Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖

25. Newa — rzeka w Rosji, wypływająca z jeziora Ładoga i uchodząca do Zatoki Fińskiej w Sankt Petersburgu. [przypis edytorski]

26. Kronsztad — ufortyfikowany ros. port morski na wyspie Kotlin w Zatoce Fińskiej, położony ok. 30 km na zach. od Petersburga; wyspę Kotlin od płd. brzegu zatoki dzieli ok. 10 km. [przypis edytorski]

27. rozpaczny (daw.) — dziś: rozpaczliwy. [przypis edytorski]

28. szynkować (daw.) — sprzedawać trunki w szynku; kupczyć; tu przen.: traktować. [przypis edytorski]

29. bałwan — tu: fala. [przypis edytorski]

30. szczap — dziś popr.: szczapa, kawałek odłupanego drewna. [przypis edytorski]

31. dyszkant — wysoki, piskliwy głos. [przypis edytorski]

32. indemnizacja (praw.) — odszkodowanie, wynagrodzenie szkód. [przypis edytorski]

33. pawi głos — taki, jak wydawany przez pawie: wysoki, przenikliwy. [przypis edytorski]

34. interpelować — składać oficjalne zapytanie w sprawach urzędowych; tu żart.: pytać. [przypis edytorski]

35. mantelzak (z niem.) — tobołek podróżny, zawiniątko. [przypis edytorski]

36. starka — odmiana wódki poddawanej leżakowaniu. [przypis edytorski]

37. rżnięta flaszka — butelka z rżniętego szkła. [przypis edytorski]

38. Ledwiem ją oderwał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: ledwie ją oderwałem. [przypis edytorski]

39. onegdaj (daw.) — przedwczoraj; także: kiedyś. [przypis edytorski]

40. burka — dawne wierzchnie okrycie w formie peleryny z kapturem, zwykle używane podczas podróży. [przypis edytorski]

41. rzesza — tu: gromada ludzi. [przypis edytorski]

42. szkarlatyna — płonica, ostra choroba zakaźna wieku dziecięcego, której towarzyszy czerwona drobna wysypka na całym ciele. Przed 2 poł. XX w. szkarlatyna była najczęstszą chorobą wieku dziecięcego o bardzo ciężkim przebiegu, jej śmiertelność wynosiła 25%. [przypis edytorski]

43. subordynacja — podporządkowanie, karność, posłuszeństwo. [przypis edytorski]

44. gotówem — skrócenie od: gotów [jeste]m. [przypis edytorski]

45. komora (daw.) — izba, pokój; także: pomieszczenie przeznaczone do przechowywania rzeczy. [przypis edytorski]

46. impertynencko — arogancko, obraźliwie. [przypis edytorski]

47. ambarasować (daw.) — niepokoić, kłopotać, fatygować. [przypis edytorski]

48. Małom jej słuchał — przykład konstrukcji z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: mało jej słuchałem. [przypis edytorski]

49. Mozyrskie — rejon położonego nad Prypecią miasta Mozyrz w ob. Białorusi; w czasach caratu: powiat mozyrski w guberni mińskiej. [przypis edytorski]

50. firma — przen.: nazwisko osoby mającej ustaloną reputację, dobrą sławę w jakiejś dziedzinie; tu: użyczanie swojego autorytetu dla czyjejś sprawy, firmowanie. [przypis edytorski]

51. kursy — tu: wykłady na uczelni. [przypis edytorski]

52. Olgierd (ok. 1296–1377) — syn Giedymina, wielki książę litewski, ojciec Władysława Jagiełły; wspólnie ze swoim bratem Kiejstutem zbudował potęgę Wielkiego Księstwa Litewskiego, poszerzając jego terytoria, kosztem państwa moskiewskiego i Złotej Ordy, daleko na wschód i południe. [przypis edytorski]

53. ekonomować (daw.) — pracować jako ekonom, nadzorca prac rolnych w majątku ziemskim. [przypis edytorski]

