Murzyn z załogi Narcyza - Joseph Conrad (gdzie czytać książki txt) 📖

Och! Po co to?...

Otworzył oczy i pomyślał sobie, że upadek był za ciężki, jak na niego, człowieka pustego — całkiem pustego w środku. Znajdował się w swojej kajucie. — A! kajuta — doskonale! — Był zlany potem, ręce ciążyły mu jak ołów. Zobaczył, że kucharz stoi we drzwiach, trzymając w jednej ręce klucz mosiężny, a w drugiej — lśniący czajnik cynowy z pałąkiem.

— Zamykałem na noc — oznajmił kucharz, promieniejący zadowoleniem — Dopiero co wybiła ósma. Przynoszę ci garnek zimnej herbaty, żebyś na noc miał co do picia. Osłodziłem ją nawet białym cukrem od święta. Co tam — okręt od tego nie utonie.

Wszedł, powiesił czajnik u węgła koi.

— Co słychać? — rzekł ceremonialnie, po czym siadł na kuferku.

— Hm — odburknął Wait niezbyt gościnnie.

Kucharz obtarł sobie czoło jakimś brudnym łachem bawełnianym, który następnie zawiązał sobie na szyi.

— Tak robią palacze na parowcach — rzekł wesoło, niezwykle rad z siebie — Moja praca jest przynajmniej tak ciężka jak ich — sądzę — a godzin mam więcej. Czyś kiedy widział ich w kotłowni? Wyglądają jak szatani, niecący ciągle ogień — ogień — ogień, tam na dnie.

Wskazał palcem na pokład. Jakaś posępna myśl zachmurzyła mu lice i przemknęła po nim jak cień błędnej chmury po spokojnym morzu. Zluzowana warta wracała z tupotem na przodek statku i zwartą grupą mijała oświetlony obręb przy drzwiach. Niektórzy wołali:

— Dobranoc!

Belfast przystanął na chwilę, aby zajrzeć do Jimmy’ego i stał drżący i niemy, jak gdyby opanowując wzruszenie. Zamienił z kucharzem bolejąco-porozumiewawcze spojrzenie i ulotnił się. Kucharz odchrząknął. Jimmy spoglądał w sufit i zatopił się w milczeniu.

Noc była widna, z lekkim wiaterkiem. Okręt, nieco bokiem pochylony, ślizgał się gładko po ciemnej toni, dążąc po niedościgłej wspaniałości widnokręgu, usianego migotliwymi punkcikami gwiazd. Wysoko ponad iglicowatymi wierzchołkami masztów przewijał się po niebie szlak drogi mlecznej, podobny do triumfalnego łuku wiekuistej światłości, rozpiętego nad mrocznym torem ziemi. Na górnym pokładzie baku, nad kasztelem, któryś z majtków głośno i z precyzją gwizdał skoczną nutę ulubionego pląsu, a drugi szurał w takt nogami i przytupywał. Od przodu dolatywała gwarna mieszanina rozmów — śmiechów — urywanych dźwięków pieśni. Kucharz pokiwał głową, zerknął ukosem w stronę Jimmy’ego i począł zrzędzić.

— Oj, oj! Taniec i śpiew. Tylko to im w głowie. Podziwiam Opatrzność, że jest na to cierpliwa... Niepamiętni dnia, który na pewno przyjdzie... Ale ty...

Jimmy łyknął herbaty pośpiesznie, jakby ukradkiem, zakopał się pod kołdrą i przycisnął do samej ściany. Kucharz wstał, zamknął drzwi, po czym znowu siadł i zaczął perorować:

— Za każdym razem, gdy rozniecam w kambuzie ogień, myślę o was, towarzysze — wy przeklinający, kradnący, łżący i czyniący jeszcze gorzej — tak, jak gdyby nie istniało nic z tego, co się nazywa tamtym światem... A chłopy skądinąd niezłe do pewnego stopnia — dodał powoli i po chwili smętnego rozmyślania ciągnął dalej z rezygnacją — No, no! Będzie im kiedyś ciepło. Ciepło rzekłem? Żar paleniska na jakimś parowcu White Star jest wobec tego niczym.

