Murzyn z załogi Narcyza - Joseph Conrad (gdzie czytać książki txt) 📖

się przyjaźnie naokoło kłamliwej bajki o bliskiej śmierci Jimmy’ego; było jasne, jak świetlany zygzak błyskawicy, i pełniejsze tajemnic od nocnego mroku. Dawało mu poczucie bezpieczeństwa; cennym był dlań zarówno spokój wszechwładnej ciemności, jak i ruchliwe, niepokojące światło dnia.

Koło wieczora, w godzinach tzw. „psiej warty”, a nawet aż do pierwszego dyżuru nocnego, widziało się zawsze paru kolegów, dotrzymujących towarzystwa Jimmy’emu, porozmieszczanych z obu stron drzwi kajuty. W wygodnych pozach, podparci o odrzwia, z pozakładanymi na krzyż nogami, toczyli rozmowę z pogodnym zainteresowaniem, lub też w milczeniu zasiadali bądź na progu, bądź też na kuferku Jimmy’ego. Inni, zająwszy miejsca na zapasowym maszcie u poręczy burtowej, przyjmowali w pogawędce udział milczącym zapatrzeniem się oczu i swymi prostaczymi twarzami, na które lampka z kajuty rzucała jaskrawą łunę. Ta maleńka, biało wymalowana izdebka sprawiała po nocy wrażenie jakiegoś srebrzystego tabernaculum, gdzie spoczywał pod kołdrą sztywny, czarny bożek, łyskający znużonym okiem i przyjmujący należną mu daninę hołdów. Donkin celebrował. Minę miał taką, jak gdyby był pokazywaczem jakiegoś fenomenalnego zjawiska, jakiegoś osobliwszego, na uwagę zasługującego dziwotworu, z którego widzowie mają odnieść głęboką i wiecznotrwałą naukę.

— Tylko mu się przypatrzcie! Takiemu to wiadomo, co w trawie piszczy — nie bójcie się! — perorował od czasu do czasu, wymachując ręką twardą i kościstą jak łapa bekasa. Jimmy leżał na wznak, uśmiechając się z pobłażaniem i powściągając się od najmniejszego poruszenia. Udawał ostatnie wyczerpanie z sił, chcąc nam udowodnić, że zwłoka w wydobyciu go z owej strasznej kryjówki i potem cała noc spędzona na rufie pośród nas — egoistów niedbałych o jego potrzeby — że go to wszystko całkiem „połamało”. Lubił rozpowiadać o tym i, rzecz prosta, zawsze potrafił nas zająć. Mówił kurczowo, gorączkowymi napadami, po których następowały długie pauzy; podobne to było do chodu pijaka.

— Właśnie mi kucharz przyniósł imbryczek gorącej kawy... Postawił go tam na kuferku — zatrzasnął drzwi... Poczułem, że zanosi się na duże kołysanie; ja do kawy — ratować: oparzyłem palce... i wyleciałem z tapczanu... Okręt przewrócił się tak szybko... Woda wlała się przez wentylator... Nie mogłem poruszyć drzwi... ciemno jak w mogile... próbowałem wgramolić się na koję górną... Szczury... jeden mnie ukąsił w palec, gdy już się wdrapałem na wierzch... Słyszałem, jak pode mną pływał... Myślałem, że już wcale nie przyjdziecie... żeście już wszyscy przepadli w morzu... naturalnie... Słyszałem tylko wicher... A potem wyście przyszli... szukać mojego trupa, oczywiście. Niechby cokolwiek później, a...

— Człowieku! Ależ hałasowałeś tam na potęgę — rzekł Archie w zamyśleniu.

— Ba, i wy też narobiliście piekielnej wrzawy tam na górze... Każdy by się przeraził... Nie wiedziałem, co się tam dzieje... Walą w te przeklęte deski... moja głowa... Zachowywaliście się zupełnie jak stado oszalałych głupców... w każdym razie nic mi z tego... Mógłbym równie dobrze i utonąć... Ba!

