Rzecz o wolności słowa - Cyprian Kamil Norwid (biblioteka złota txt) 📖
- Autor: Cyprian Kamil Norwid
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Rzecz o wolności słowa - Cyprian Kamil Norwid (biblioteka złota txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Cyprian Kamil Norwid
Jednakowoż, też same absurdum, lubo rozwolnione sporą miarą wody, rozbełtawszy we wielkiem naczyniu, służyło zaiste że za źródło napawające edukację pod sterem samegoż nawet uczonego i dobrzechętnego Konarskiego i wszystkiego tego, co jeszcze po dziś dzień naucza! Co więcej, że gdybyśmy kilkanaście lat bieżącego spokoju Europy wzięli pod uwagę, okazałby się taki nieustanny zamęt nawichrzeń i zdarzeń śród zbliżonych więcej niż kiedykolwiek czynności i sfer czynności ludzkich, a przeto udzielający się wszelako i wielorako, który zupełnie jest uniemożliwiającym wychowanie człowieka. Zdawałoby się, że ojcowie w interesach swych nieustannie kłócąc się i zabijając, nigdy na też interesa ze stanowiska snujących się niżej ichże własnych dzieci nie pojrzeli... lubo to są one interesów owych spadkobiercami.
Jakoż i tu jeszcze wyraziła Francja sprawę ogólną. Tylko Bóg i parlamentarny system Europę dzisiejszą ocalić potrafią od upadku w antycywilizacyjny kataklizm. Z tej to mniemam przyczyny na ogromnem tle łuny ogromnego miasta i w tak spotęgowanych zarysach spotykała się tu jak na cyrku jednostkowa energia z upoważnioną, ciągłą prozą parlamentarnego zgromadzenia: aby, mówię, tem okazalej napisane było wielkiemi litery i czytelnie zadanie czasu.Zdaje mi się albowiem, że na tym świecie wszystko, cokolwiek żyje, świadczyć musi prawdzie, i jeżeli co z godnością wolnego działania nie spowiada i nie wyznawa ani jej głosi, tedy i to objęte bywa w naturze zdarzeń przez prąd następstw i samąż naturalną osoby swej postacią uwidomia też prawdę, którą miało było na czas wyznać.
Pisałem w Paryżu 1871 maja.
1. apolog (gr.) — krótki utwór dydaktyczny, często posługujący się przejaskrawieniem; bajka. [przypis edytorski]
2. uzurpacja (z łac.) — bezprawne przywłaszczenie sobie władzy. [przypis redakcyjny]
3. warować coś (daw.) — zapewniać, zabezpieczać; por. wyrażenie: zawarowany prawem. [przypis redakcyjny]
4. stawa się (przestarz.) — dziś: staje się. [przypis redakcyjny]
5. inicjacja (z łac.) — wprowadzenie w coś, początek czegoś. [przypis redakcyjny]
6. temu gwoli (przestarz.) — w tym celu. [przypis redakcyjny]
7. bierali (przestarz.) — forma czasu przesz. niedokonanego od czasownika: brać; dziś popr.: brali. [przypis redakcyjny]
8. lubo (przestarz.) — chociaż. [przypis redakcyjny]
9. uważany (daw.) — tu: brany pod uwagę. [przypis redakcyjny]
10. podrzędnić — czynić podrzędnym, mniej ważnym. [przypis redakcyjny]
11. orfejski (z gr.) — tu: poetycki; przymiotnik utworzony od imienia Orfeusza, postaci wybitnego poety, śpiewaka i muzyka w mit. gr., syna patrona sztuki, boga Apollina i muzy Kaliope. Muzyka i śpiew Orfeusza miała w cudowny sposób działać na słuchaczy, jak również na zwierzęta, rośliny, a nawet przyrodę nieożywioną (morze, kamienie). Orfeusza uznawano też za twórcę orfizmu, nurtu mistyczno-religijnego, charakteryzującego się wiarą w metempsychozę (wędrówkę dusz). [przypis redakcyjny]
12. mieć na pieczy — zajmować się, opiekować czymś. [przypis redakcyjny]