54. drumlić (żart.) — grać (na instrumencie muz.); od drumla: prosty, niewielki ludowy instrument muzyczny, zbudowany z ruchomej podłużnej blaszki ujętej obejmą; grający zwykle wkłada nieruchomą obejmę do ust, językiem wprawiając w drgania blaszkę, przy czym jama ustna pełni rolę pudła rezonansowego. [przypis edytorski]

55. asygnata (daw.) — pieniądz papierowy; banknot. [przypis edytorski]

56. towarzyszów — dziś popr. forma B. lm: towarzyszy. [przypis edytorski]

57. Ksantypa — żona Sokratesa, której późniejsze źródła przypisywały nieznośny charakter; pot.: zrzędliwa, kłótliwa kobieta. [przypis edytorski]

58. Ledwiem dał rady! — dziś z B. lp: ledwie dałem radę. [przypis edytorski]

59. amatorstwo — tu: upodobanie, zamiłowanie do czegoś. [przypis edytorski]

60. gorączka — przen.: popędliwość. [przypis edytorski]

61. Chimera (mit. gr.) — ziejący ogniem potwór z głową lwa, ciałem kozy i ogonem węża; tu przen.: coś nierealnego, istniejącego tylko w marzeniach. [przypis edytorski]

62. racja — tu: powód. [przypis edytorski]

63. błaźnica (daw., reg.) — pieszczotliwie: młódka, panienka. [przypis edytorski]

64. tiurma (ros.) — więzienie. [przypis edytorski]

65. popas (daw.) — postój w czasie podróży w celu nakarmienia koni i odpoczynku. [przypis edytorski]

66. patent na wódkę (daw.) — pisemne zezwolenie na sprzedaż alkoholu, dziś nazywane koncesją. [przypis edytorski]

67. fleta — dziś popr. D. lp: fletu. [przypis edytorski]

68. kum — ojciec chrzestny. [przypis edytorski]

69. Biruta — żeńskie imię pochodzenia litewskiego, noszone m.in. przez matkę wielkiego księcia litewskiego Witolda, stryjecznego brata Władysława Jagiełły. [przypis edytorski]

70. publika — daw.: dobro powszechne, sprawy publiczne; zgromadzenie publiczne, publiczność. [przypis edytorski]

71. pamiętny — tu daw.: pamiętający. [przypis edytorski]

72. Prypeć — rzeka na Ukrainie i Białorusi, prawy dopływ Dniepru. [przypis edytorski]

73. apopleksja — wylew krwi do mózgu. [przypis edytorski]

74. odezwa (daw.) — odezwanie się, wypowiedź ustna lub pisemna. [przypis edytorski]

75. przysięgłem — dziś popr. forma: przysiągłem. [przypis edytorski]

76. patent — tu daw.: świadectwo maturalne. [przypis edytorski]

77. marka (daw.) — znaczek pocztowy. [przypis edytorski]

78. Mane, Tekel, Fares — słowa, które według opowieści biblijnej z Ks. Daniela (5,25) wypisała tajemnicza ręka na ścianie pałacu w Babilonie podczas uczty króla Baltazara. Znaczenie napisu: „policzono, zważono, rozproszono” (w jęz. hebr., aramejskim a. chaldejskim) zostało odczytane jako przepowiednia upadku państwa, który miał stanowić karę za grzechy Babilonu. [przypis edytorski]

79. satrapa — namiestnik prowincji (satrapii) w starożytnej Persji, który posiadał uprawnienia administracyjne, sądowe i wojskowe; synonim tyrana. [przypis edytorski]

80. Kastor i Polluks (mit. gr.) — bliźniacy, synowie Zeusa i Ledy, bracia Heleny. [przypis edytorski]

81. Dulska — niezamierzona zbieżność z nazwiskiem bohaterki dramatu Gabrieli Zapolskiej Moralność pani Dulskiej, który powstał niemal 20 lat później. [przypis edytorski]

