Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖

przedstawiają one faktów dokonanych, uczuć wyrażonych, myśli w życia przejawach zamkniętych, lecz wręcz przeciwnie: skupianie się, gromadzenie i piętrzenie tych stanów czy nastrojów umysłowo-psychicznych, na których podłożu wylęga się akt twórczy. Oglądamy niejako narodziny myśli, jej podrastanie i szykowanie się do czynnego wystąpienia, do uruchomienia tkwiących w niej możliwości. Nigdy dotąd w niczym potęga aktywizmu myślowego nie przemawiała tak jasno i dobitnie, jak z dancingowych obrazów, nastrojów, popisów tanecznych i orfejskich361 misteriów. W instytucie Mr Yetmeyera spotyka się po raz pierwszy myśl samą w sobie i samą z sobą. Działalność inicjatora zakładu zaliczona być winna do twórczości artystycznej o zasadniczym podłożu religijno-spekulatywnym.

Dotychczas ujmowała sztuka myśl ludzką — zapewne pod wpływem przesadnie pojętego mentorstwa Lessinga362 w jego kodeksie artystyczno-estetycznym pt. Laokoon (czyli »o granicach dzielących rzeźbę od malarstwa, malarstwo zaś od poezji«) — w jej ostatecznych, ucieleśnionych wynikach, jako temat czy motyw swych kompozycji. Dlatego też właśnie, zarówno w epoce idealistycznej, jak i w naturalistycznej, nawet i kubistycznej, nie mogła sztuka wydostać się poza mniej lub bardziej popularne, w każdym zaś razie nieuchronne przypominanie, wspominanie, a także i upominanie praktycznego życia. Yetmeyer przełamał tę zaporę, jaką stanowił w ewolucji sztuki dekoracyjno-stylistycznej pasywizm myślowy i wprowadził, jako główny i jedyny materiał swej pracy artystycznej, zarówno w plastyce, jak i w ciekawszych jeszcze utworach literackich, myśl ruchomą oraz wywołane przez nią wydarzenia intelektualne. Przewijają się przed naszymi oczyma, wypełniają nasze skojarzenia same procesy twórcze, otoczone czcią bałwochwalczą, pielęgnowane z bezgraniczną, fanatyczną miłością. To jest religia pogłębienia myślowego i twórczości, ale nie przeczy ona żadnemu istniejącemu wyznaniu, nie zapobiega możliwości powstania nowych obrządków, lecz przemawia raczej »za« i »w imieniu« wszystkich minionych, obecnych i przyszłych religii, podniecając człowiecze uczucia do wzgardzonego przez komiwojażerów erudycji »świata niepoznawalnego«. Teorie Yetmeyera o odbudowie świadomości dziejowej i o karierze kosmicznej pozostają w prostym logicznym i pragmatycznym związku z samym założeniem wszechreligijnego instytutu. Dzisiejszy dancing zasługuje, przy uwzględnieniu wysokiego poziomu artystycznego, na jakim został wzniesiony i przy należytej ocenie wyrafinowanych produkcji choreograficznych oraz egzotyczno-pantomimowych, na miano: Pierwszego kinematografu363 myśli nowoczesnej. Niepraktyczne to przedsięwzięcie oddziaływać może, naszym fachowym zdaniem, wcale dodatnio na praktyczny układ teraźniejszych stosunków międzynarodowych i międzyludzkich”.

Iskrowy telefonogram z Berlina: „Rada ministrów Rzeszy uchwaliła wystosować do Rady Najwyższej notę, protestującą przeciwko orzeczeniu ekspertów religijnych w Toledo odnośnie do kinematografu myśli, dopatrzywszy się w wywodach, krytykujących postawę estetyczną Lessinga, zlekceważenia nauki niemieckiej, a to w chwili, kiedy przez niedopuszczenie delegatów germańskich do obrad uniemożliwiono wszelką godną uczonych, honorową replikę. Kanclerz Rzeszy przygotowuje wielką mowę w parlamencie, domagającą się dopuszczenia Niemców do uczestnictwa w wszechświatowym ruchu religijnym i w spółkach międzynarodowych eksploatujących masowe prądy religijne”.

