Straszny dziadunio - Maria Rodziewiczówna (jak za darmo czytać książki na internecie .TXT) 📖

142. dać kominka (daw. reg.) — dać nogę, uciec. [przypis edytorski]

143. karować (daw.) — karać (w formie wyrażającej powtarzalność). [przypis edytorski]

144. idèe fixe (fr.) — powracająca, natrętna myśl; obsesja. [przypis edytorski]

145. konsumcja a. konsumpcja (daw. med.) — choroba stopniowo trawiąca, wyniszczająca organizm; suchoty, gruźlica płuc. [przypis edytorski]

146. á propos (fr.) — przy sposobności, w związku z tematem. [przypis edytorski]

147. nie formalizuj się — nie baw się w formalności, nie przejmuj się konwenansami. [przypis edytorski]

148. Don Juan — postać literacka będąca uosobieniem kochanka; bohater sztuki Tirso de Moliny Zwodziciel z Sewilli i kamienny gość (1630), następnie dramatu Moliera (Don Juan, 1665), opery Mozarta (Don Juan, 1788) i poematu dygresyjnego Georga Byrona (Don Juan 1818); pot. uwodziciel, entuzjasta przygód miłosnych. [przypis edytorski]

149. kuplet — żartobliwa, satyryczna piosenka o budowie zwrotkowej z wyrazistym refrenem, występująca jako element wodewilu i operetki a. samodzielna forma kabaretowa. [przypis edytorski]

150. binokle — rodzaj okularów bez uchwytów, mocowanych na nosie z pomocą sprężynki. [przypis edytorski]

151. Servus! (łac.: sługa) — tu daw. pot.: cześć, witam (skrót od daw. zwrotu grzecznościowego: „jestem pańskim uniżonym sługą”). [przypis edytorski]

152. nie stało (daw.) — zabrakło. [przypis edytorski]

153. pozór (daw.) — wygląd zewnętrzny. [przypis edytorski]

154. restaurować (daw.) — odnawiać; dziś tylko w odniesieniu do zabytków a. dzieł sztuki. [przypis edytorski]

155. Tableau! (fr.: obraz) — co za scena! [przypis edytorski]

156. poncz — gorący napój alkoholowy na bazie herbaty i rumu. [przypis edytorski]

157. Savonarola, Girolamo (1452–1498) — florencki kaznodzieja dominikański, reformator religijno-polityczny; zdobył popularność gwałtownymi kazaniami potępiającymi zepsucie świeckich i duchowieństwa, nawołującymi do pokuty, porzucenia bogactw i surowego, skromnego życia; szczególne poparcie zyskał wśród pobożnych kobiet, wrażliwie reagujących na jego wystąpienia; w 1494 stał się głową republiki Florencji, doprowadzając do zmiany obyczajów w mieście; w 1495 ogłoszony przez papieża fałszywym prorokiem z zakazem prowadzenia kazań, w 1497 ekskomunikowany, zaczął występować przeciwko władzy papieża; podczas rozruchów w 1498 ujęty, uwięziony jako heretyk i spalony na stosie. [przypis edytorski]

158. Vederemo! (wł.) — zobaczymy. [przypis edytorski]

159. parol zagiąć na kogoś — upatrzyć sobie kogoś, uwziąć się na kogoś. [przypis edytorski]

160. noclegować (daw.) — nocować. [przypis edytorski]

161. święty imiennik — święty Hieronim ze Strydonu (ok. 347–420), chrześcijański apologeta i teolog, jeden z Doktorów Kościoła; jego przekład Biblii na łacinę, znany jako Wulgata, stał się podstawowym tekstem Biblii w Kościele zachodnim, a od 1545 oficjalnym tekstem Biblii w Kościele rzymskokatolickim; Hieronim słynął z gorliwego praktykowania i propagowania ascetycznego trybu życia. [przypis edytorski]

162. samum a. chamsin — gwałtowny, gorący i suchy wiatr pustynny wiejący w północnej Afryce i na Półwyspie Arabskim, pojawiający się najczęściej od kwietnia do czerwca; jego porywy wywołują burze piaskowe i pyłowe. [przypis edytorski]

163. Minerwa (mit. rzym.) — bogini mądrości, opiekunka rzemiosła, sztuki i literatury; odpowiednik greckiej Ateny, córki Zeusa, zrodzonej z jego głowy. [przypis edytorski]

164. gawędka — dziś: pogawędka. [przypis edytorski]

165. cypryjska bogini — Afrodyta, gr. bogini miłości, urodzona z morskiej piany u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

166. jednokonka — powóz zaprzężony w jednego konia. [przypis edytorski]

167. Romulus nie miałby (...) kłopotu z Sabinkami — wg rzymskiej legendy w nowo założonej przez Romulusa i jego towarzyszy osadzie Rzym brakowało kobiet. Szukając żon, Rzymianie zwrócili się z prośbą do sąsiedniego plemienia Sabinów, jednak spotkali się z odmową. Zorganizowali więc święto ku czci Neptuna, na które zaproszono mieszkańców okolic. Podczas święta na umówiony sygnał porwano panny sabińskie, które wkrótce wydano za mąż za Rzymian. Stało się to przyczyną wojny, przerwanej na prośbę porwanych kobiet. [przypis edytorski]

