Murdelio - Zygmunt Kaczkowski (czy można czytać książki w internecie za darmo .txt) 📖

sobie, usiadł tymczasem w kącie, ale skoro zmówił pacierze, znowuż milczkiem przeszedł izbę i przysunąwszy się do mnie, usiadł wytężając uszy, iżby dobrze słyszeć słowo boże. Ja też czytałem, ile głosu mi stało w szyi. I wdzięcznie było widzieć, jako dom szlachecki stał się na czas164 domem bożym.

Po skończonej modlitwie, powinszowawszy sobie dzień dobry, przeszliśmy wszyscy do jadalnego pokoju, gdzie już zastawione było śniadanie, składające się z kawy i z winnej polewki dla dziadka. Ja też przysiadłem się do winnej polewki, bom był do niej zwyczajny, i tak pijąc a przyjadając, przy grzecznej rozmowie o pogodzie i trochę o gospodarstwie, przeszła nam długa chwila. Dalej wstaliśmy od stołu i każdy poszedł, gdzie chciał; tedy ja do Zosi i zaraz:

— Moja mościa panno! — rzekłem — waćpanna jesteś tak gładka i wdzięczna, że snadź piękniejszej już nie masz na całej ziemi, kiedy mi się nie podarzyło widzieć ją albo choć o niej zasłyszeć.

Zarumieniła się biedna Zosia aż poza uszy, jednak nie czekając odpowiedziała:

— Nie musiałeś waszmość daleko na tej ziemi być, kiedy piękniejszej nie widziałeś nade mnie.

— Nie ma co mówić — odpowiedziałem — że ani wiem, kędy Paryż leży, ani znam owe ziemie, które czarni pozasiadali Włosi, kościste Niemcy, bogaci w złoto Hiszpanie i różni inni Angielczykowie; jednak, ile jej jest między Białowieską Puszczą a Wisłą, a zarazem między Sanem a Ukrainą, tyle znam i niemało się po niej nadeptałem na konfederacji, a kiedy na takim wielkim obszarze nie znalazłem nic...

— Proszę, proszę — przerwała mi Zosia — to znów będzie jakiś kompliment, na których wyszukiwanie próżno sobie waszmość czynisz fatygę, wmówić bowiem we mnie to, co nie jest, nie tak to łatwa rzecz.

— Chciałem tylko zakonfirmować to, co się rzekło wyżej, ale kiedy pani mi tego zabraniasz, tedy milczę już i za wielką sobie przyjemność to milczenie policzam, niczego bowiem tak gorąco nie pragnę, jak pozostać panny Zofii najposłuszniejszym sługą.

— Pan skarbnikowicz jesteś bardzo grzecznym — odpowiedziała Zosia — więcej nawet, jak by tego pomiędzy nami jako powinowatymi potrzeba.

Wtem weszła pani stolnikowa do tego pokoju, Zosia do niej poskoczyła i całując ją w rękę, o coś zda mi się prosiła, ja zaś tymczasem przystąpiłem do Zuzi i z nią rozmawiałem. Ale niewielka to z nią była rozmowa, dlatego odwróciwszy się niebawem, znów powróciłem do Zosi. Ale jakąż to w niej nagłą znalazłem zmianę! Dopiero co tak wesoła i szczebiotliwa, siedziała teraz na malutkiej kanapce w rogu i główkę opuściwszy na piersi, z smutną minką i ledwie że nie ze łzami w oczach skubała koniec chusteczki. Przystąpiłem tedy do niej i rzekę:

— Czegóż panna Zofia posmutniała tak nagle?

— Ej! Nic... jam nie posmutniała — odpowiedziała ona, podnosząc głowę i udając wesołą. — Ja też na to:

— Teraz może już przeminęło, ale dopiero co był jakiś frasunek u pani; widziałem to doskonale. Powiedzże mi pani, może ja co na to poradzę.

— Ej! Nic, dzieciństwo — odpowiedziała Zosia, powstając z krzesła i idąc do okna.

— Przecież coś było — rzeknę — jeżeli mam cokolwiek łaski u pani, to mi pani to opowiesz.

— Ej! Nic — rzecze znowu ona, ale już z uśmiechem — pan by się śmiał ze mnie, bo to dzieciństwo.