Jęczał, kłapał wielkimi, białymi zębami i obrzucał nas wzgardliwym spojrzeniem. Belfast spojrzał na niego z bólem, uśmiechnął się frasobliwie i ukradkiem zacisnął pięść; niebieskooki Archie gładził powoli swoje czerwone baczki; u drzwi bosman wytrzeszczył oczy, parsknął nagle śmiechem i odszedł. Wamibo roił... Donkin pomacał rzadkie włosy, rosnące mu na jałowej brodzie i rzekł triumfująco, zerkając w stronę Jimmy’ego:

— Spójrzcie na niego! Chciałbym ja mieć połowę tego zdrowia co on, dalibóg!

Wskazał kusym palcem w tył okrętu, w stronę kajut oficerskich i szczeknął ze sztuczną wesołością:

— Tamtym na złość, tak się należy urządzać.

Jimmy rzekł dobrodusznie:

— Przestań-że błaznować!

Knowles, cochając się ramieniem o odrzwia, zauważył sprytnie:

— Wszyscy nie możemy się zameldować jako chorzy. Byłby to bunt.

— Bunt — głupstwo! — szydził Donkin — Nie ma żadnego prawa przeciwko zachorowaniu.

— Jest sześć tygodni ciężkiego więzienia za uchylenie się od służby — odparł Knowles. — Pamiętam, widziałem raz w Kardyfie załogę przeładowanego statku — ostatecznie znów tak bardzo nie był przeładowany, tylko że jakiś podtatusiały jegomość z białą brodą i z parasolem zjawił się na bulwarze i zaczął ludziom gadać. Okropna to rzecz — powiada — zatonąć podczas zimy i po to tylko, żeby właścicielowi okrętu napędzić do kieszeni kilka funtów więcej. Użalał się nad ludźmi, omal nie płakał, rzetelnie mówię; — palto miał niby wielki żagiel, a kapelusz jak żagiel mały górny. Chłopcy — zgoda! Powiedzieli, że nie chcą w zimę tonąć, i myśleli, że tatuś będzie za nimi przed sądem świadczył. Liczyli, że ta awantura zapewni im na dwa-trzy dni labę. A sąd skazał ich na sześć tygodni ciupy, bo okręt nie był przeładowany. Tak przynajmniej ustalono w sądzie. W całym porcie w Penarth nie było ani jednego przeładowanego okrętu. Zdaje się, że ten stary oszust był zapłacony przez jakież takie towarzystwo, żeby śledzić przeciążone okręty, ale znał się na tym jak koza na pieprzu... W gospodzie, w której mieszkiwam, zmówiliśmy się w kilku, żeby tego starego łotra skąpać w doku. Tropiliśmy go, ale przepadł bez śladu, jak tylko wyślizgnął się z sali sądowej... Tak, tak. Zasądzono ich na sześć tygodni ciężkiego więzienia...

Słuchali ciekawie, przytakując surowemi, zamyślonymi twarzami. Donkin otwierał kilka razy usta, ale nic nie rzekł. Jimmy leżał cicho i obojętnie z otwartymi oczyma. Któryś majtek wyrwał się ze zdaniem, że „przeklęci sędziowie”, po tym krzycząco niesprawiedliwym wyroku, niezawodnie „poszli się upić z właścicielem na jego koszt”. Zdanie to podzielili inni. Rzecz sama przez się zrozumiała. Donkin rzekł:

— Co tam, sześć tygodni to można wytrzymać. Śpi się przynajmniej calutką noc, regularnie. Zrobiłbym tak, dalibóg.

— Jesteś do tego przyzwyczajony, co? — spytał któryś.

Jimmy raczył się zaśmiać. Wszystkim nam ten łaskawy śmiech dodał animuszu. Knowles bardzo zręcznie odwrócił swój punkt zapatrywania.

— Gdybyśmy zachorowali wszyscy, jakże byłoby z okrętem, co?

Postawiwszy to pytanie, rozglądał się wokoło, szczerząc zęby.