168. pyszny — tu: wspaniały, wyśmienity, świetny. [przypis edytorski]

169. wolnieć (daw.) — zwalniać, zmniejszać prędkość. [przypis edytorski]

170. uszak (daw.) — rama drzwi a. okien; futryna. [przypis edytorski]

171. legat — zapis testamentowy. [przypis edytorski]

172. zydel (daw.) — prosty, drewniany stołek. [przypis edytorski]

173. absurdum (łac.) — absurd, bezsens. [przypis edytorski]

174. kupić się (daw.) — skupiać się, gromadzić się. [przypis edytorski]

175. Rubikon — rzeka w płn. Włoszech w czasach republiki rzymskiej stanowiąca granicę pomiędzy leżącą na płn. Galią Przedalpejską a położoną na płd. Italią, do której wodzom rzym. nie wolno było wkraczać z armią. Zakaz, chroniący republikę przez zamachem stanu, został złamany w r. 49 p.n.e. przez Juliusza Cezara, który przekroczył Rubikon ze swoim legionem, rozpoczynając w ten sposób wojnę domową. „Przekroczenie Rubikonu” oznacza wykonanie przełomowego kroku, którego skutków nie da się cofnąć. [przypis edytorski]

176. wieczornice z Łysej Góry — zloty czarownic i demonów, jakie wg legend odbywały się nocą na szczycie Łysej Góry w Górach Świętokrzyskich. [przypis edytorski]

177. czarna polewka — czernina, zupa z krwi zwierzęcej, podana do stołu mężczyźnie starającemu się o rękę panny oznaczała odmowę; dziś przen. [przypis edytorski]

178. dobić się (czegoś) — pokonując trudności dotrzeć do jakiegoś celu, osiągnąć coś. [przypis edytorski]

179. bąk błotny, właśc. bąk zwyczajny — duży ptak wodny z rodziny czaplowatych; w okresie godowym samce wydają niski głos, przypominający ryk krowy. [przypis edytorski]

180. basetla — polski ludowy instrument smyczkowy o niskiej skali, kształtem przypominający wiolonczelę. [przypis edytorski]

181. Hej, użyjmy żywota... — Pieśń filaretów Adama Mickiewicza. [przypis edytorski]

182. snadź (daw.) — widocznie. [przypis edytorski]

183. weksel — dokument stanowiący pisemne zobowiązanie wystawcy do zapłacenia określonej osobie (lub okazicielowi) określonej sumy w oznaczonym terminie; używany m.in. jako zabezpieczenie zobowiązań pieniężnych, zamiast natychmiastowej zapłaty za towar lub usługę. [przypis edytorski]

184. stemplowy papier — specjalny papier z odciśniętym podczas produkcji stemplem rządowym, służący do sporządzania na nim dokumentów cywilnych; później zastąpiony znaczkami opłaty skarbowej, kupowanymi i przyklejanymi na dokumencie (tu: na wekslu) oraz, jak obecnie, regulowaniem odpowiedniej opłaty przelewem lub gotówką w kasie urzędu. [przypis edytorski]

185. drezyna — mały pojazd szynowy, używany przy robotach torowych. [przypis edytorski]

186. pryncypał (daw.) — zwierzchnik, przełożony. [przypis edytorski]

187. bezprzytomnie — dziś: nieprzytomnie. [przypis edytorski]

188. plwać (daw.) — pluć. [przypis edytorski]

189. zwit — dziś: zwitek. [przypis edytorski]

190. pugilares (daw.) — portfel. [przypis edytorski]

191. szynel — mundurowy płaszcz wełniany, noszony przez wojskowych, policjantów oraz urzędników w Rosji w XIX i na pocz. XX w. [przypis edytorski]

192. Rotszyld — tu: przen.: bogacz; Rotszyldowie, właśc. Rothschildowie, to bogata i wpływowa rodzina niemieckich Żydów, zajmująca się bankowością i finansami, jedna z najbogatszych rodzin na świecie. [przypis edytorski]

193. kufa — duża, drewniana beczka. [przypis edytorski]

194. fizjonomia (daw.) — twarz. [przypis edytorski]

195. obstalować (daw.) — zamówić, zlecić wykonanie czegoś. [przypis edytorski]

196. rewizja — tu: kontrola. [przypis edytorski]

197. konsyliarz (daw.) — członek rady, doradca (por. konsylium); lekarz, doktor. [przypis edytorski]

198. symptomat (daw.) — symptom, objaw. [przypis edytorski]

199. galonik inżynierski — w carskiej Rosji inżynierowie nosili mundury zdobione galonami. [przypis edytorski]

200. niewywczas — brak wypoczynku. [przypis edytorski]

201. corpus delicti (łac.) — dowód rzeczowy potwierdzający dokonanie przestępstwa. [przypis edytorski]

202. łokciowe litery — przen.: litery bardzo dużej wielkości, jak odmierzane łokciami (daw. miara długości, licząca ok. 55–60 cm). [przypis edytorski]