— Ale jak honor kocham, tak śmiać się nie będę, a jeżeli w tym co będzie śmiesznego, to się pośmiejemy oboje.

— To ja wiem — rzeknie ona — że do śmiechu o towarzysza nie trudno, ale kiedy płakać przychodzi, to już zawsze człowiek sam tylko musi.

— Ja, tak mi Panie Boże dopomóż, i płakać będę z panią, jeżeli tego będzie potrzeba; ale przecież mi, pani, opowiedz swój smutek.

Długo się wzbraniała Zosia opowiadać te swego serca skrytości, jednakże po statecznych prośbach moich i naleganiach opowiedziała mi tę arcyważną historię, która była następująca:

Przed kilkoma dniami dopowiedział jej był ogrodnik, że pomiędzy jej kwiatkami, które na osobności były ustawione w oranżerii, wielkie się stało nieszczęście, a mianowicie, że róża biała nagle i z niewiadomych przyczyn poczęła martwieć, że dwa goździki zeschły się całkowicie i że mysz się zakradła i poprzecinała u samego dołu powoje. Zosia chciała biec zaraz na ratunek swym kwiatkom, ale mama nie pozwoliła, bo odwilż była na dworze, a do oranżerii daleko. Noc bardzo niespokojnie przepędziwszy, Zosia na drugi dzień rano wykradła się chyłkiem i już była za sztachetami odgradzającymi dziedziniec od ogrodu, ale, na nieszczęście, mama właśnie w tej chwili wyglądała przez okno i zapukawszy w szybkę, odwołała Zosię z tej niepozwolonej podróży i nie tylko że się pogniewała, ale nawet za karę zasadziła do wyskubywania złota ze starego dziaduniowego pasa na całych dwie godzin. Było to już bardzo wielkie zmartwienie. Ale przecie noc była najgorsza. W niespokojności bowiem o te umierające kwiateczki, którym może można było przynieść ratunek, a którym mama kazała umierać bez miłosierdzia, pokazał się Zosi sen dziwny i bardzo okropny. A w śnie tym strasznym widziała ona najwyraźniej, że róża biała już całkiem umarła i leżała w trumnie na katafalku, koło niej dwa goździki nieboszczyki w trumienkach, a po czarnym pogrzebowym okirzu piął się powój zeschnięty. Biedne kwiatki! Umarły. Po chwili przyszły też wielkie muchy i chrząszcze i założyły wieka na trumny. Po czym myszy je biorą na barki, zdejmują z katafalku i niosą na cmentarz — już je wzięły, stanęły, już idą. Przed konduktem leci banda pszczół i komarów i gra marsz pogrzebowy. Za trumną idzie ze spuszczoną głową mąż róży umarłej, smutny, zapłakany tulipan. Za nim z dala cała kwiatków gromada. Więc lilie białe z twarzą piękną, lecz obojętną, dalej, trzymające się za ręce, czułe ciągnęły braciszki, dalej smutne, z rozczulonymi sercami fijołki, dalej róż kilka zwiniętych w pączkach i szczerze żałujących swej siostry; dalej perfumowane narcyzy w pudrowanych perukach i jak śnieg białych batystowych żabotach, niby eleganty idą także, ale więcej dla mody niżeli z współczucia; dalej dwie piwonie, przekupki, głośno bełkocące ze sobą, i cebule flakarki ciągną też za pogrzebem. Za nimi z końca wielką, gęstą gromadą ciągnie lud boży kwiatkowego narodu, owóż owies i jęczmień, pszenica i żyto. Po obydwóch stronach konduktu, dwoma długimi szeregami, ze świecami w rękach i białymi kapturami na głowach, ciągną smutne stokrotki — to zakonnice. Z boku tylko jeszcze skaczą jaskry lamparty i pieczeniarze bławaty, a przy bramie cmentarza, na starych grobowych głazach, siedzą babki kościelne, cykorie. To był sen bardzo straszny, Zosia spłynęła we łzach podczas tego widzenia. Jednakże kiedy go mamie następnego dnia rano opowiedziała, to mama się roześmiała i przyrzekła, że w dzień pogody pozwoli Zosi pójść do oranżerii. Owóż dzisiaj dzień, lubo dość mroźny, jednakże bardzo piękny. Zosia, pamiętna obietnicy, jak w dym poszła do mamy z prośbą o pozwolenie odwiedzenia kwiateczków, ale znów na nieszczęście mama była w złym humorze i ofuknęła jeszcze Zosię za natarczywość. I nie jestże prawdziwa zgryzota? Nie płakać tu nad tymi biednymi kwiatkami, które już naprawdę pomrzeć musiały i pewnie pomarły, bo ogrodnik po całych dniach pije i nie wiedzieć nawet, czy kazał tam w piecach zapalić?...

