Prowincjałki - Blaise Pascal (książki online biblioteka .txt) 📖

25. możność najbliższa — fr. le pouvoir prochain. [przypis tłumacza]

26. nie mają w tym jednakich poglądów —- mowa tu o tomistach, którzy trzymali z jezuitami jedynie przeciw jansenistom. [przypis tłumacza]

27. Piotr le Moine (1620–1671) — autor jezuicki, napisał Pincturae morales, De felicitate devocinis, etc. [właśc. Alphonse Le Moine a. Le Moyne (zm.1659), profesor teologii, członek Sorbony; red. WL]. [przypis tłumacza]

28. Wilhelm Nikolai (1595–1668) — dominikanin, napisał Cudy różańca; [właśc. Jean Nicolai (1594–1673), czołowy fr. dominikanin, teolog i polemista; red. WL]. [przypis tłumacza]

29. jakobini — dominikanie. [paryscy dominikanie, nazywani tak od nazwy siedziby zakonu: klasztoru św. Jakuba, założonego przy głównej osi miejskiej, gdzie rozpoczynał się szlak pielgrzymkowy z Paryża do grobu św. Jakuba w Santiago de Compostela; przyp. red. WL] [przypis tłumacza]

30. Abstrahendo a sensu Thomistarum et a sensu aliorum Theologorum (łac.) – Abstrahując od rozumienia tomistów i innych teologów. [przypis tłumacza]

31. Klemens VIII i Paweł V — papieże Klemens VIII (1592–1605) oraz Paweł V (1605–1621). [przypis tłumacza]

32. gdyby nie piasek — klepsydra [tj. ograniczenie czasu mierzone przesypywaniem się piasku w klepsydrze; przyp. red. WL]. [przypis tłumacza]

33. Ludwik Molina (1535–1606) — jezuita, Hiszpan z pochodzenia, był profesorem teologii w Portugalii. Najgłośniejsze z jego pism De concordia gratiae et liberi arbitri dało przyczynę do sporów między dominikanami a jezuitami, przy czym dominikanie oskarżali go, iż popadł w błędy pelagian i semipelagian i w sprzeczność ze św. Tomaszem i św. Augustynem. [przypis tłumacza]

34. Odpowiedź mieszkańca prowincji na dwa pierwsze listy przyjaciela — odpowiedź tę wydrukowano na wstępie Trzeciego listu. [przypis tłumacza]

35. Kardynał — Kardynał Richelieu [właśc. Armand-Jean du Plessis de Richelieu (1585–1642); przyp. red. WL], twórca Akademii Francuskiej i odnowiciel Sorbony. [przypis tłumacza]

36. Oto co mi pisze o nich jeden z pp. akademików — zdaje się, iż ten list akademika nie jest fikcyjny, ale autentyczny; autorem jego mógł być, jak przypuszczają, Gomberville albo Chapelain. [przypis tłumacza]

37. kto jest osoba pisząca w ten sposób — autorką tego listu była panna de Seudéry. [przypis tłumacza]

38. pomocą katechizmu — teatralne katechizacje urządzane przez jezuitów w kościele św. Ludwika w Paryżu, przy czym jezuici posługiwali się swymi wychowankami. [przypis tłumacza]

39. za pomocą procesji — procesja taka odbyła się w 1651 w Macon. Dorodny młodzieniec przebrany za dziewczynę wlókł za sobą związanego i pociesznie ustrojonego biskupa: młodzian miał w ręku napis „łaska wystarczająca”, biskup „łaska skuteczna”. Tłum osób ciągnął za tym pochodem obrzucając biskupa szyderstwami. [przypis tłumacza]

40. za pomocą komedii — w kolegium jezuickim w Clermont. [przypis tłumacza]

41. za pomocą kalendarza — kalendarz taki, rozchodzący się między lud w mnóstwie egzemplarzy, przedstawiał Janseniusza z kopytami diabła, otoczonego Nieuctwem, Szalbierstwem i Błędem. Z prawej strony papież z kardynałami raził go swymi promieniami, z lewej król groził mu mieczem sprawiedliwości. Obok tłum jansenistów, opuszczając w popłochu swego mistrza, oddawał się pod opiekę Kalwina. Na kalendarz ten odpowiedzieli janseniści pismem satyrycznym Les enluminures du fameux Almanach des Jesuites. [przypis tłumacza]