203. Nie klekoc — dziś popr.: nie klekocz. [przypis edytorski]

204. afekt — emocja, daw.: skłonność, sympatia, miłość; dziś popr. M. i B. lm: afekty. [przypis edytorski]

205. mamona — pieniądze. [przypis edytorski]

206. maić (daw.) — ozdabiać kwiatami. [przypis edytorski]

207. libacja — spotkanie towarzyskie, w trakcie którego spożywa się duże ilości alkoholu. [przypis edytorski]

208. premium (daw., z łac. praemium) — premia, nagroda. [przypis edytorski]

209. cyfra — tu: liczba, wielkość liczbowa, kwota. [przypis edytorski]

210. oblig (daw.) — zobowiązanie, zwłaszcza na piśmie. [przypis edytorski]

211. szmatek — tu: kawałek. [przypis edytorski]

212. wartoż — konstrukcja z partykułą -że, skróconą do -ż; znaczenie: czy warto. [przypis edytorski]

213. marzony — taki, o którym się marzy; dziś: wymarzony. [przypis edytorski]

214. srom (daw.) — wstyd, hańba. [przypis edytorski]

215. wnijście (daw.) — wejście. [przypis edytorski]

216. półimperiał — złota moneta carskiej Rosji, mająca wartość 5 rubli. [przypis edytorski]

217. unisono (muz., wł.: jednym dźwiękiem) — jednym głosem, w jednej tonacji; przen.: zgodnie. [przypis edytorski]

218. eskulap (żart.) — lekarz (od zlatynizowanej formy imienia gr. Asklepiosa, boga sztuki lekarskiej). [przypis edytorski]

219. kapryfolium — wiciokrzew; roślina pnąca, kwitnąca na biało lub różowo. [przypis edytorski]

220. krasny (daw.) — czerwony; barwny; ładny, piękny. [przypis edytorski]

221. dzieckiem bawił się — jako dziecko bawił się. [przypis edytorski]

222. liberia — rodzaj munduru noszonego przez służbę. [przypis edytorski]

223. sfinks (mit. gr.) — skrzydlaty potwór o głowie kobiety i tułowiu lwa, zadający zagadki i pożerający tych, co nie umieli na nie odpowiedzieć; symbol tajemniczości, przenośnie: zagadkowa istota. [przypis edytorski]

224. szczwany zając — tu: zaszczuwany zając, na którego polują psy myśliwskie. [przypis edytorski]

225. cztery tysiące (wychowanic) i święta Urszula z nimi — św. Urszula z Kolonii (IV a. V w.), legendarna rzymsko-brytyjska księżniczka, która wyruszywszy w podróż ze swoim orszakiem jedenastu tysięcy służek-dziewic, razem z nimi została zamordowana przez oblegających Kolonię Hunów. [przypis edytorski]

226. nieoględność na coś (daw.) — nieoglądanie się na coś, niezważanie na coś. [przypis edytorski]

227. vel (łac.) — lub; czyli. [przypis edytorski]

228. był się ulokował — przykład użycia czasu zaprzeszłego, wyrażającego czynność wcześniejszą niż inna, opisana czasem przeszłym; dziś: ulokował się. [przypis edytorski]

229. preludiować — neologizm od: grać preludium, krótką formę muzyczną lub wprowadzającą część do większej formy muzycznej. [przypis edytorski]

230. Cerber (mit. gr.) — trzygłowy pies, pilnujący wejścia do krainy zmarłych; tu przen.: groźny strażnik. [przypis edytorski]

231. samarska gubernia — gubernia imperium rosyjskiego ze stolicą w Samarze nad środkową Wołgą. Od 2 poł. XIX w. Samara dynamicznie się rozwijała, stając się gł. centrum handlowym i przemysłowym rejonu Wołgi oraz ważnym węzłem kolejowym. [przypis edytorski]

232. batyst — cienka tkanina z bawełny lub z lnu. [przypis edytorski]

233. portiera — zasłona z grubego, ciężkiego materiału, umieszczana przy drzwiach. [przypis edytorski]

234. ściągła twarz (daw.) — pociągła twarz, szczupła. [przypis edytorski]

235. zakład — tu: instytucja naukowa a. artystyczna. [przypis edytorski]

236. chimerów — dziś popr. r.ż., D. lm: chimer. [przypis edytorski]

237. faits divers (fr.) — fakty różne; określenie rubryki z drobnymi notatkami na temat niedawnych wydarzeń i wypadków. [przypis edytorski]

238. „Le Figaro” — fr. gazeta, założona w 1826 w Paryżu, od 1866 ukazująca się jako dziennik; ob. jeden z największych i najstarszy z dzienników francuskich. [przypis edytorski]

239. baccarat (fr.) — bakarat, hazardowa gra w karty. [przypis edytorski]

240. socjusz (daw., z łac. socius) — sprzymierzeniec, wspólnik, towarzysz. [przypis edytorski]

241. zapowiedzi — uroczyste ogłoszenie w kościele mającego się odbyć ślubu. [przypis edytorski]