Zamilkł i siedział przez chwilę nieruchomo. W jego mózgu kotłowało się; przesuwały się widziadła o świetlanych zarysach; dźwięczały bezładnym chórem pobudzające pieśni wraz z jękami udręczeń piekielnych. Cierpiał, rozkoszował się, podziwiał, pochwalał. Był zachwycony, przejęty strachem i uniesieniem — podobnie jak w on pamiętny wieczór (jedyny raz w życiu — przed dwudziestu siedmiu laty; z przyjemnością zaznaczał cyfrę lat), kiedy to, będąc młodzieńcem i dostawszy się w złe towarzystwo, upił się w pewnym tingel-tanglu we wschodniej dzielnicy. Fala nagłego uniesienia porwała mu duszę. Uleciał ku wyżynom. Spozierał w tajemnicę zaświata, odczuwał jego niewypowiedzianą doskonałość; kochał go, kochał siebie, wszystkich towarzyszów, Jimmy’ego. Serce rozsadzała mu tkliwość, wyrozumiałość, wścibstwo, niepokój o duszę tego czarnego, pycha z zapewnionych na wieki niebios i poczucie swej mocy. Porwać tego Murzyna w ramiona i cisnąć w sam środek zbawienia... Czarna dusza... jeszcze czarniejsze ciało... rozkład... Szatan. Nie! Co innego: moc... Samson... W uszy bił mu dźwięk cymbałów; miał wrażenie, że przewija się jak błyskawica przez gmatwaninę promiennych twarzy, lilii, modlitewników, nadziemskich uciech, białych koszul, harf złotych, czarnych surdutów, skrzydeł. Widział powiewne szaty i gładko wygolone twarze; morze światła i jezioro smoły. Czuł słodkie wonie i zapach siarki — miał wizję płomienistych języków, liżących mglistą białość. Wtem zagrzmiał jakiś straszliwy głos! Wszystko to trwało trzy sekundy.

— Jimmy! — krzyknął w natchnieniu. Ale zawahał się jeszcze. Iskierka ludzkiego miłosierdzia tliła się w jego duszy, prześwitując wskroś piekielny tuman zarozumiałości, wyśrubowanej do najwyższego stopnia.

— Co? — odezwał się niechętnie Dżems Wait. Nastąpiło milczenie. Obrócił się cokolwiek i błysnął ukradkowym spojrzeniem. Wargi kucharza poruszały się nieme; twarz miał wniebowziętą, oczy skierowane wzwyż. Zdawał się zasyłać modły ku belkom, ku brązowemu wieszakowi lampy, ku dwom karaluchom.

— Słuchaj-no ty — rzekł Wait — chciałbym już spać. Zbiera mi się na sen.

— Nie pora spać teraz! — wypowiedział kucharz donośnym głosem. Modlitwa wyzuła go z resztek człowieczej słabości. Był już tylko głosem — czymś bezcielesnym i podniosłym — jak owej pamiętnej nocy, kiedy to kroczył po falach morskich, ażeby sporządzić kawę dla ginących grzeszników.

— Nie pora spać teraz! — powtórzył z godnością — Ja spać nie mogę.

— To mnie diabelnie mało obchodzi — rzekł Wait, siląc się na ton energiczny — chce mi się spać. Ruszaj stąd do licha!

— Przekleństwo... W samej czeluści piekielnej!... W samej czeluści! Azali nie widzisz płomienia... nie czujesz go? Zaślepiony, zatwardziały grzeszniku! Ja czuję go za ciebie. I nie mogę tego znieść. Słyszę głos, wołający mnie na twój ratunek. Dniem i nocą. Jimmy, pozwól mi cię zbawić!

Zaklęcia i groźby wybuchnęły z niego rwącym potokiem. Karaluchy uciekły. Jimmy, zlany potem, wił się ukradkiem pod kołdrą. Kucharz wrzeszczał:

— Dni twoje policzone!...