Wysłuchawszy tego opowiadania i ja też bez żadnej kwestii uznałem, że to jest niepospolita zgryzota i niemałe nieszczęście; jakoż zaraz z instancjami165 pobiegłem do mamy i bez wszelkich trudności uzyskałem pozwolenie wyprowadzenia panien do oranżerii. Ale kiedy Zosia w jednym okamgnieniu stanęła już ubrana w berlaczach166, w futerku i w watowanej kapuzie, nowa się nadarzyła przeszkoda. Zuzia w żaden sposób iść nie chce — a im więcej ją prosimy, tym też ona więcej się opiera, a nawet fuka na nas nie wiedzieć dlaczego. Ja, dzieląc serdecznie całe ukontentowanie Zosi, aż zakipiałem cały na ten obrzydliwy upór nieznośnej dziewczyny i znienawidziłem ją od razu i podobno na zawsze, ale trudnoż było się gniewać. Prośbami tylko godziło nam się szturmować do tego niedobrego serca; jakoż i prośbami udało nam się przecie na koniec uczynić ją nam powolną167 i wyprowadzić do kwiatów. Dopieroż wesołość, szczebiotanie i serdeczna zabawa, a kiedyśmy się jeszcze nadto przekonali, że i owej róży nic nie jest, goździki żyją, i powoje w całości, tośmy jeszcze weselszej nabrali fantazji, a Zosia w nadmiarze ukontentowania opowiadała nam znowu wiele ciekawych rzeczy o życiu i o różnych szczęściach i nieszczęściach oranżeryjnych sierotek. Przy tej zabawie i rozmowie czułem wprawdzie, że tonę gdzieś w jakichś odmętach nieznanego mi dotąd uczucia, czułem, że i mnie obima168 jakiś łańcuch z prześlicznie woniejących liści i kwiatów, czułem zarazem i to, że ten łańcuch, lubo169 z tak wiotkiej uplecionej materii, jednak w razie potrzeby nie byłby do zerwania tak łatwym, jak liść albo kwiatek; uważałem nawet i to, że nierozumna jest170 dawać się wiązać do jakiegoś przedmiotu, nie będąc naprzód pewnym, żali171 to dobrze jest i żali to się zda na co: jednak odganiałem te wszystkie przeszkody i lazłem z wielką fantazją w tę dla mnie nową, a tak pięknie się przedstawiającą krainę.

Serce ludzkie jest jakby kłębek szczerego ognia w twardą korę zamknięty; pali on się tam wewnątrz, wywraca i iskrzy, i nie wydaje ze siebie ani płomienia, ani iskier, ni dymu, ale niechaj kto zwierzchnią nadedrze korę, wtedy za nic miny podsadzone pod twierdzę, za nic ów wulkan ognisty, który ma być, powiadają, we Włoszech, za nic morze bezdenne, najwścieklejszymi rozburzone wichrami, za nic to wszystko przy ludzkim sercu! Bo kiedy miny i wulkan, i morze mają sobie ścisłe od natury naznaczone granice, poza które ani jednego pyłku wyrzucić nie mogą: serce ludzkie nie ma żadnych granic, serce ma tylko tę, którą sobie samo nada, naturę. Jego płomienie i iskry jak daleko w swoim wzburzeniu sięgnąć zdołają, nikt przewidzieć, nikt naprzód oznaczyć nie może. Miłość jednego serca stawiała już całe państwa na nogi i utrwalała ich byt na długie czasy — obrażona duma jednego serca w proch już rzucała całe narody i przykrywała je głazem grobowym na wieki. Wiedziałem to wszystko, ale bez wahania się puszczałem serce moje na tę niebezpieczną drogę, na której niejeden dał już gardło swoje, inny więcej jak gardło, trzeci tylko spokój swej duszy, ale niejeden także dobił się szczęścia takiego, za które, jak mnie Bóg miły, warto było spokój tego nędznego i mojemu krajowi natenczas nie na wiele przydatnego żywota na szwank narazić.

