Wesele hrabiego Orgaza - Roman Jaworski (dostęp do książek online txt) 📖

w stylu mauzoleum. Światło się wciska przez górne okienka, rozwesolone zielono-czerwoną orgią witrażową. W pośrodku las cały zwisających zwiewnie lin i powrozów, półek, drabinek, drążków i trapezów. Zanderowski266 zakład. W koszulkach atletów ponumerowanych ród cały pawianów poci się i ćwiczy. Również kilka piesków w zbytkownych czapraczkach267 za ogon zawisło i kręci młynki zawrotne w powietrzu. Synogarlice w różowych fartuszkach samymi dziobami, schowawszy pazurki, swój byt utrwalają wśród skrzydełek dreszczów na rozkołysanej huśtawce drucianej. Zebu268 pręgowaty na głowie wciąż staje, wierzga kopytami i rży: „jeszcze, jeszcze!”. Gryzoń aguti269 po samym plafonie270 głową ku ziemi, łapkami ku niebu zgrabnie paraduje w otoczeniu kawek skomlących z zachwytu. Gdy przerywa trudy, nigdy na posadzkę kamienną nie spada, lecz na nadstawione śpiących osłów grzbiety. Zabroniona jednak wszelka rekreacja. Mentor zakładu, pretor271 czy augur272 czuwający w środku, karminowo-żółty, ospowaty kacap273 w niebiesko-zielonych, jedwabnych majtasach i dziegdzionych274 butach, wciąż strzela z bata i warcząc, zaprasza: „Obywatelu, czyń powinność twoją!” A wszystkie zwierzęta są upaństwowione, rdzennie narodowe i niezmiernie czułe na każde błazeństwo związane z tytułem.

— Gimnastyczna szkoła cnót obywatelskich i z nimi skrewnionej jarzmionej miernoty — z trudem wyjawia wśród pisku, bełkotu, pstrej alegorii chytry inicjator. W tej właśnie chwili nad moją głową powiał szum skrzydeł. Ujrzałem pierze, jak świt szarzejące i niby od słoty sklejone, zmięte. Dwa żarem płonące, krwią ociekające dzikich spojrzeń świdry. W szponach ptak rajski czułą zdobycz niesie: białą, morską świnkę. Prosię lament kwiczy, a ptak podczas lotu podbrzusze rozerwie, wyszarpie wnętrzności i ciepłą posokę długim cienkim dziobem wzorowo wychlipce275. — Cały dzień pracuje — zapewnia Yetmeyer — dokładnie, bez przerwy. W jednym sali rogu z klatki ofiar pełnej wyjmuje stworzonka i statecznie znosi w sam kąt przeciwległy, gdzie składa do paczki, już tylko kadawry, na pasztet, na później. System rabusia jest wynikiem drzazgi, z której powstaje konieczność myślowa powszechnie przyjętej o „byt materialny walki racjonalnej”. Jest przeświadczony o powodzeniu swej pracowitości i przepełniony szacunkiem dla siebie. Zawsze jest dumny, jak głupi mieszczuch w szynku przy niedzieli, często opryskliwy, jak urzędniczy, biurowy majestat. Wczoraj nie kazałem żywej dawać strawy i cała wspaniała walka o istnienie nagle się urwała. Dzielny pracownik nastroszył się groźnie i jak basałyk276 w tym trudnym wypadku wyjawił skrajną na wszystkich nas wściekłość. Ostrym dzioba dłutem rozharatał rękę stróżowi tej sali, zaś wesołkowi, który go przedrzeźniał, zamierzył się w oko. W końcu dla odmiany „o byt walczącemu” podsunąć kazałem kilka glist wstrętnych i dwie myszki polne. Wprost załkał z radości na widok nagrody za pilność i męstwo. Z głębi Urugwaju przywiozłem gagatka i bardzo go cenię, gdyż według zasady żyje najśmieszniejszej, którą się bawią miliony mych bliźnich, a mianowicie zdobywa strawę, gdy mu ją przypadek łaskawie podsunie.

Uchodzę z zamętu i aleją zdążam, która się wije tuż pod samą ścianą, gdzie się kłaniają podwójnym szpalerem cytrynowe drzewa i pełechate277 a kuse oliwy. Między wazonami skrzynki rozstawione, niby sarkofagi, ale ożywione zmyślną polichromią. To poglądowe jest niby muzeum, gdzie sławnej przeszłości pochowano ślady, świadczące wyraźnie, jak się zwykle kończy hodowanie myśli w służbie dla drugich. Przebierać można w tych skrzyniach bez końca. Wspaniałe relikwie przemądrych religii, które minęły już dzisiaj bez śladu, gdyż nie przemyślał ich przedtem dla siebie własny ich twórca. Zręby epok, historii, na pół rozwalone i oszpecone krwawymi śladami cichego szaleństwa: myśli ofiarnictwa. Myśl przez odbiorców szybko znieprawiona... własnego pomysłu potężnych marmurów udźwignąć nie mogła i swojego tworu ciężarem bezwładnym została zmiażdżona.