13. pospolita rzecz — rzeczpospolita; tu: społeczeństwo. [przypis redakcyjny]
14. powolny (daw.) — posłuszny, podporządkowujący się czyjejś woli. [przypis redakcyjny]
15. d’une manière spontanée (fr.)— w sposób przypadkowy. [przypis edytorski]
16. wytworny — tu: wytworzony, stworzony. [przypis redakcyjny]
17. względny (daw.) — mający wzgląd na, uważny. [przypis redakcyjny]
18. abrys (daw.) — rysunek, szkic; stroje ludowe, o których mówi Norwid, ozdabiane były kopiami runów z nagrobków, traktowanymi jednak nie jak pismo, a jako abstrakcyjne wzory. [przypis edytorski]
19. Kopiowany (...) dłuta — Na Ekspozycji Uniwersalnej na Polu Marsowem w Paryżu, w sekcji nazwanej Histoire du travail oglądać było można ten rysunek przedpotopowy. [przypis autorski]
20. Tartaria — dawna nazwa geograficzna terenów zach. i płd. Azji, od Morza Kaspijskiego do Pacyfiku, zamieszkiwanej m.in. przez plemiona Tatarów. [przypis edytorski]
21. skąpstwo — tu: chodzi raczej o prostotę, poskąpienie wymyślności, brak popisów rzemiosła i sztuki zdobniczej. [przypis redakcyjny]
22. sabeiści — wyznawcy sabeizmu, starożytnego kultu gwiazd, popularnego zwłaszcza w znanym z biblijnych opowieści królestwie Saby (stąd też jego nazwa). [przypis edytorski]
23. szamani — kapłani-uzdrowiciele części ludów uralsko-ałtajskich, wyznających tzw. szamanizm. [przypis redakcyjny]
24. fetyszyzm (z portug.) — religia niektórych ludów pierwotnych polegająca na czczeniu przedmiotów (fetyszów), którym przypisywana jest moc nadprzyrodzona. [przypis redakcyjny]
25. konpunkcja (z łac.) — przekłucie. [przypis redakcyjny]
26. tuszyć (przestarz.) — mieć nadzieję, sądzić. [przypis redakcyjny]
27. istnie — tu: istotnie, w istocie, w gruncie rzeczy. [przypis redakcyjny]
28. replika (z łac.) — odpowiedź np. na zarzuty, zaczepkę. [przypis redakcyjny]
29. period (z łac.) — okres; tu: pojęcie z zakresu retoryki, okres retoryczny, czyli zdanie o konstrukcji zgodnej z zaleceniami retoryki. [przypis redakcyjny]
30. koma (przestarz.) — przecinek. [przypis redakcyjny]
31. stilus (łac.) — styl; dosł.: rylec, czyli metalowa, lekko zaostrzona pałeczka używana przez starożytnych Rzymian do pisania na tablicach woskowych. [przypis edytorski]
32. Przedwieczny — Bóg. [przypis edytorski]
33. widny (daw.) — widoczny. [przypis redakcyjny]
34. inwokacja (z łac.) — wezwanie, przywołanie. [przypis redakcyjny]
35. pozostawa (przestarz.) — pozostaje. [przypis redakcyjny]
36. snować się (przestarz.) — snuć się. [przypis redakcyjny]
37. kirys (z niem. ) — pancerz. [przypis redakcyjny]
38. w prochu (...) zaorał — pustelnikiem, o którym tu mowa, może być Diogenes z Synopy, współtwórca szkoły cynizmu słynący z tego, że zamieszkał w beczce. Anegdota mówi, że podczas spotkania z Aleksandrem Wielkim filozof grzebał w rozsypanych kościach, a na pytanie, co robi, odrzekł, że szuka kości książąt, które jednak nie różnią się niczym od innych. W ten sposób Diogenes wskazał na równość ludzi po śmierci, wobec której wszyscy są tylko prochem. [przypis edytorski]
39. I zabrzmiał chorał pierwszy — Genese, IV 26: „Alors on commenca a appeler du nom de l’Eternel” [polski przekład w tym miejscu brzmi: „I wtedy zaczęto wzywać imienia Pana” (Rdz.4:26) red. W.L.]. [przypis autorski]
40. między patryjarki (przestarz.) — między patriarchami; patriarchowie to biblijni praojcowie ludzkości, z których pierwszym był Adam. [przypis redakcyjny]