— Won stąd! — krzyknął Wait odważnie.

— Módl się wraz ze mną!

— Nie chcę!...

Mała kajutka, gorąca jak piec, ogarniała w tej chwili ogrom lęków i bólów; krzyków i jęków; modlitw, wygłaszanych tonem przekleństw, i klątw, szeptanych jak modlitwy. Charley z oznakami najwyższego zachwytu obwieścił wszystkim, że w celce Jimmy’ego dzieją się nadzwyczajne rzeczy, więc brać marynarska tłoczyła się u zamkniętych drzwi, zbyt oszołomiona, ażeby je otworzyć. Cisnęła się tu cała załoga. Ludzie z dolnej warty powyskakiwali w koszulach na pokład, jakby w czasie jakiejś katastrofy. Ci, którzy przybyli ostatni, nuż wypytywać:

— Co tam takiego?

— Słuchajcie — wołali inni.

Stłumiony wrzask rozlegał się ciągle:

— Na kolana! Na kolana!

— Milcz!

— Nie! Mam cię w swojej pieczy... Życie twoje uratowane... Opatrzność... Miłosierdzie... Żałuj za grzechy...

— Jesteś postrzelony głupiec.

— Ty jesteś na mojej odpowiedzialności... ty... Nie będę miał na tym świecie spokojnego snu, jeżeli...

— Wynoś się!...

— Nie!... palenisko ogniem ziejące... tylko pomyśl!...

Tu dała się słyszeć roznamiętniona, wrzaskliwa paplanina, w której wyrazy sypały się jak grad.

— Nie! — krzyczał Jim.

— Tak! Jesteś! Nic nie pomoże. Wszyscy to mówią.

— Łżesz!

— Widzę, że umierasz... w tej chwili... w moich oczach... jesteś już martwy...

— Ratunku! — krzyknął przenikliwie Jimmy.

— Nie na tej dolinie łez... wznieś się oczyma wzwyż — darł się tamten.

— Precz! Morderco! Na pomoc! — ryczał Jimmy.

Głos mu się nagle załamał. Dolatywały jęki, ciche mamrotanie, westchnienia.

— Co się tu dzieje? — spytał głos, który rzadko dawał się słyszeć.

— Rozstąpcie się! Dalej w tył! — zakomenderował ostro pan Creighton, przeciskając się przez ciżbę.

— Idzie stary — szepnął ktoś.

— Tam jest kucharz, proszę pana — wykrzyknęło kilku, ustępując z drogi.

Odemknięto drzwi z trzaskiem; szeroki strumień światła trysnął na osłupiałe twarze; dmuchnęło prądem ciepłego zaduchu. Dwaj oficerowie więcej niż o głowę przewyższali tego nikłego, siwego człowieczka, który zjawił się nagle pomiędzy nimi, odziany niepocześnie, sztywny, kanciasty, podobny do wyciosanej z drzewa figurki, z twarzą szczupłą i spokojną.

Kucharz powstał z klęczek. Jimmy siedział na wyższym tapczanie, objąwszy rękami podwinięte golenie. Chwast niebieskiej jego szlafmycy drżał prawie nieuchwytnie nad kolanami. Patrzali zdumieni na długą, w pałąk wygiętą linię jego pleców, a on spozierał ku nim błędnym okiem. Bał się odwrócić głowę, kulił się ze strachu; jakiś dziwny, bydlęcy rys przejawiał się w jego nieruchomej, wyczekującej, bezmyślnej pozie, którą nakazał mu przybrać instynkt spłoszonego, dzikiego zwierza.

— Co tu robisz? — spytał szorstko pan Baker.

— Spełniam swój obowiązek — odpowiedział kucharz z przejęciem.

— Swój... co takiego? — żachnął się pan Baker. Kapitan Allistoun trącił go lekko w ramię.

— Znam jego maniactwo — rzekł po cichu i dodał na głos rozkazującym tonem:

— Wyjdź stąd, Podmore!