Wzruszyła mnie lalka, z drzewa obrobiona, właściwie belbas278, choć w kobiecym stroju, co z głębokiego wnoszę ja dekoltu i ze zwojów rebozo279 spódnicę u dołu naśladujących i z rzutu ramion całkiem obnażonych. Natomiast głowa na samca wskazuje, a mianowicie typowego capa widzę niechybnie, ze strączkiem lichej bródki i z wyostrzonymi, choć w tył odgiętymi rogami uporu. Pocieszny symbol myśli zmarnowanej przez ludzi codziennych; w wierzeniach wedyckich280 bóg inteligencji nazwany Daksza. Zabawia z kolei: śmierci bogini w szarozielonym rzeźbiona nefrycie, ściśle podług wzoru z arcybiskupiego muzeum w Puernavace281. Potworna sowa, której z brzucha strzela drwiąco wykrzywiona, łysa, trupia czaszka. Brałem do ręki łopatkę Pelopsa282 i Argonautów283 kotwicę brązową, Sokratesowy284 puchar berylowy, Kserksesa285 siodło, Aleksandra286 cugle, Efialtesa287 plany, togę Cezara288, sandały Ottona289, perukę Ryszarda, zwanego Lwie Serce290, nasenne krople Filipa Wielkiego291, Cuauhtemoca292, ostatniego króla z rodu Azteków, rozpaczliwy stryczek, kołpak Batorego293 spod samego Pskowa, spodnie Waszyngtona294, Rodina295 kołnierzyk i — przyczepione do dziejów cnoty buduarowej296 — kobiece przybory cacane, gumowe. Spokojnie nie można zabytków oglądać, bo przy pamiątce każdej bez wyjątku — (pewnie zamówiona!) — gromada Włochów chóralnym śmiechem wybucha nachalnie. Trupa ta trzpiotów obowiązkowo przedrzeźnia żałobę pozostałości po zmarnowanej wśród bliźnich wielkości. Eksgondolierzy z gnijącej Wenecji. Stąd też ich chichot posiada zalety jedwabnej melodii.

Chcę dalej postąpić, bush297 widzę przed sobą, za którym przeczuwam nową niespodziankę. Krzaczasty żywopłot, rozkwitły liliowo w gwiazdy buganwilii298 i w hibiskusa krwawe tulipany, trzy klatki ukrywa, do których dostępu gospodarz mi wzbrania. — Dla prasy wszędzie wstęp musi być wolny! — śmiało zażądałem, na co skwapliwą i nader uprzejmą odpowiedź dostałem: — Prawda! Zapomniałem. — Znowu dziwnie kichnął, skarżąc się na fetor idący od klatek, i niepowstrzymanie interpretował:

— Jest fama wulgarna, przez wszystkie usta rzewnie wypluwana: o zbożnej pracy w cichym czoła znoju, który rzekomo najdalej prowadzi. Jak w życiu ludzi to hasło wygląda i jak sobie kopiec budują mrówki, długo oglądałem. Moim więc zdaniem te pobożnisie, zabójczo wytrwałe, nie tyle się pocą, ile ryją raczej w cichości przezornej. Funkcja jest żmudna, lecz z pracowitością komórek mózgowych nic nie ma wspólnego. Mikroba frazesu o pracowitości zaszczepiłem właśnie na solenodonie299, zwierzątku zdarnym i wielce obrotnemu. Figlarnym ryjkiem i drapieżną łapką codziennie grzebie dwumetrową jamę, by tylko podkopem pod swego sąsiada móc się przedostać, swobodnie go zagryźć i jego zapasem siebie pożywić. A zwracam uwagę panu sprawozdawcy, że ten kret ogromny ma smakołyków własnych pod dostatkiem. W tym polityki międzynarodowej czy wszelkiej partyjnej jest ujawnienie i powodzenia w obrotach bankowych i urzędniczej, chwalebnej kariery.