— Niech ginie do diabła — kpił Donkin — przecież to nie twój.

— Jakże to? Puścić go na rozbicie? — odpierał Knowles, z wątpliwością w głosie.

— A tak, niech idzie na wolę wiatrów, czort z nim — przekonywał Donkin ze wspaniałą niedbałością.

Tamten, nie zważając na jego ton, medytował:

— Zapas żywności wyjdzie — mruczał — i co?... nigdzie nie dopłynąć... a jakże będzie z zapłatą? — dorzucił, nabierając pewności.

— Jaś lubi dzień, w którym płacą — odezwał się z proga jakiś słuchacz.

— Bo wtedy dziewczęta obejmują cię jedną ręką za szyję, a drugą sięgają ci do kieszeni, nazywając cię najmilszym. Nieprawda, Jasiu?

— Jasiu, z ciebie kat na dziewczęta.

— On ich naraz po trzy holuje, jak ten holownik Watkinsa o dwu kominach, który ciągnie trzy szkuńce.

— Kulawiec z ciebie, Jasiu, ale i gałgan!

— Jasiu, opowiedz nam o tej, co to miała jedno oko niebieskie, a drugie czarne. Dalej-że.

— Dziewczyn o jednym czarnym oku jest zatrzęsienie na Highway...

— Nie, taka jest tylko jedna — opowiedz nam, Jasiu.

Donkin spoglądał surowo i z obrzydzeniem; Jimmy’ego to męczyło, któryś z siwych wilków morskich potrząsał głową z cichym zadowoleniem, uśmiechając się dyskretnie znad fajki. Knowles, zbity z pantałyku, obracał się to w jedną, to w drugą stronę.

— Nie! Z wami to nigdy nie można pomówić rozsądnie...

Wycofał się wstydliwie, pomrukując, ale pochlebiło mu to. A tamci ryczeli ze śmiechu, tłocząc się w jaskrawym blasku koło tapczanu Murzyna. Zapadła jego czarna twarz poruszała się niespokojnie na białej poduszce. Zerwał się nagły powiew i zatrząsł płomieniem w lampie; tam na zewnątrz załopotał wysoko w górze żagiel, a niżej któryś szkotowy blok przedniego masztu jął uderzać z grzmiącym szczękiem w żelazny pancerz burty. Przyleciał z dala okrzyk:

— Baczność ster!

I odpowiedział mu dalszy głos:

— Trzymam mocno, panie.

Załoga przycichła w oczekiwaniu.

Siwowłosy żeglarz wypukał fajkę o próg i powstał. Okręt wziął lekkie pochylenie, a senny poszum zwiastował, iż morze się ocknęło.

— Otóż i mamy wiejkę — szepnął ktoś.

Jimmy obrócił się powoli w stronę wiatru. W ciemnościach zabrzmiał donośny, rozkazujący głos:

— Duży środkowy na maszt — ciągnij!

Zebrane u drzwi towarzystwo zniknęło z kręgu światła. Słychać było, jak biegli po rufie, powtarzając w różnych intonacjach:

— Duży środkowy na maszt!...

Sam tylko Donkin został przy Jimmy’m. Zapanowało milczenie. Jimmy otwierał parokrotnie i zamykał usta, jak gdyby łapiąc szeroki wiew; Donkin ruszał wielkimi palcami u bosych nóg i przyglądał im się w zamyśleniu.

— Czy nie poszedłbyś i ty zaciągnąć ten żagiel? — spytał Jimmy.

— Nie. Jeżeli sześciu chłopów nie ma dość krzepy w muskułach i nie może nasadzić tego przeklętego bezanżagla, to pal ich sześć — odrzekł Donkin głosem znużonym i głuchym, jak gdyby mówił z dna jakiegoś lochu. Jimmy ze szczególnym zainteresowaniem przypatrywał się jego stożkowatej ściętej głowie o ptasim profilu; wychylił się z łóżka z badawczą i niepewną miną kogoś, co właśnie zastanawia się, jakby tu najlepiej uchwycić osobliwą gadzinę, która może ukłuć albo ukąsić. Jednakże powiedział tylko:

— Pan Baker zobaczy, że ciebie nie ma i znów będzie dogryzał.