Kucharz załamał ręce, podniósł pięści i trząsł nimi nad głową, aż wreszcie ramiona mu opadły, jak gdyby były za ciężkie. Chwilę stał tak zbity z tropu, bez słowa.

— Nigdy! — wykrztusił — Ja... on... Ja...

— Co — ty — po — wia — dasz? — przeciągnął kapitan Allistoun — Wychodź stąd natychmiast — bo inaczej — —

— Już wychodzę — rzekł kucharz z nagłą i ponurą rezygnacją. Przestąpił stanowczo próg, zawahał się — odszedł jeszcze kilka kroków. Przyglądano mu się w milczeniu.

— Składam na was odpowiedzialność — krzyknął z rozpaczą, wykonując pół obrotu w tył. — Ten człowiek umiera. Składam na was...

— Jeszcześ tu? — zawołał groźnie kapitan.

— Już mnie nie ma — pośpieszył odrzec.

Bosman wziął go pod ramię i wyprowadził; kilku majtków śmiało się; Jimmy podniósł głowę, spojrzał ukradkiem i najniespodziewaniej wyskoczył z łóżka. Pan Baker zręcznie go pochwycił, widząc, że ledwie trzyma się na nogach; w grupie u drzwi rozległy się zdziwione pomruki.

— On kłamie — zipał Wait — naplótł mi o czarnych diabłach — on sam diabeł — biały diabeł. Ja jestem zdrów.

Wyprostował się, a pan Baker puścił go z rąk, dla próby. Zataczając się, zrobił dwa-trzy kroki; kapitan Allistoun przyglądał mu się uważnie badawczym wzrokiem; Belfast podbiegł, aby go podtrzymać. Murzyn zdawał się nie dostrzegać przy sobie nikogo; przez chwilę stał milczący, zmagając się o własnych siłach z legionem strasznych mar bezimiennych, samotny wśród podnieconych ciekawością spojrzeń ludzkich, ciśnięty na żer własnym niedocieczonym lękom. W ciemności słychać było ciężkie oddechy. W ściekach burtowych bulgotała woda, gdyż okręt pod naporem przelotnej wiei zatoczył się bocznym kołysaniem.

— Trzymajcie go z daleka ode mnie — przemówił nareszcie Dżems Wait dźwięcznym barytonem, obciążając kark Belfasta całą wagą swej osoby — Było mi już lepiej w ostatnim tygodniu... Jestem zdrów... Powracam do zajęć... jutro — zaraz, jeśli pan kapitan sobie życzy.

Belfast prężył ramiona, aby móc go utrzymać.

— Nie — odrzekł zwierzchnik i przyglądał mu się uważnie.

Spod pachy Jimmy’ego wyglądała kłopotliwie czerwona twarz Belfasta. Szereg błyszczących oczu wpatrywał się w nich z natężeniem. Ludzie trącali się łokciami, kręcili głowami, szeptali. Wait zwiesił głowę na piersi, i spod przymkniętych powiek rzucał nieufne spojrzenia. — Dlaczego by nie? — odezwał się z półcienia czyjś głos — Ten człowiek jest zupełnie zdrów, proszę pana.

— Tak, jestem zdrów — potwierdził Wait żywo — Chorowałem... teraz lepiej... do roboty...

Westchnął.

— Matko Święta! — zawołał Belfast, prężąc ramiona — wyprostuj-że się, Jimmy.

— A więc idź sobie precz ode mnie — rzekł Wait, odepchnął z niechęcią Belfasta i, zatoczywszy się, oparł o odrzwia. Kości policzkowe świeciły mu, jakby powleczone werniksem. Zerwał z głowy szlafmycę, wytarł nią twarz i cisnął ją na pokład.

— Wychodzę — rzekł, nie ruszając się z miejsca.

— Nie. Nie wyjdziesz — rzekł krótko kapitan.

