więc cóż?

— Więc ja rozhuśtam się najwyżej, jak tylko można — aż tam, het, pod same chmury — a potem: skoczę na równe nogi na ziemię.

— Przechwalasz się, Baloniku. Tego by i Kucharzewski nie dokazał!

— Bo wielki i ciężki. A ja jestem mały i lekki, więc dokażę.

— Nie bardzo w to wierzymy.

— Przyjdźcie, to zobaczycie.

Kuszkowski zdjął czapkę, wyjął z kieszeni mały grzebyk — z zadowoleniem przeczesuje czuprynę.

— Winszuję wam — mówi. — Kozłowski, Radzicki i Bellon ocalili honor waszej klasy. Nie same z was baby i zmokłe kury. Wprawdzie znaleźli się dotąd dopiero kandydaci na bohaterów, ale ja ufam ich honorowi, że co powiedzieli, spełnią.

— Spełnimy! — krzyczy głośno bohaterska trójka.

— Czemu to jednak — zauważa surowy piątoklasista, wskazując wzrokiem chłopca, siedzącego nieco na uboczu, z twarzą mizerną, z oczyma podsiniałymi — nie stanął do apelu ten, na którego miałem prawo liczyć najwięcej: Witold Sprężycki?

Usłyszawszy swe nazwisko, Sprężycki głowę podnosi, prostuje się, bystre spojrzenie rzuca na mówiącego.

— Przed tygodniem — tłumaczy się — wstałem z łóżka po ciężkiej chorobie. Skakać i krzyczeć, choćbym chciał, nie mogę. Niech nikt jednak nie myśli, że się dam innym wyprzedzić. Ja również postanowiłem dokazać „sztuki” — i dokażę!

Głos chłopca, z początku słaby i nawet drżący cokolwiek, przy ostatnich słowach nabiera niezwykłej mocy. Sprężycki jest widocznie przejęty tym, co powiedział. Na próżno jednak i Kuszkowski i towarzysze oczekują bliższych wyjaśnień — czwarty „bohater” okazuje się mniej skłonnym od poprzedników do czynienia głośnych zapowiedzi.

— Na Sprężyckiego nie ma co liczyć — szepce poufnie Sitkiewicz piątoklasiście. — On teraz do niczego. Niedawno miał „trzy ćwierci do śmierci” — słaby teraz, jak kurczę. Nie dałby rady najmniejszemu „szajgecowi383”...

— To prawda — przytwierdza Kuszkowski — choroba zjadła naszego zucha. Jednak z taką pewnością siebie mówił o swojej „sztuce”...

— Językiem wojować łatwo...

Zapada wieczór. U fary przedzwoniono już na Anioł Pański. W powietrzu snuje się dym drzewny, lekki, niebieskawy, który nie dławi jak wyziew węgla kamiennego, ale na miejscu otwartym przyjemny być może nawet dla powonienia.

Razem z tym miłym dymkiem nadlatują zapachy skwarek ze słoniny, kawy „żołędziowej”, jajecznicy z przysmażoną cebulką. Na stancjach przygotowywa się 384 wieczerza dla uczniów — dla tych pyzatych, ociężałych chłopców ze wsi,