Widzę klatkę obok, jak wieżę wyniosłą. Cuchnie coraz gorzej. Rój oszalałych gzi się nietoperzów. Raz wraz hajtują300 u samego spodu, to znowu w górze unoszą się chmarą, po prętach walą wyrodnymi łbami i wciąż się aplikują301 do nastawionego na modlitwę młynka, daru Dalajlamy. Od wiru skrzydeł nieprzytomnych zwierząt tybetański przyrząd wiernej pobożności porusza się sprawnie i karty przewraca modlitewnej księgi. Nie trzeba oczyma ani też myślami wchodzić w antyfonę302, sama się odprawi. Zupełnie w stylu jest Yetmeyera ten pomysł zabawny i szydzi śmiało z drzazgi czy manii publicznych obrzędów, z uczuć uwiędłych w bigocji formalnej.

Morowe powietrze wprost oddech zapiera i przytomność mąci. Już teraz rozumiem: stworzonko paskudne, bałuchowaty303 śmierdziel się uwiesił na skarlałym smreku304. Niby obojętny i tył ku nam wypiął, lecz nadsłuchuje, bo właśnie bedynter (poczciwy wiedeńczyk w tyrolskim kostiumie, z gołymi łydkami, w kapelusiku z figlarnym piórkiem) bezbożnym akcentem w głos odczytuje urzędowe wieści z całego świata. Sierdzi się śmierdziel, oburzenie łyka. Z nadmiaru wzruszeń i cnoty trawienia wstrętny babręga smrodliwą posokę popuszcza w kręgu i pod siebie brzydzi. Jaki do kogo może mieć aprens305? Do wszystkich o wszystko, z wyjątkiem kluki, choćby najmarniejszej, byle dała żarcie. Śmierdziel moralista, pucer obyczajów, naprawiacz skarbu, naganiacz skandalów, lustrator kanałów, prowokator fałszów, rewelatorski pieniacz-epileptyk, czyli histeryk nader animuszny wszechaktualności. Tak myślę sobie, choć w oczach mi ciemno i nozdrza wciąż puchną. Milczy mój towarzysz. Więc zapytuję: — Panie, jaką drzazgę reprezentuje ta klatka ostatnia? — Przepraszam najmocniej, odpowiedź wypadnie najbardziej ogólnie, bez żadnych aluzji — zaznacza gospodarz. — Mamy do czynienia z klasycznym okazem na służbie publicznej. Przyznać musi każdy, że mi się udał ten rozkoszny panicz, ten arcygówniarz, czy niewyświęcony, jeśli chcemy grzeczniej, niby arcykapłan potrzebami tłuszczy nadzianej opinii. Wybaczyć proszę: To publicysta... z szkoły powojennej...

Oniemiałem. Chciałem w pierwszej chwili szukać satysfakcji. Lecz pamiętałem o obowiązku wobec sal następnych. Zaznaczyłem tylko bardzo uroczyście, że nieoczekiwanie kiedyś się pomszczę.

Gdyśmy opuszczali tę menażerię ośmieszonych zalet, na których spoczywa nasz ustrój społeczny, wypadły z krzaków wrzeszczące dwa hufce zmitrężonych ptaków. Na żółtych malwach przy budce śmierdziela grzecznie usiadły i wcale wyraźną kłótnię rozpoczęły. Czarnoaksamitne, meksykańskie drozdy, gwiżdżąc twierdziły:

Fac te ipsum felicem!306

Natomiast szpaki, bezbarwne wygi z opłotków Europy, swarliwie, gderliwie wpierały w siebie, a przez to i w drugich:

γνώθι σεαυτόν!307

Każdemu z osobna przyznaję rację i czmycham czym prędzej. Stanowczo mam dosyć komnaty wariackiej. Czuję ból głowy. Skutki trepanacji. Mało co dalej mogę aprendować308, ale zapowiada bandzior309 — przewodnik, że jest spokojna i niemal pogodna

