Ostrożnie z ogniem - Józef Ignacy Kraszewski (wirtualna biblioteka dla dzieci txt) 📖

Powiedzieć się boję.

— O! już nie jesteś pan mężny.

Przyznałem się do bojaźni w pewnych okolicznościach.

— Ale czyż tu jest czego się lękać?

— Może — bardzo.

— Ale kiedy ja chcę wiedzieć — to coś więcej jeszcze.

— Pani się go domyślisz.

— Jestem bardzo niedomyślna.

Podkomorzyna przerwała, pytając Julji, czy uważała na balu suknię strapczynej dobraną kolorami do munduru mężowskiego. Rzekłby kto, że z przywiązania, dodała, a jednak pani strapczyna zawraca głowy wszystkim panom urzędnikom do szczególnych poleceń.

Jan wziął za kapelusz i pożegnał towarzystwo, czuł się nie w stanie pozostać tu dłużej, prosił Julji żeby od niego przeprosiła starościnę i pożegnała ją, gdyż był zmuszony odjechać.

Przy odjeździe ostatnie Julji wejrzenie dobiło Jana. Marja nieśmiała na niego podnieść oczów. Wkrótce tentent konia dał się słyszeć w dziedzińcu. — Prezes, który niedaleko krążył, wysunął się z za drzew i kulejąc pospieszył na balkon. Tu rozsiadł się przy Julji, milczący nalał sobie herbatę i oczyma tylko ognistemi rzucając po siedzących, pił i jadł łapczywie.

Skończywszy spojrzał na srebrny u tasiemki czarnej zaczepiony zegarek i skrzywił się. — A starościna? spytał.

— Odpoczywa, trochę słaba.

— Muszę się z nią widzieć.

— Wątpię żeby teraz było można.

— Poczekam.

Sparaliżowana rozmowa, której nawet dość mowna podkomorzyna, w obec, ziębiącego prezesa prowadzić dalej nieśmiała — przerwała się. Panny tylko szeptały po cichu. Dzwonek starościnej dał się słyszeć. Julja pobiegła i wróciła po chwili.

— Babunia prosi pana prezesa.

Wstał kulas i zmierzywszy okiem wnuczkę poszedł.

Staruszka jak zwyczajnie siedziała w swojem krześle i ochłonąwszy z przykrego wrażenia, jakie na niej zrobiło obejście się prezesa z Darskim, oczekiwała zapowiedzianego gościa.

Wszedł kulawy i usiadł naprzeciw.

— Cały jestem w pasji, rzekł po chwili, niespodziewałem się tu zastać tego chłystka.

— Mój prezesie, cóż za dziwne uniesienie.

— Pani niewiesz jak ich nienawidzę.

— Czas było zapomnieć.

— Nie zapominam nigdy.

— To źle, to źle, to niepochrześcijańsku.

— Już jak to jest, to jest, a tak być musi. I proszę pani, żeby tu więcej nie bywał.

— Dla czego, prezesie?

— Bo ja tego sobie nie życzę.

— Nie widzę przyczyny, kochany prezesie.

— Starościna rozumieć mnie niechcesz, a więc nie obwijając w bawełnę, powiem co myślę. Wątpię żeby ten szerepetka śmiał pomyśleć o Julce.

— I ja wątpię.

— No — ale dziewczęciu się w złą godzinę głowa zawrócić może — panny Marji także nie dam za niego; a wreście cierpieć Darskich niemogę i spotykać ich tu niechcę.

— Mówisz prezesie, jakby Julka i Marja nie od siebie i nie odemnie, ale od ciebie tylko zależały. Przecież tu jeszcze ani mowy o niczem niema; ale gdyby co było, jać mam większe prawo rozporządzać wnuczką.

— Największe! i zupełne — kłaniając się rzekł prezes, a ja, ja, dodał — ja mam prawo mój majątek oddać komu zechcę.

— Tego ci nie zaprzeczam, odpowiedziała zmięszana trochę staruszka.

— I jeźli nie po mojej myśli postępować się tu będzie, pewna że grosza po mnie Julja nie weźmie.

— Ależ nic się przecie nie myśli, nie robi.

— Tak — i właśnie póki nic niema, czas przestrzedz.

Starościna tonem i myślą rozmowy widocznie była urażona i pomieszana.

— A więc Darskiemu napisać czy powiedzieć, żeby nie bywał.

— Wczoraj pisałam do niego zapraszając sama, tego uczynić nie mogę; powodu nie dał.

— Dał powód, mówił mi niegrzeczności.

— On! tobie prezesie.

— Tak w domu starościnej, jej krewnemu opiekunowi.

— To być nie może.

— Tak jest.

— Cóż mógł ci powiedzieć?

— Kazałem mu iść precz.

Starościna, łamiąc ręce powstała na krześle. — Prezesie, godziż się to?

— Co to godzi nie godzi, zrobiłem tak i kwita; — odpowiedział mi hardo, że niemam prawa, że

— Miał słuszność.

— On?

— Prezesie zlituj się, zapominasz się, poniżasz sam.

— A więc go niewypędzisz pani?