Zaszurały bose nogi, pomruk niezadowolenia przebiegł wokoło; kapitan, jakby nie słysząc tego, mówił:

— Przepróżniaczyłeś nieomal całą podróż, a teraz chcesz się wykpić byle czym. Myślisz sobie, że stolik do wypłaty już blisko. Zalatuje cię zapach wybrzeża, hę?

— Byłem chory... teraz mi lepiej — bąkał Wait, zapatrzony w płomień lampy.

— Udawałeś chorobę — odparł kapitan Allistoun surowym głosem — Przecież... — tu zrobił przestanek mniej niż półsekundowy — Przecież to widoczne dla każdego. Nic ci nie jest, ale wolałeś się wylegiwać, bo tak ci się podobało — a teraz mnie się podoba, żebyś się wyleżał. Panie Baker, rozkazuję, żeby temu człowiekowi nie pozwalano wychodzić na pokład aż do końca podróży.

Rozległy się okrzyki zdziwienia, triumfu, oburzenia. Ciemna grupa ludzi przesunęła się przez światło.

— Dlaczego?

— Mówiłem wam, że tak będzie.

— To wstyd haniebny!

— Mielibyśmy i my coś o tym do powiedzenia — krzyczał z tyłu Donkin.

— Nie bój się, Jim — dojdziemy z tym do ładu — oświadczyło kilku naraz.

Starszy wiekiem żeglarz wystąpił przed front.

— Czy pan kapitan chciał przez to powiedzieć — rzekł złowrogo — że choremu towarzyszowi nie wolno tu na tym pudle wyzdrowieć?

Z tyłu Donkin wśród zagapionego tłumu szeptał coś podjudzająco, ale nikt jakoś nie zwracał nań uwagi, zaś kapitan Allistoun potrząsnął groźnie palcem przed brązową, gniewną twarzą mówcy:

— A tobie radzę trzymać język za zębami — rzekł ostrzegawczo.

— Tak się nie postępuje — krzyczało dwu-trzech z młodzieży.

— Czy jesteśmy maszynami? — wrzasnął Donkin piskliwie i zaraz dał nura pod łokcie frontowego szeregu.

— Potrafimy go przekonać, że nie jesteśmy dziećmi...

— Człowiek jest człowiekiem, chociaż i czarny.

— Nie będziemy tego przeklętego statku obsługiwać ze zmniejszoną załogą, jeżeli temu negrowi nic nie brak...

— Sam on powiada, że nic.

— A zatem chłopcy: strajk — strajk!

— Oto najlepsze hasło!

Kapitan Allistoun rzucił drugiemu oficerowi krótkie — „Zachować spokój, panie Creighton” — i stał spokojnie wśród tumultu, przysłuchując się z wielką uwagą tej skłębionej zawierusze szemrań i krzyków; dawał baczenie na każde głośniejsze słowo i na każdy wybuch przekleństw.

Ktoś zatrzasnął kopnięciem drzwi kajuty; ciemność, groźna poszeptem i porykiem głosów, pochłonęła nagle wąski rąbek światła, przeobrażając ciżbę ludzką w tłum gestykulujących, ryczących, gwiżdżących i rechoczących w szale cieniów.

Pan Baker szepnął:

— Niech pan kapitan stąd odejdzie.

Duża postać pana Creightona górowała w milczeniu nad nikłą figurką zwierzchnika.

— Przez cały kurs pokazywali, co umieją — burknął czyjś głos — ale teraz przebrała się miarka.

— To nasz towarzysz.

— Czy nie traktują nas jak gromadę cieląt?

— Warta bakburty odmawia posłuszeństwa.

Charley, porwany sentymentem, zagwizdał przeraźliwie i wrzasnął:

— Oddajcie nam Jimmy’ego!

To wprowadziło nowy ton do zamieszki. Buchnęła wrzawa ze świeżą energią. Zaraz zawiązały się kłótnie.

— Tak.

— Nie.

— Wcale nie był chory.

— Co tu gadać? Jazda na nich!

— Stulcie gęby, młodzież! To