42. w jego drugiej Apologetyce — to pismo Arnaulda ukazało się 10 stycznia 1656 pod tytułem: Epistola ad Facultatem, cum scheda satisfactionis. [przypis tłumacza]

43. pelagianie — wyznawcy Pelagiusza, kacerza w V wieku, przeczyli grzechowi pierworodnemu, uważali, iż Adam był już przed upadkiem śmiertelny, przeczyli „skutecznej łasce” etc. Naukę Pelagiusza potępili papieże; mimo to sekta ta zyskała wielu zwolenników; walczył przeciw nim zwłaszcza św. Augustyn w dziele De gratia contra Pelagianos. Sektę semipelagianów stworzył również w V wieku pewien mnich z Marsylii: ograniczyli oni poglądy Pelagiusza, głosząc, iż wprawdzie początek nawrócenia zależy od wolnej woli, ale dopełnienie go zależy od łaski Boga etc. Zajmowali oni pośrednie miejsce między pelagianami a prawowiernymi i również zyskali wielu wyznawców. Przeciw nim także walczył św. Augustyn. Pascal nieraz pomawia jezuitów o herezję semipelagiańską. [przypis tłumacza]

44. O. D. P. B. P. R. Z. O. S. S. P. — [skrót:] oraz dawnym przyjacielem, Błażejem Pascal rodem z Owernii, synem Stefana Pascal. [przypis tłumacza]

45. łaska uczynkowa — fr. grâce actuelle. [przypis tłumacza]

46. Suma grzechów — Etienne Bauny, Somme des péchés qui se commettent en tous états (...) , Paryż 1630. Do roku 1646 miała 11 wydań. [przypis edytorski]

47. Stefan Bauny (1565–1649) — jezuita rodem z Szampanii; [właśc. Etienne Bauny (1565–1649), fr. jezuita, teolog i kanonista, wykładowca teologii moralnej w kolegium Clermont w Paryżu; red. WL]. [przypis tłumacza]

48. książkę tę potępił Rzym i biskupi francuscy — we wrześniu 1640 została umieszczona na indeksie, również Sorbona obłożyła cenzurą niektóre jej tezy. [przypis edytorski]

49. François Hallier (1595–1659) — profesor Sorbony, później biskup Cavaillon i też jezuita. Umarł w r. 1658. [przypis tłumacza]

50. Franciszek Annat (1590–1670) — [właśc. François Annat] jezuita, profesor i rektor w Montpellier i Tuluzie, przez kilkanaście lat spowiednik Ludwika XIV, namiętny wróg jansenistów, walczący przeciw mim w licznych pismach. [przypis tłumacza]

51. distinguo (łac. dosł.: odróżniam) — [tu:] subtelne rozróżnienie. [przypis tłumacza]

52. Bóg nie daje cnoty, i że nie zdarzył się nikt, kto by go o nią prosił — Cicero, De natura Deorum [Cyceron, O naturze bogów] III, 26. [przypis tłumacza]

53. Napisane jest, iż Bóg nie objawił swoich praw poganom, i że pozwolił im błądzić — Ps 147: 20; Dz 14: 16. [przypis tłumacza]

54. księgi święte powiadają, iż pozostawieni są w ciemnościach i w cieniu śmierci — Iz 9: 2 (9: 1); por. Mt 4: 16. [przypis edytorski]

55. św. Paweł mieni się „największym grzesznikiem”, (...) „z nieświadomości i ze zbytniego zapału?” — 1 Tm 1: 13–15. [przypis tłumacza]

56. ci, którzy krzyżowali Chrystusa potrzebowali przebaczenia i on prosił o nie dla nich, mimo iż nie znali niegodziwości swego uczynku — por. Łk 23: 34. [przypis tłumacza]

57. wedle św. Pawła — nie byliby go spełnili nigdy, gdyby mieli jej [niegodziwości] świadomość — por. 1 Kor 2: 8. [przypis tłumacza]