Komnata VI. TRANSPIRATORIUM

— Faza ostatnia gotowej myśli przed wyjściem na świat. W milczeniu, w jasności myśl się utrwala, skupia, uplastycznia. Wszelkich przejść poprzednich osady zbyteczne muszą wyparować. Działania teraz trzeba wzmożonego światła i ciepła. W oszklonej hali mądrego milczenia jest nadsłuchujące werandowanie nie tylko wskazane, ale nieodzowne. Przed ostatecznym swym ujawnieniem i opuszczeniem na dno świadomości daje myśl obraz, bez barw i wymiarów, a jednak widoczny pamięci twórczej, gdy składa konstrukcję. Nie można dopuścić, by jakiekolwiek pyłki wirujące, atomy, mikroby mogły ten obraz zaćmić czy omglić, czy też zatumanić. Dlatego cenny jest mi tak bardzo okres transpiracji. Po takiej dopiero, zupełnie niewinnej, beztroskiej kuracji obraz osiada w łonie świadomości i daje wyraz. Ten niekoniecznie musi być słowem, lecz może również w jaskini milczenia monolitowego poszukać schronienia, nic nigdy nie tracąc ze swej cudownej mocy, którą skupiona posiada zaduma, z wiośnianej tęsknoty do porozumienia z ludzkimi istoty. Przez słowo lub też wprost z milczenia przechodzi wyraz na twarz myśliciela i tam się rozkłada w znamienny grymas, nad którym dbała fizjonomia czuwa. Od tej to chwili dopiero właściwie jest człowiek człowiekiem, jest niezapomniany w światów kołowrocie i odróżniony pomiędzy bliźnii. Bardzo się cieszę, że mogłem w dancingu urządzić salę dla autoterapii myślącego chcenia i oczekuję, mimo potępień miotanych na mnie przez różnych maklerów konkretnej wiedzy czy eksperymentalnego wszechdoświadczenia, że wyjdzie stąd kiedyś sporo okazów, które rozgłoszą tę anielską dobroć, tę rozkosz istnienia, jaka nastaje, skoro człowiek zdoła sam z myślą własną zupełnie się zgodzić. I popularność masażu szwedzkiego ucierpi znacznie, gdy się już ludzie oswoją nieco z myślowym sposobem nakładania sobie życiowej maski. Spokojny jestem, iż kto spróbuje i ściśle wykona, sam chętnie wyzna, jak dobrze się czuje.

Dosłownie powtarzam wywód Yetmeyera.

Sala napuszczona urokiem świetlanym, albowiem bez przerwy przez nisko wpuszczone wenecjańskie szyby włazi do wnętrza zaróżowiona i roześmiana dnia powszedniego niewinna jasność. Styl jest odrodzenia — szlachetny, czysty. Rozprzestrzenia blaski mnogość zwierciadeł i kryształowych, rozdygotanych w chichocie pająków. Rozrosłe datury310 białego kwiecia sypią wonią szczodrą od kąta do kąta rozjarzonej sali. Wszystko, co ujrzą, powtórzą marmury bielistej posadzki różanymi żyłki nieco spłonione. Bladożółte słońce zalało plafon. W tym samym tonie fresk utrzymany. Fenicki korab311, płynący od Tyru, na sargassowe312 wyprawił się morze; odwiedzić pragnie zapewne Bermudy. Cedrowej fregaty łabędzia szyja aż się ugina od cennych ciężarów, krwią się zalewa kupieckiej purpury, błyskawice miota złota, srebra, miedzi, bursztynem się mieni i mnogich branek spieszczonymi udy na morskie głębie zarzuca uroki. Naoliwione galerników plecy wicher smaga zegziony. W takt poruszane kajdanów ogniwa zalotnym syrenom pieśń niecą zmyśloną o szczęściu na ziemi.

Przystaję u stołu w samym środku izby. Ogromna płyta, w kolisko skrojona, jest z malachitu. Na sfinksowych łapach wśrubowana w ziemię. Niedbale czuwają po bokach fotele. Wysokie krzesła, godnie zagłębione, z gruszowego drzewa. W najprostszej linii potomki modelu z czternastego wieku, na którym rozmyślał o cudach tworzenia Kazimierz Wielki, Polski budowniczy. Dziś w jasnogórskim ukryty jest skarbcu wzór taki jedyny. Księgi na stole leżą porzucone. Yetmeyera same już tylko utwory nieznane nikomu, wyspekulowane, przedziwaczone. Pomylone tezy, wariackie tytuły. Przytoczę niektóre: O najtańszym sposobie przeprowadzki od Boga do Boga, O potrzebie myślowych masażów dla zatraconych fizjonomii współczesnych, Przymiotnik opresji wobec wymiotnika ekspresji, Wstęp do teorii prasowania spodni na wieczność, Czego nam trzeba, czyli o cnocie wszechpożądania, Pośmiertne skutki poprawnego chodzenia głową po ziemi, Krótki zarys dziejów idiotycznych, Jaka kamizelka obowiązuje w chwilach natchnienia?, Dolus313 czy dolor314 dolara?315, Projekt agrarnej reformy w nicości, Zastosowanie sztucznego oddychania do intensywnego myślenia, Statut organizacyjny przemytników bezmyślności i sporo jeszcze takich ksiąg, albumów, projektów, rysunków wraz z wiernym przekładem i z objaśnieniami egipskiego tekstu pt. Rozmowy człowieka zmęczonego życiem ze swą duszą316. Poradzić mogę każdemu sumiennie, by nie zaglądał do tych arcybredni.

Per todos los santos317, gdzieś spomiędzy książek czy rękopisów przede mnie wyskoczył, czyniąc propagandę na półtora cala, znany w Kamerunie, wprawdzie kawał drewna,