82. wydawać lekcję (daw.) — recytować przed kimś zadany materiał lekcyjny; por. wydawać głos. [przypis edytorski]

83. biskup męczennik — tu: św. Wojciech Sławnikowic (ok. 956–997), czeski duchowny zabity przez Prusów. Podczas bierzmowania, na cześć swego mentora, arcybiskupa Magdeburga, przyjął imię Adalbert, pod którym jest znany na Zachodzie. Imię Albert powstało jako skrócona forma imienia Adalbert i bywa z nim utożsamiane. [przypis edytorski]

84. paltot (z fr., przestarz.) — palto. [przypis edytorski]

85. melodrama (daw.) — dziś popr.: melodramat, utwór dramatyczny z wątkiem miłosnym, nasycony sentymentalizmem; przen.: zachowanie przesadnie wyrażające emocje, egzaltowane. [przypis edytorski]

86. servus (łac.: sługa) — tu daw. pot.: cześć, witam (skrót od daw. zwrotu grzecznościowego: „jestem pańskim uniżonym sługą”). [przypis edytorski]

87. bez rachunku (daw.) — bez przemyślenia. [przypis edytorski]

88. Sameś nie wiedział — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: sam nie wiedziałeś. [przypis edytorski]

89. kobierzec — ozdobna jednostronna tkanina, służąca do przykrywania podłogi lub powieszenia na ścianie. [przypis edytorski]

90. hardo — dumnie, wyniośle. [przypis edytorski]

91. mars — surowy wyraz twarzy; od imienia Marsa, rzym. boga wojny. [przypis edytorski]

92. lulka (daw.) — fajka. [przypis edytorski]

93. nie więcej mili — dziś: nie więcej niż mila. [przypis edytorski]

94. szynkowa gościna — gościna w szynku. [przypis edytorski]

95. sierdityj pan (ros.) — srogi pan. [przypis edytorski]

96. swojak — krewny; mieszkaniec tej samej wsi, tych samych okolic. [przypis edytorski]

97. wysada (daw.) — szereg drzew wysadzonych wzdłuż czegoś. [przypis edytorski]

98. szpaler — dwa równolegle ułożone szeregi, rzadziej pojedynczy szereg; tu: szpaler drzew lub krzewów tworzących aleję ogrodową. [przypis edytorski]

99. krypta — sklepiona podziemna komora grobowa a. pomieszczenie w podziemiach kościoła przeznaczone do pochówku znamienitych zmarłych, czasem też do przechowywania relikwii świętych. [przypis edytorski]

100. samodziałowy — wykonany z grubego płótna wyprodukowanego na ręcznym warsztacie. [przypis edytorski]

101. jałowicze — wykonane ze skóry jałowicy (jałówki), młodej krowy, która jeszcze nie miała potomstwa. [przypis edytorski]

102. katakumba — tu: grobowiec; dziś katakumby: system połączonych ze sobą podziemnych korytarzy z wnękami lub komorami grobowymi, pełniący funkcję cmentarza. [przypis edytorski]

103. znaleźć coś jakimś (daw.) — uznać coś za jakieś; ocenić jako. [przypis edytorski]

104. Wolnym — skrócenie od: wolny jestem. [przypis edytorski]

105. kurs (daw.) — rok nauki w szkole wyższej; kursy: studia. [przypis edytorski]

106. protoplasta — założyciel rodu; tu ogólnie: przodek. [przypis edytorski]

107. mahoń — cenione czerwonobrunatne, twarde drewno tropikalnego mahoniowca, pochodzącego z Ameryki Śr. i basenu M. Karaibskiego. [przypis edytorski]

108. o wstawienie się do mnie — dziś: o wstawienie się u mnie (za nim). [przypis edytorski]

109. Nie darowywam (daw.) — dziś popr.: nie darowuję. [przypis edytorski]

110. rad (daw.) — zadowolony; chętny, przychylny. [przypis edytorski]