Donkin wstał, aby pójść.

— Już ja go urządzę pewnej pięknej nocy, zobaczysz — rzucił przez ramię. Jimmy odparł natychmiast.

— Ty jesteś jak papuga, skrzecząca papuga.

Donkin zatrzymał się i z uwagą przechylił na bok głowę. Jego wielkie odstające uszy, przezroczyste i porysowane żyłkami, podobne były do cienkich skrzydeł nietoperza.

— Tak? — odpowiedział, stojąc tyłem do Jimmy’ego.

— Tak! Paplesz wszystko, co wiesz — jak... jak plugawe białe kakadu.

Donkin czekał. Słuchał, jak tamten oddycha głęboko i powoli, niby pod centnarowym na piersi ciężarem, wreszcie spytał spokojnie:

— Co ja wiem?

— Co?... To, co ja ci mówię... nie dużo. Co ty w tym masz... żeby tak ciągle mówić o moim zdrowiu?...

— Toć to wierutny szwindel! Parszywe, nędzne oszustwo pierwszej klasy. Ale ja nie dam się na to nabrać. Ja — nie!

Jimmy milczał. Donkin zagłębił ręce w kieszeniach i jednym krokiem podsunął się aż do tapczanu.

— Ja mówię — ot co. Nie ma tu ludzi z charakterem. To są owce, nad którymi można przewodzić. Ale ciebie popieram... Czemuż by nie? Dobrze ci się wiedzie.

— Owszem. Przeciwko temu nic nie powiadam.

— No więc. — Niech się uczą ode mnie męskich sposobów. Jestem mężczyzną i wiem doskonale, jak stoi twoja sprawa...

Jimmy wtulił się w poduszki, tamten zaś wysunął cienką szyję, nachylając ku niemu ptasią twarz, niby dziób, gotowy do wykłucia oczu.

— Ja mam charakter męski. Wolałem wycierać się po wszystkich ciupach Kolonii, niż zrezygnować ze swoich praw...

— Jesteś kajdaniarzem — rzekł Jimmy słabym głosem.

— Tak. Jestem... i szczycę się tym. A ty co? Brak ci męstwa... i dlatego wymyśliłeś to oszukaństwo...

Zatrzymał się chwilę i, akcentując jakąś ukrytą myśl, rzekł z wolna:

— Przecież ty nie jesteś chory — prawda, że nie?

— Nie — odrzekł stanowczo. — Kilka razy w tym roku byłem niezdolny do pracy — dorzucił. I nagle sposępniał.

Donkin przymknął jedno oko z przyjacielską konfidencją.

— Robiłeś to i przedtem, nieprawdaż? — szepnął.

Jimmy uśmiechnął się, po czym, jak gdyby nie mogąc się dłużej opanować, dał folgę zwierzeniom:

— Na ostatnim okręcie — tak. W czasie podróży udałem chorego. Rozumiesz? Łatwa rzecz. W Kalkucie wypłacono mi lon, a szyper nie zrobił o to żadnego kramu... Otrzymałem swoje pieniądze, jak się należy. Pięćdziesiąt ośm dni przeleżałem w łóżku! Głupcy! O Boże! Co za głupcy! Zapłacili mi rzetelnie!...

Zaśmiał się kurczowo. Chichotał i Donkin. Jimmy silnie zakaszlał.

— Jest mi tak dobrze jak nigdy — rzekł, gdy znowu mógł oddychać.

Donkin zrobił szyderczy gest.

— To się rozumie — rzekł głębokim tonem. Każdy to przecież widzi.

— Ale nie oni — odparł Jimmy, zipiąc jak ryba wyjęta z wody.

— Oh, oni wszystko biorą za dobrą monetę — upewnił Donkin.

— Nie trzeba za bardzo w to wierzyć — upominał Jimmy głosem znękanym.