Kilka godzin już było z południa, kiedy znać dano do obiadu. Taki był zwyczaj w Źwierniku. Było to niby z pańska, ale nic w tym osobliwego — i owszem, źle nawet, bo szlachcic siedzący na wsi, którego obowiązkiem jest gospodarstwa pilnować i roboty czy to w polu, czy w gumnie doglądać, powinien jeść wtedy, kiedy robotnicy odpoczywają; tak też bywało wszędzie dawnymi czasy i dobrze z tym było, ale odkąd moda francuska zawleczoną została i do nas, próżno to gadać o takich rzeczach. Mówże temu, który mody pilnuje, że mu robota niesporo idzie albo że go podkradają po kątach i że się trzeba samemu pilnować, kiedy on już świat wywrócił do góry nogami, a uczyniwszy dzień sobie z nocy, mówi, że na to ma sługi, aby go pilnowali. — „Kiedy kto jest panem — powiadał pan Parys z Igiozy — to nie powinien być ekonomem” — i dlatego kładł się o czwartej rano spać, a wstawał o drugiej z południa. Nie wiedział też nieborak niczego, co się działo na jego obejściu, ani nawet tego, kiedy mu Igiozę i inne dobra zabierano na rzecz wierzycieli, bo wszystko działo się przed południem.

I my też snadź172 albo spaliśmy natenczas, albo zabawiali około peruk naszych, około żabotów i kolbertynek173, kiedy nas za długi u Boga zaciągnione zawołano do obrachunku... ale odkąd moda francuska i do nas zawleczoną została, próżno to gadać i o Parysowych, i o innych dawno już poronionych majątkach.

Kiedy ostatnią potrawę na stół dawano, dało się słyszeć trzaskanie z biczów przed gankiem.

— Zdaje się, że nam Pan Bóg dał gości — rzekła pani stolnikowa.

— He? — spytał dziadek.

— Goście przyjechali — powtórzyła pani Strzegocka głośno.

— A to dobrze — odpowiedział jegomość — może Konopka przyjechał.

— O! Pewnie Konopka — rzekła Zosia wesoło — już go pięć dni nie było.

Zarumieniła się przy tych słowach panna Zuzanna, ale zaraz dodała:

— Jeżeli pan Konopka, toż z nim pewnie i pan starościc, tego już dwa tygodnie nie było.

Przyszła teraz na Zosię kolej zarumienienia się, a tymczasem rzeczywiście do jadalnego pokoju weszli Konopka i Lgocki.

— Proroczym duchem, jak widzę, ichmość panny natchnione — odezwałem się na to, kiedy Konopka przywitawszy tymczasem panie, zaraz rzecze do mnie:

— Otóż to świat się wywrócił do góry nogami, kiedy już drużbowie pilniejsi od samychże narzeczonych.

Ja też, podając mu rękę przez stół, bośmy na przybycie tych gości cale nie powstawali, rzeknę:

— Jak się masz, Konopka! — Tymczasem Lgocki do mnie:

— Cołem, panie Niecuja.

— Czołem, panie Lgocki — odpowiedziałem.

— Cołem, cołem, ale skądze się waszmość tu wziąłeś?

Ja też na to:

— Drogą, drogą, tą samą, którą i waszmość tu przyjechałeś.

— Hi, hi, hi! Niecuja — szepnął sobie starościc pod nosem i wraz z Konopką usiadł do stołu. Nim się atoli dalsza poczęła rozmowa, panna Zuzanna, przy której usiadł był Lgocki, chciała sobie wody nalać do szklanki; starościc, jako grzeczny kawaler, porwawszy prędko za flaszę przed jego talerzem stojącą, chciał prędko nalać, ale nad samą szklanką zetknął się z flaszką panny