Radiotelegram z Moskwy: „Rada komisarzy zwróciła się do Yetmeyera z propozycją udzielenia rządowi sowieckiemu pożyczki długoterminowej w sumie stu miliardów dolarów. W zamian za to ofiarowuje Sowdepia364 dwudziestoletnią, nieograniczoną koncesję na wszelkiego rodzaju przedsięwzięcia religijne na obszarach sfederowanych republik czerwonych i oświadcza gotowość upaństwowienia tej religii, której projekt Yetmeyer do trzech tygodni przedłoży”.

Lotniczą pocztą z Londynu donoszą: „Na ogólnych posłuchaniach zjawił się u premiera Lloyda George’a365 po raz pierwszy specjalny delegat Yetmeyera i osobisty tegoż przyjaciel, zredukowany Shang, czyli papież taoistów, uczony Chińczyk A-to-tso. Rozmowa przeciągnęła się ponad ustanowioną normę i po krótkiej przerwie obiadowej podjęta została ponownie późnym wieczorem. Konferencja dotyczyła zastosowania akcji Yetmeyera do angielskiego programu gospodarczej odbudowy Europy wschodniej. Lloyd George nie ukrywał dodatniego wrażenia, jakie wywarły na nim wywody dancingowego chargée d’affaires366. Po porozumieniu się lorda Curzona367 z Paryżem należy oczekiwać doniosłych postanowień w łonie rządu”.

Elektron-pneumatikon w podziemnym tunelu Lizbona – New York: „Sprawozdawca wasz dostrzegł dziś na dworcu kolejowym w Toledo powracającego właśnie z Londynu delegata Yetmeyera, jego taoistyczną świątobliwość A-to-tso. Uzyskawszy rozmowę z dancingowym dyplomatą, zdołałem wywnioskować z udzielonych mi informacji, że misja do Lloyda George’a przyniosła nieoczekiwane rezultaty. Przybycia angielskiego premiera do Toledo w gościnę do Yetmeyera należy się spodziewać w najbliższych tygodniach. Okazała się konieczność ustanowienia placówek dyplomatycznych dancingu we wszystkich niemal ważniejszych stolicach państw kulturalnych. Największe trudności sprawi obsadzenie ambasady w Paryżu. Na stanowisko to został pono upatrzony przez Yetmeyera jakiś Polak, arystokrata z urodzenia, nadsyłający od dłuższego czasu nader ciekawe korespondencje na temat: »konstrukcji myślowych ujawnionych w naczelnych systemach religijnych świata«. Na zaproszenie, by osobiście przybył, odpowiedział dziwak, że nie ma za co. Mieszka gdzieś w jakimś Lwowie, w tak zwanej Galicji Wschodniej. Rokowania z tym biednym cudakiem wszczął już Yetmeyer za pośrednictwem naszego generalnego konsulatu w Warszawie”.

Szyfrowa depesza, podana za pośrednictwem fal powietrza z Warszawy przez Gdańsk wprost do naszej redakcji, opiewa:

„Po kilkudniowych zabiegach udało się naszemu konsulowi sprowadzić na własny koszt ze Lwowa do Warszawy upatrzonego przez Yetmeyera posła nadzwyczajnego i ministra upełnomocnionego w Paryżu. Nazwisko tego przyszłego religijnego dyplomaty opiewa: Pioś hrabia Majcherek. Pochodzi ze starego, dla polskiej wiedzy heraldycznej zasłużonego rodu magnackiego. Posiada olbrzymią fortunę i jest ordynatem368 na ogromnych dobrach, z rezydencjami w Kaczym Pęcherzu i Gęsiej Wątróbce. Ma troje małych dzieci, które mu nieustannie przeszkadzają w jego kontemplacjach i jedną, młodą jeszcze żonę, której boi się panicznie. Skłonności do studiów religijnych nabawił się hrabia Pioś na tle swoich deliberacji369 społecznych. Upodobanie przechylało go w stronę doktryn radykalnych, dziedziczne zaś obciążenie i konieczność życiowa nakładały mu obrożę przesądów konserwatywnych. Napisał rozprawę (niedrukowaną jeszcze): O walorach intelektualnych, które poszukiwać należy wyłącznie w dziełach ludzi nieumiejących pisać i trzytomowe dzieło (fragmenty ogłoszono w szeregu pism prawicowych, narodowych i lewicowych Lwowa i Warszawy): O konieczności podwójnej: powiększania stanu posiadania u posiadających i nieuszczuplania braku posiadania u nieposiadających. Bezpośrednio po dokonaniu tych czynów, postanowił szukać wyjścia z dręczącej go dwoistości poglądów społeczno-politycznych przez złożenie deklaracji w stronnictwie socjalistycznym, iż nie może przystąpić na czynnego członka robotniczej partii, gdyż czuje się psychicznym obszarnikiem, niegodnym do współdziałania z proletariatem, równocześnie zaś oznajmił realistom, że nie może zająć w tym klubie fotela swych dziadów-pradziadów, gdyż rzeczywistość pozbawiła go poczucia materialnej fortuny, wobec czego w gronie panów czułby się zawsze zbyt ubogi. Obu ugrupowaniom ofiarował na pamiątkę czułych rokowań nabyty za bezcen, skrachowany organ publicystyczny, ochrzciwszy gazetkę znamienną nazwą: „Sikawka do gaszenia namiętności wyborczych”. Dokonawszy tych aktów bierności, poświęcił się zupełnie życiu rodzinnemu, rozpamiętywaniu swego ubóstwa, apologii370 skąpstwa i medytacjom religijnym. Z tego czasu pochodzą najcenniejsze utwory jego samotniczego pióra, które zjednały mu uznanie i zaufanie u Yetmeyera, jak: O lekkim sposobie wzbogacania się przez dobrowolny pobyt w więzieniu religijnym, Skąpstwo jako podstawa wierności męskiej w małżeństwie, Problem zdolności płatniczej u erotomanów, Jak się moja dusza gwałtownie raduje, gdy się nic nie dzieje, Motywacja irytacji na widok czegokolwiek, co się tylko samodzielnie rusza i w końcu najznakomitsza rozprawa: Kult przyjaźni, czyli nowoczesne przejawy odwiecznego draństwa.

Ponieważ żądana zaliczka na apanaże poselskie w wysokości tysiąca dolarów została religijnemu hrabiemu wypłacona, wyjazd jego, wraz z rodziną i służbą, po odbiór papierów uwierzytelniających i instrukcji do Toledo nastąpi lada dzień. Hrabia jest w świetnym humorze, a wróciwszy do Lwowa uczynił rzecz niebywałą: zaprosił grono swoich czcicieli oraz wyznawców do małego szyneczku, gdzie bez ociągania się i jakiejkolwiek skądkolwiek zachęty, zapłacił zebranym dwie flaszki okocimskiego piwa. Na moje zalęknione zapytanie, jakich spodziewa się rezultatów po swej misji paryskiej, odrzekł wesoło, że będzie gadał, gdzie i z kim tylko się uda. Wszystko mu jedno, z kim przyjdzie rokować, czy z p. Briand371 czy też z p. Poincaré372. Zamieszka w ofiarowanym mu przez jego lwowskiego, głównego przyjaciela (handlarza chmielem) Izydora Rosenthala, pałacyku przy rue de Strassbourg. Dodać muszę, że wybór Yetmeyera padł na Polaka tylko dlatego, że Francuzi głośno manifestują swą przyjaźń do Polaków, jakkolwiek po cichu wymyślają swym sprzymierzeńcom haniebnie. Objaw ten świadczy, że Polacy, mimo wszystko, na szachownicy politycznej więcej są warci, aniżeli sami domyślają się tego i aniżeli już sobie uroili w swej pochopności do powiększania wszelakiej małości”.