— W twoją komedyjkę wierzyć? Hę? — uzupełnił Donkin jowialnie... I dodał z nagłym wstrętem:

— Ty myślisz tylko o sobie, dopóki ci szczęście służy...

Wobec tego zarzutu samolubstwa, Dżems Wait podciągnął kołdrę do brody i chwilę leżał cicho z grymasem na czarnych, wydatnych wargach.

— Dlaczego ciebie tak podrywa do kłótni? — spytał bez wielkiego zainteresowania.

— Bo to jest skończone świństwo. Nabrali nas... życie podłe, płaca podła... Chciałbym, żeby się tak zdarzył jaki porządny rozruch — jakaś taka wściekła, diabelna ruchawka, żeby ją popamiętano! Roztrącać ludzi... Po łbie walić... A jakże! Czy jesteśmy bydłem, czy ludźmi?

Płonął cnotliwym oburzeniem. Nagle rzekł najspokojniej:

— Rozwiesiłem twoje rzeczy dla przewietrzenia.

— Dobrze — rzekł Jimmy zmęczonym głosem. — Przynieś je tu.

— Daj mi klucz od kuferka, poukładam ci je — mówił Donkin z przyjacielską skwapliwością.

— Przynieś je tutaj, sam poukładam — rzekł Jimmy surowo.

Donkin spuścił oczy w ziemię i coś pomrukiwał...

— Co mówisz? Co takiego? — zaniepokoił się Jimmy.

— Nic. Sucha noc. Niech tam sobie powiszą do rana — powiedział Donkin jakimś dziwnie drżącym głosem, jakby powstrzymywał śmiech, czy też wściekłość. Jimmy’ego, zda się, ta odpowiedź zadowoliła.

— Nalej mi trochę wody do dzbanka na noc — powiedział.

Donkin wyszedł za próg.

— Nalej sobie sam — wygłosił szorstko — możesz to zrobić, jeżeli nie jesteś naprawdę chory.

— Rzeczywiście, mogę to zrobić — rzekł Wait — tylko że...

— A więc zrób — rzucił Donkin złośliwie — ponieważ możesz doglądać swego ubrania, możesz doglądać i samego siebie.

Wyszedł na pokład i wcale się nawet nie obejrzał. Jimmy sięgnął po dzbanek. Ani kropli. Postawił go z wolna, westchnął cicho i przymknął oczy. Myślał:

— Wody mi przyniesie ten wartogłów Belfast, jeśli zażądam. Głupiec. Bardzo mi się chce pić...

Było niezmiernie gorąco w kajucie, która zdawała się wykonywać powolny obrót, oddzielać się od okrętu i unosić lekko w jasnym, powietrznym obszarze, oświetlonym jaskrawymi blaskami jakiegoś szybko wirującego, czarnego słońca. Obszar bez wody. Bez kropli wody. Jakiś policjant z twarzą Donkina siedzi na cembrowinie pustej studni i pije szklankę piwa; nagle zamachał wielkimi skrzydłami i odfrunął. Jakiś okręt o masztach wbitych w niebo i tam ginących, wyładowuje zboże; wiatr rozmiata suche plewy tumanem wzdłuż kamiennego wybrzeża portu, gdzie nie ma ani kropli wody. Jimmy kręci się na wietrze razem z tymi plewami — czuje zmęczenie i jakąś dziwną lekkość. Jest bez wnętrzności. Czuje się lżejszym i suchszym od plew. Rozszerzył wdechem pustą klatkę piersi. Wdął w siebie z powietrzem całą masę osobliwych rzeczy, coś jakby drzewa, domy, ludzi, słupy latarń... Już nie ma nic! Nie ma więcej powietrza — a on jeszcze nie skończył swojego długiego wdechu. Ależ on w celi więziennej! Zamykają go właśnie. Jakieś drzwi się zatrzasły. Zgrzytnął klucz dwukrotnym spustem, i chluśnięto na niego kubełkiem wody.