58. wedle Apostoła największy [grzech] ze wszystkich, mogą popełnić ludzie tak odlegli od świadomości, że grzeszą, iż, przeciwnie, uważaliby sobie za grzech nie czynić tego — por. J 16: 2. [przypis tłumacza]

59. Chrystus (...) pouczał, że istnieją dwa rodzaje grzeszników, jedni świadomi, drudzy nieświadomi, i że (...) będą ukarani, mimo że (...) niejednako — Łk 12: 47–48. [przypis tłumacza]

60. sprawiedliwi mają ukryte grzechy — por. Ps 19 (18): 13. [przypis tłumacza]

61. nikt nie wie czy jest godzien miłości czy nienawiści — Koh 9: 1. [przypis tłumacza]

62. najświętsi muszą wciąż trwać w obawie i drżeniu (...) jak powiada św. Paweł o sobie samym — 1 Kor 2: 3. [przypis tłumacza]

63. Necesse est ut peccet, a quo ignoratur justitia (łac.) — Musi grzeszyć ten, kto nie nieświadom jest tego, co sprawiedliwe. Św. Augustyn, Opus imperfectum contra Julianum, I, 106. [przypis tłumacza]

64. książę teologów (...) w I ks. swoich Retract. rozdz. 15 — św. Augustyn, Retractationum libri duo, I, 15. [przypis tłumacza]

65. w książce pod tytułem „Imago primi saeculi” — dzieło to, bogato wydane, ukazało się w 1640. [przypis tłumacza]

66. Dyonizy Petau — ur. w 1583, profesor filozofii w Bourges, później jezuita i profesor teologii w Paryżu gdzie umarł w 1652. Cieszył się sławą jednego z najuczeńszych ludzi swego czasu. [właśc. Denis Pétau (1583–1652), fr. teolog jezuicki; płodny autor, erudyta, profesor filozofii, następnie retoryki i teologii m.in. w Bourges, Reims i Paryżu; red. WL] [przypis tłumacza]

67. Gravina — magister sacri palatii, umarł w Rzymie w 1643; [Dominik Gravina (ok. 1573–1643), wł. dominikanin, wykładowca w Neapolu i Rzymie, Mistrz Świętego Pałacu, tj. teolog papieski; najbardziej ceniony teolog włoski swoich czasów; red. WL]. [przypis tłumacza]

68. Tomasz Hurtado — z zakonu Minorytów w Toledo, umarł w 1619 w Sewilli; [właśc. Tomás Hurtado (1589–1659), hiszp. franciszkanin z Toledo, jeden z czołowych teologów zakonu; nauczał w Alcali, Sewilli, Salamance; red. WL]. [przypis tłumacza]

69. w jego książce o Męczeństwie wiary — Thomas Hurtado, Theologia antiqua. De veri martyrii adeaquate sumpti notione, 1656. [przypis edytorski]

70. kongregacja kardynałów De propaganda fide — zgromadzenie to, składające się z 12 kardynałów i kilku prałatów, zajmowało się sprawami kacerstwa, miało w ręku Inkwizycję, etc. [przypis tłumacza]

71. moralność ich [jezuitów] jest zgoła pogańska — w r. 1726, ukazała się w Paryżu książka pt. Paralelle de la Doctrine des payens avec celle des Jesuites et de la Constitution du pape Clement XI, qui commence par ces mots: Unigentius Dei filius etc. [przypis tłumacza]

72. Escobar de Mendoza — hiszp. jezuita, umarł w r. 1669; [właśc. Antonio Escobar y Mendoza (1589–1669), hiszp. jezuita, autor prac z zakresu teologii moralnej, jeden z najsławniejszych kazuistów XVII wieku; red. WL]. [przypis tłumacza]

73. Franciszek Suarez (1548–1617) — również głośny kazuista hiszpański; [Franciszek Suárez (1548–1617), hiszp. jezuita, filozof, teolog, autor wielu dzieł, wykładał w min. w Salamance i Rzymie; uważany za najwybitniejszego scholastyka od czasów Tomasza z Akwinu; red. WL]. [przypis tłumacza]

74. Vasquez (1551–1604) — również jezuita; [Gabriel Vásquez (1551–1604), hiszp. teolog jezuicki, autor i wykładowca teologii moralnej m.in. w Madrycie i Rzymie, cieszył się wielkim uznaniem współczesnych; red. WL]. [przypis tłumacza]