Najczelniejszy nasz sprawozdawca nowojorski podaje następującą wiązankę wieści zebranych na miejscu:

„Stwierdzić mogę z całą stanowczością, iż przed pięcioma jeszcze tygodniami otrzymał znany nasz kolekcjoner dzieł sztuki Mr Havemeyer list kilkudziesięciostronicowy od Yetmeyera, zapraszający właściciela czerwonego pałacu do czynnego udziału w misteriach dancingowych. Jakie zachodzą związki między oboma miliarderami, dociec trudno, wszystkie jednak dotychczasowe alarmujące domysły prasy konkurencyjnej okazały się z gruntu fałszywe i były obliczone na tanią reklamę. Faktem jest, że w liście wspomnianym odsądza Yetmeyer Havemeyera od czci i wiary, ale nie mniej pozostanie faktem, iż ofiarowuje kolekcjonerowi najuprzejmiej gościnę w swoim toledańskim przybytku, siebie zaś nazywa przy tej sposobności skończonym idiotą. Wiem również pozytywnie, że zarówno ów list, jak i cały dotychczasowy dorobek literacki Yetmeyera poddane zostały ścisłemu psychotechnicznemu badaniu. Musiały zapewne pojawić się poważne wątpliwości odnośnie do normalnego funkcjonowania władz umysłowych u autora tych gryzmolin. Fachowe narady odbywały się w najściślejszej tajemnicy przez dwa tygodnie, po nocach, w tylnych apartamentach trzeciego piętra czerwonego pałacu. Ukryty w gałęziach rozłożystej araukarii Havemeyerowskiego ogrodu, wypatrywałem uczestników konferencji wypełniających rzęsiście oświetlone sale. Zauważyłem wśród zastępów najsławniejszych psychiatrów, psychofizyków, historyków religii, kryminalistów, grafologów, również i przedstawiciela naczelnej prokuratorii państwa oraz jednego z kardynałów amerykańskich, ozdobionego fiołkowym wianuszkiem asystujących mu, pulchniutkich monsignorów373. Ostatecznie nie zapadł wyrok dla Yetmeyera niekorzystny, Po wymianie tajnych not dyplomatycznych między waszyngtońskim Białym Domem a Madrytem, usunięto widocznie wszelkie obawy i wątpliwości w stosunku do dancingu, jak 0 tym świadczą najwyraźniej dalsze beztroskie i rozmachu pełne poczynania Yetmeyera.

I jeszcze jeden szczegół nie mniej interesujący. Oto paradny jacht Havemeyera, »Frivolous«, otrzymał rozkaz przyszykowania się do wielkiej podróży morskiej. Sam widziałem, jak dzień i noc palą pod kotłami. Czyżby Havemeyer istotnie zamierzał przyjąć zaprosiny do przedśmiertnego dancingu? Niebawem i o tym wszystkiego się dowiem”.

JOURNAL

z dnia 17 grudnia 1921 r., str. 133, petitem, szpalty 7, 8 i 9.

Havemeyer przysyła bramina. — Rada najwyższa w Toledo. Kongres religijny. — Nafciarskie umizgi. — Toledo czy Toledoth? — Kłopoty z polskim paszportem. — Pierwszy amerykański statek napowietrzny z dancingowymi gośćmi przybył do Toledo.

Toledański nasz wysłannik kabluje pod datą wczorajszą:

„Natrafiłem w urzędzie telegraficznym na właściwego urzędnika, u którego wymusiłem depeszę Havemeyera, wystosowaną z New Yorku do Yetmeyera. Brzmi ona dosłownie: »Wyzwanie przyjmuję. Przybędę później. Tymczasowego zastępcę przysyłam świątobliwego bramina Onczidaradhe. Przysposobić proszę cierniowe łoże i wieszadła na nogi. Havemeyer«. Gra się zaczyna. Urzędnik posadę stracił przeze mnie. Zajmijcie się losem rodziny jego. Według tutejszej ustawy karnej, nieszczęsny złoczyńca za nadużycie służbowe (demi-monarchiczne, nienaganne państwo!) ukrzyżowany będzie głową na dół, nogami do góry.