— Ale to być niemoże.

— Więc moja noga tu niepostanie, póki on w tych stronach kręcić się będzie; a jeśli Boże uchowaj Julka — no! — nie potrzebuję wiele mówić. — Jestem jeszcze panem mojego majątku.

To powiedziawszy wstał i wyszedł.

Dla rozjaśnienia groźb, które prezes tak grubijańsko rzucał w oczy staruszce, dodać musimy, że bogactwo Julji i jej przyszłość całkiem prawie spoczywały na prezesie. — Ogromny, sknerstwem niesłychanem zebrany majątek testamentem był jej przekazany; na majętnościach starosty summy za życia jego pożyczone od prezesa ciężyły.

Prezes więc zagrażał starościnie i jej wnuczce zupełnem prawie ubóstwem.

Nie dziw więc, że babka rozpłakała się łzami rzewnemi po wyjściu jego.

Julka wyprawiwszy do ogrodu swoich gości z Marją, sama jakby przeczuwając potrzebę pocieszenia staruszki, wbiegła do jej pokoju. I zastała ją we łzach.

— Babciu! co to babuni!

— Co? nic, — nic — tak — myślałam sobie — modliłam się i łzy mi jakoś potoczyły się z powiek. To mówiąc przyciskała, tuliła jedyną wnuczkę do siebie

— O! nie! nie — coś to jest, tu był prezes — niech mi się babcia przyzna.

— Ale nic mi nie jest, dziecię moje.

— Jakto nic? To nie te łzy co płyną za przeszłością, ja się znam na tem. Babunia nic mi nie utai.

— Roi ci się, dziecko moje najdroższe...

— A chce babunia to powiem co to jest? i czego płacze?

— Ja?

— Tak — prezes chce wypędzić Darskiego od nas, choć niewiem co on tu mu szkodzić może; babcia nieśmie tego zrobić, a on gotów po swojemu zaraz grozić, że mi swoją fortunę odbierze! Mój Boże! a co mi to szkodzi! nie łakomą jestem na jego majątek! Na co mi on — dość będziemy miały swego.

— Niewiesz co paplesz.

— To prezes babciu paple, u niego lada co, jedna groźba na języku, — nieuważać i po wszystkiem.

— Jednak, gdybyśmy mogły grzecznie, niehybiając, dać do zrozumienia Darskiemu, jużciż dla nieznajomego człowieka taki mieć kłopot i strapienie.

Julja zczerwieniała się, zmięszała.

— Jak chcesz babciu, rzekła, jak chcesz.

Starościna spojrzała na nią i postrzegła dwie wielkie łzy, które kręciły się w oczach dziewczęcia, jak dwie jasne perły.

Przelękła się. — Jakto — już! już! zawołała.

Nic nie mówiąc głowę skryła Julja na kolanach babki, która przelękła, poruszona, słowa więcej w ustach znaleść niemogła.

— O mój Boże, odezwała się nareście, otoż to moja niedołężna starość, dopuścić do tego, żeby pierwszy nieznajomy, Bóg wie kto, zawracał głowę dziecku najdroższemu...

Upamiętała się Julka i po cichu rzekła:

— Głowy mi nie zawrócił, — ale czuję, że gdybym go nigdy, nigdy zobaczyć nie miała, na całe życie smutną — może nieszczęśliwą bym była. Ja go nie kocham jeszcze, ale niewiem, niewiem — coś mnie pociąga.

— Cicho! cicho! na miłość Bożą, cicho! a nuż kto posłyszy! dziecko moje! zlituj się nademną! kara Boża! kara Boża. —

I zniżając głos dodała:

— Widziałaś go ledwie kilka razy, po chwilce, nieznasz, niewiesz — to dzieciństwo. —

— Tak to dzieciństwo — sprubujże babunia, pisz niech tu więcej niebywa, zobaczysz. —

Starościna spojrzała na wnuczkę —

— Doprawdy?

— Sprubuj — cóż szkodzi sprubować? śmiejąc się boleśnie dodała wnuczka. —

Ale staruszka siły sprubować nie miała...

Stary znów siedział na kamieniu pod krzyżem, gdy Jan nadspodziewanie prędko z Dąbrowej powrócił. — Spytał go o przyczynę powrotu i syn nic nie zataił, powtórzył nawet całą swoją rozmowę z prezesem.

Darski uśmiechał się z politowaniem. —

— Długa, rzekł, pamięć, długa nienawiść, niech mu ją Bóg przebaczy, jak ja mu ją daruję. Zawsze był takim, życie całe, gwałtownym do szału, namiętnym do zapomnienia się. I wiek go widać nie zmienił. —

Jednę miał dobrą chwilę w życiu, tę w której na cnotach matki twojej się poznał — niemogę gniewać się na niego, że mści się na mnie za nią — ja po niej dotąd płaczę. Każdy tak kocha jak umie — on przedłuża swe przywiązanie zemstą, ja łzami.

— Ale — dodał starzec — ty tam więcej nie będziesz.

Jan zdziwiony ust nie otworzył.