75. Grzegorz de Valentia (1561–1602) hiszp. jezuita, jeden z najgłośniejszych; [właśc. Gregorius de Valentia (łac.: Grzegorz z Walencji; ok. 1550–1603), hiszp. jezuita, autor i wykładowca teologii scholastycznej m. in. w Ingolstadt i Rzymie. Uhonorowany przez papieża Celestyna VIII tytułem „doktora doktorów”; red. WL]. [przypis tłumacza]

76. przedstawiają dwudziestu czterech starców — Apokalipsa, rozdz. IV i V [24 starców w wizji św. Jana zasiadających na 24 tronach wokół tronu Boga; Ap 4: 2–5, 14; przyp. red. WL]. [przypis tłumacza]

77. hipokras — słodkie wino z korzeniami. [przypis tłumacza]

78. Wincenty Filiuzi (1566–1612) — wykładał teologię w Rzymie; [Filiutius (łac.), właśc. Vincenzo Filliucci (1566–1612), wł. jezuita, moralista, rektor uniwersytetu w Sienie, wykładał teologię w Kolegium Rzymskim; red. WL]. [przypis tłumacza]

79. Bazyli Ponce de Leon — hiszp. mnich i profesor teologii; umarł w 1629, zostawiając liczne pisma; [właśc. Basilio Ponce de León (1570–1629), hiszp. teolog, wykładowca na uniwersytecie w Salamance, zajmujący się również prawem kanonicznym; red. WL]. [przypis tłumacza]

80. Tomás Sánchez (1551–1610) — hiszp. jezuita i prof. teologii. [przypis tłumacza]

81. Franciszek Sylwiusz — profesor teologii w Cambray. [przypis tłumacza]

82. Piotr Nawarra — współczesny teolog hiszp.. [przypis tłumacza]

83. Emanuel Sa — portugalski jezuita z XVI w.; [właśc. Manuel de Sá (1530–1596), portugalski jezuita, uznany teolog i komentator Biblii oraz Summy Tomasza z Akwinu, jeden z pierwszych profesorów Kolegium Rzymskiego; red. WL]. [przypis tłumacza]

84. Antoni Diana — współczesny autor teologiczny, nienależący do zakonu jezuitów. [przypis tłumacza]

85. Paweł Laiman (1575–1635) — niemiecki profesor teologii, jezuita; [właśc. Paul Laymann (1574–1635), austr. jezuita, jeden z najważniejszych specjalistów teologii moralnej i prawa kanonicznego w swoich czasach, płodny autor; wykładał na uniwersytetach w Monachium i Dillingen; red. WL]. [przypis tłumacza]

86. Lugo (1583–1642) — hiszp. jezuita, profesor teologii w Rzymie. [przypis tłumacza]

87. Cellot — ur. w 1588 w Paryżu, rektor w Rouen i Flèche, później prowincjał jezuitów. [przypis tłumacza]

88. Walery Reginald (1543–1623) — głośny autor jezuicki [Valerius Reginaldus (łac.), właśc. Valère Regnault (1545–1623), fr. jezuita, teolog, wykładowca filozofii i teologii moralnej w kilku kolegiach jezuickich, m.in. w Paryżu i Bordeaux; red. WL]. [przypis tłumacza]

89. Henriquez de Villalobos — hiszp. minoryta, umarł w 1637 w Salamance, gdzie wykładał teologię. [właśc. Enrique de Villalobos: hiszp. franciszkanin, wykładał w Salamance, autor Manual de Confessores wyd. w 1625 r.; przyp. red. WL] [przypis tłumacza]

90. Aegidius de Coningk — jezuita, urodzony we Flandrii w 1571, umarł w 1636; [właśc. Giles de Coninck a. Aegidius de Coninck (1571–1633): jezuicki teolog z Flandrii; przyp. red. WL]. [przypis tłumacza]

91. Hieronim Llamas — [hiszp.] cysters, umarł w 1610; [właśc. Jeronimo de Llamas, autor Summa ecclesiastica, sive instructio confessariorum et poenitentium absolutissima (1600); przyp. red. WL].