W ubiegłą sobotę bawili tu niemal niepostrzeżenie Lloyd George, lord Curzon, Briand, Poincaré, Herriot374, Kemal Pasza375, Benesz376 i Skirmunt377. Ministrowie spraw zagranicznych Belgii i Włoch oraz cały szereg nieproszonych sterników zaprzyjaźnionych z nami państw przybyli poniewczasie, to jest po ubiciu targów przez Radę Najwyższą. Yetmeyer został dopuszczony do sanhedrynu mocarstwowego. Przynajmniej w ten sposób, choć częściowo, naprawił nasz obywatel fatalny błąd upartej absencji Zjednoczonych Stanów Północnych we wszystkich sprawach, które rozstrzyga sam sobie kontynent. Ustalono zasady dla międzynarodowego kongresu religijnego, który będzie zwołany do Toledo na dzień 8 stycznia 1922 roku. Zaprosi hiszpański minister spraw zagranicznych, koszta pobytu kilku tysięcy delegatów poniesie Yetmeyer. Po raz pierwszy zasiądą do stołu obrad, jako równouprawnieni z innymi państwami, przedstawiciele Niemiec, Rosji, Austrii, Węgier i Bułgarii.

Yetmeyera otacza sfora Żydków wszelkich odcieni i wszelkiego autoramentu. Najbardziej religijni, czyli natarczywi, są różnorodni dygnitarze naftowi. Uchodzą za Francuzów, są dyrektorami różnych spółek naftowych, mają maniery wojennych milionerów, a pochodzą przeważnie ze sfery małomiasteczkowych, galicyjskich (mam na myśli Galicję w Polsce378) cudotwórców adwokackich i buchalteryjnych fakirów. Naciągają Yetmeyera, by im dopomógł do unicestwienia akcji naszej »Standard Oil Company« na kontynencie, obiecując w zamian za to złote góry na rzecz dancingu. Musi być w tym dobry interes, zwłaszcza dla ich kieszeni prywatnych, skoro zabiegają tak zaciekle, iż Yetmeyer po kolei, każdego dnia po jednemu, wyrzucać musi tych natrętów za drzwi.

Inni Żydkowie, zwłaszcza spod syjonistycznego znaku, gorliwie zajmują się ideową stroną dancingu, polecając różne rosyjskie tancerki i austriackie, kabaretowe śpiewaczki. Wczoraj rozrzucili oni po mieście ulotną odezwę, ogłaszającą całemu światu, iż właściwym budowniczym Toleda byli Żydzi, którzy po zburzeniu Jeruzalemu przez Nebukadnezara379 wywędrowali z Palestyny i osiedli na Pirenejskim Półwyspie. Stąd też staroświecka mieścina nie nazywa się Toledo, lecz właściwie Toledoth! Jeszcze tego trzeba było!

Akcja Yetmeyera, która według jego własnego, wyraźnego oświadczenia przed osobistym przybyciem Havemeyera z niewiadomych przyczyn znaczniej posunąć się nie może, ugrzęzła na razie również i w Paryżu. Delegowany tam, jako agent dyplomatyczny dancingu, polski hrabia ze Lwowa nie może wyruszyć na miejsce przeznaczenia, gdyż zatwierdzanie formalności paszportowych zastrzegł sobie w Rzeczypospolitej Polskiej suwerenny sejm warszawski. Ponieważ posłowie sejmowi, jeszcze w połowie listopada r b., rozjechali się do domów na święta Bożego Narodzenia, a tak wcześnie tylko dlatego, by móc na czas, tj. na 24 grudnia, zdążyć do domostw rodzinnych w mocarstwie tak rozległym, brak w Polsce organu jedynie powołanego do udzielania pozwoleń na wyjazd zagranicę. Dopiero po feriach świątecznych, gdzieś w połowie lutego, mógłby do Paryża hrabia Pioś wyruszyć. Z uwagi na bliski termin kongresu religijnego opóźnienie takie jest wprost niemożliwe i stąd też nastąpić musi zbiorowa démarche380 korpusu dyplomatycznego w Warszawie