— Niechcę i zakazuję ci tego, dla chwilowego i jeszcze nierozwiniętego kaprysu dla kobiety, jakich tysiące po świecie może — wnosić w dom niepokój, w rodzinę poróżnienie, może łzy, żal — niezliczone strapienia i skryte boleści — niegodzi się — niegodzi. Znam prezesa, wiem okoliczności w jakich zostaje starościna; cały majątek wielki, którego spodziewać się może Julja, w prezesa jest rękach. Zapisał go, ale może odebrać. Staruszka tegoby nie przeżyła, a przy gwałtowności tego człowieka dla fraszki gotów to zrobić.

— Alboż ja chcę bogactw — ja kocham Julję —

— Już ją kochasz? Janie! Janie! nie profanuj tego słowa, lada miłostek nim nie zwać, bo na święte uczucie potem wyrazu ci nie stanie. — Mówiłeś mi wczoraj — gdy ci rozkażę, porzucisz. W żadnym innym razie nie rozkazywałbym ci nigdy — tu muszę. —

Jan spuścił głowę.

— Ojcze — spytał — miałżebyś odwagę rozkazać mi. Ty wiesz, ja nigdy nie kochałem jeszcze, ale teraz czuję, że ją kocham i czuję że na zawsze. — To nie jest przechodzące uczucie, to właśnie ta święta miłość, o której mówisz. — Bez niej niema dla mnie życia.

— Mój Boże — tak się zapalić od jednego wejrzenia.

— Znam ją, jak gdybym żył z nią wieki, każdą jej myśl czytam w oczach, rozumiem każdy wyraz niewymówiony, co się w jej ustach zatrzymał.

— Ale któż ci zaręcza, że ona kochać cię będzie.

— Jakto? jam o tem niewątpił na chwilę — taka miłość jak moja, nie może być bez wzajemności.

— Dla czego?

— Wytłumaczyć nie umiem, czuję i jestem tego pewien.

— A jednak niepojedziesz tam więcej.

Ojcze! to nad siły.

Stary Darski wziął syna za głowę, pocałował go w czoło i z uczuciem, rzekł:

— Jeżeli mnie kochasz, Janie!

— O mój ojcze! o mój ojcze! Tyle tylko wyjęknął i zakrył oczy.

— Nie rozpaczaj, rzekł starzec — jeśli to jest niezwalczone przywiązanie z obu stron, nie będę się zastanawiał ani nad groźbami prezesa, ani nad niczem w świecie. Jutro pojedziesz do Litwy, pół roku nie będziesz u mnie. Po powrocie możesz być u starościnej. — Teraz — nie.

— Jakto? odjechać bez pożegnania, gdym być obiecał.

— Trzeba, Janie.

— Cóż one pomyślą —

— Niech myślą co chcą.

— Żem się zląkł prezesa.

— Chociażby. Jeśli cię ta kobieta kocha, nic złego niepomyśli o tobie; przywiązanie jej przeżyje bez nowego pokarmu pół roku. A teraz, chodźmy do domu i poczytaj mi trochę, oczy mnie bolą...

Nazajutrz Julja i Marja siedziały pod znajomemi nam dębami — była to chwila zwyczajnej przechadzki, wieczór, ale wietrzny, burzliwy, prawie chłodny; pomimo to Julja oparła się jak rozpieszczone dziecko i pociągnęła z sobą towarzyszkę w dąbrowę.

Nigdy jeszcze Julja nie była tak smutną i pomięszaną, ona której wesołość i trzpiotowatość niczem dotąd pokonać się nie dały.

— Pamiętasz, mówiła — naszą rozmowę w tem miejscu, tego wieczora, kiedy pierwszy raz zastał nas tutaj.

— O! mogłażem ją zapomnieć — odpowiedziała Marja — to był jakby program twego życia, ale spodziewam się fałszywy, i ty dziś sama odstąpisz od niego.

— Nie — nie!

— Jakto? a nasza dzisiejsza ranna w ogrodzie rozmowa.

— Alboż jedno przeciwi się drugiemu?

— Wszakże biedne roztrzepane dziecię, jużci mi się przyznała, że go kochasz.

— O! kocham go! z uczuciem zawołała Julja, kocham go! czuję — to mój pierwszy, to mój ostatni kochanek.

— A owe długie próby, owe —

— Poczekaj, to się dopiero zacznie.

— Jakto, mówisz, że go kochasz, i będziesz miała siłę?

— Właśnie dla tego, że kocham; chcę tą drogą miłość moją tak ubezpieczyć, tak zapewnić sobie, że największe ofiary spełnię dla niej. Ja wiem, że on mnie już kocha jak ja jego, lecz czy kochać będzie, czy stale? czy mogę rachować na niego — na wieki?

— Cóż w życiu trwa na wieki?

— Wiek — to póki życia, któż wie jak długie życie.

— A ty je tracić będziesz na próbach. —

— Potrzeba!

— Powiedzże mi, wejrzenie, słowo i to nieopisane jakieś uczucie, co ci mówią, że on cię kocha, czyż nie dość jeszcze zapewniają?

— Nie dosyć, chcę wiedzieć czy miłość wytrzyma próby.