111. rezon (z fr.) — pewność siebie, śmiałość. [przypis edytorski]

112. defektowy (daw.) — mający defekt, usterkę. [przypis edytorski]

113. Arka Przymierza — obita złotem skrzynia, która stanowiła najważniejszy przedmiot w kulcie religijnym staroż. Izraelitów; przechowywano w niej kamienne tablice z przykazaniami, otrzymane przez Mojżesza na górze Synaj. [przypis edytorski]

114. patriarcha — głowa rodu; w Biblii: jeden z legendarnych przodków Izraela, np. Abraham, Izaak, Jakub. [przypis edytorski]

115. nieprodukcyjny (daw.) — bezproduktywny, nie przynoszący korzyści. [przypis edytorski]

116. masztalerz — starszy stajenny mający w dworskich stajniach nadzór nad służbą i końmi. [przypis edytorski]

117. nadleśny (daw.) — dziś popr.: nadleśniczy, starszy leśniczy. [przypis edytorski]

118. wawelowy — dziś popr.: wawelski. [przypis edytorski]

119. napędzać — tu: popędzać, przynaglać. [przypis edytorski]

120. podobnież — tu: podobnie (tj. również lakonicznie). [przypis edytorski]

121. nad wieczór (daw.) — dziś: pod wieczór. [przypis edytorski]

122. wybić — tu: sprawić lanie, zbić. [przypis edytorski]

123. rezonować — wypowiadać się z dużą pewnością siebie. [przypis edytorski]

124. in anima vili (łac.: na duszy lichej) — na lichej istocie, o doświadczeniach wykonywanych na zwierzętach. [przypis edytorski]

125. stać (daw.) — wystarczać. [przypis edytorski]

126. frasobliwie (daw., gw.) — martwiąc się. [przypis edytorski]

127. nieakuratność (daw.) — niepunktualność. [przypis edytorski]

128. falanga — w staroż. Grecji zwarty szyk ciężkozbrojnej piechoty; dziś przen.: zbity, zwarty szereg ludzi; tu: gromada. [przypis edytorski]

129. wpadłe oczy — dziś: zapadłe a. zapadnięte oczy. [przypis edytorski]

130. awizacja — awizo, pisemne powiadomienie o przesyłce pocztowej do odebrania. [przypis edytorski]

131. ni domu, ni łomu — wyrażenie przysłowiowe; łom (daw.): gruzowisko. [przypis edytorski]

132. samochcąc (daw.) — z własnej woli. [przypis edytorski]

133. tuman — kłąb czegoś sypkiego (np. płatów śniegowych) lub lotnego (pary wodnej) unoszący się w powietrzu i powodujący jego nieprzejrzystość. [przypis edytorski]

134. trzaska — mały, odłupany kawałek drewna, używany zazwyczaj na podpałkę. [przypis edytorski]

135. tetryk — człowiek zgorzkniały, zgryźliwy, zrzędliwy. [przypis edytorski]

136. sobole — tu: futro ze skórek soboli, zwierząt z rodziny łasicowatych o jedwabistej, gęstej sierści. [przypis edytorski]

137. Ostenda — miasto w płn.-zach. Belgii, nad M. Północnym; od XIX w., kiedy zaczęli spędzać w nim wakacje królowie belgijscy, stało się modnym kurortem. [przypis edytorski]

138. werniks — substancja na bazie żywicy, którą pokrywa się powierzchnię obrazów olejnych; tu przen.: połysk. [przypis edytorski]

139. Monte Carlo — dzielnica księstwa Monako, słynna z kasyna gry (zał. 1863). [przypis edytorski]

140. Eden (hebr.) — biblijny rajski ogród, miejsce pierwotnej szczęśliwości. [przypis edytorski]

141. umizgać się a. umizgiwać się — nadskakiwać komuś, przymilać się; zalecać się.