41. wnętrznoście maca (...) szpony (daw. fleksja) — wnętrzności maca szponami. [przypis redakcyjny]
42. Hiero-gliptos (gr.) — glipto- w złożeniach oznacza ryć, rzeźba, hiero- to święty, jak i potężny. [przypis edytorski]
43. jako gwoździe w ścianie — XII 13, Ecclesiastes. Dopóki nie mieliśmy pomników pisma cloudei-forme można było nie zwracać uwagi na to wyrażenie, iż „słowa mądrych ludzi są jako gwoździe wbite w ścianę”. Ale teraz starannie uważyłem, że to przymowisko za Salomona było już arcystarem [w pol. przekładzie w Biblii Tysiąclecia odnośny cytat brzmi: „Słowa mędrców są jak ościenie, a zdania zbiorów przysłów — jak mocno wbite gwoździe”. Koh 12:11. Autor najwyraźniej pomylił werset; red. W.L.]. [przypis autorski]
44. credo (łac.) — dosł.: wierzę; tu metaforycznie oznacza tyle, co: deklaracja wiary (od pierwszych słów modlitwy w kościele katolickim, tzw. Wyznania wiary a. Składu Apostolskiego: „Wierzę w Boga Ojca Wszechmogącego”). Współcześnie termin stosowany jest na określenie krótkiego sformułowania pełniącego funkcję myśli przewodniej lub ogólnego hasła przyświecającego np. dziełu lub sposobowi postępowania; motto, dewiza. [przypis edytorski]
45. Mojżesz (...) Aaron — w biblijnym pięcioksięgu Mojżesz obawiał się przyjęcia niektórych zadań, uważając się za słabego mówcę; Aaron, jego starszy brat, przyjął funkcję rzecznika. Norwid traktuje „słowo” Aarona jako dopełnienie „czynu” Mojżesza, zarazem przeciwstawiając je sobie. [przypis edytorski]
46. parabola (z gr.) — obrazek zaczerpnięty z życia dla uzmysłowienia jakiejś prawdy moralnej; przypowieść. [przypis redakcyjny]
47. Solon (...) w tłumie — Solon lęka się słowa teatralnego, scenicznego: prawodawca bez dramy! [przypis autorski]
48. Żywot Ezopa Fryga — tytuł polskiego renesansowego poematu Biernata z Lublina, opowiadającego o sławnym bajkopisarzu greckim (wyd. 1578r.); fryga: zabawka dziecięca; w znaczeniu przenośnym: ktoś ruchliwy. [przypis edytorski]
49. parazyt — pasożyt; również przenośnie: ktoś wykorzystujący cudzą pracę. [przypis edytorski]
50. jako — gramatyk starożytny pięknie mówi, że „ile razy jest wyraz jako?, tyle razy następuje po nim obraz». Wyraz „jako” tym sposobem przejęty jest od wyrazu „ikon”, z greckiego źródła [jest to typowa romantyczna, poetycka „etymologia”, ponieważ gr. słowo eikon (obraz, przen. podobieństwo) nie ma z polskim „jako” nic wspólnego; red. W.L.]. [przypis autorski]
51. assyrskiej szarańczy — Asyryjczycy to starożytny lud Azji Mniejszej słynący z waleczności i ekspansywności. Kojarzony był z zagładą. [przypis edytorski]
52. Nabuchodonozor — władca Asyryjczyków. [przypis edytorski]
53. półczwarta (daw.) — trzy i pół; zwrot jeszcze niekiedy spotykany. [przypis edytorski]
54. haranga (z fr. harangue: przemowa) — uroczyste przemówienie. [przypis redakcyjny]
55. pamflet (z gr.) — obelżywe pismo ulotne. [przypis redakcyjny]
56. panegiryk (z gr.) — pismo pochwalne, zwłaszcza wierszowane. [przypis redakcyjny]
57. manifestacja na Monte Sacro — Była to pierwsza milcząca manifestacja, kiedy słowo masy wyraziło się samą postacią. Senat od razu pojął, jak się ma znaleźć, i użył ludowego języka do porozumienia się z rzeszą za pomocą stosownej przypowieści: o żołądku i członkach ciała, zależnych od niego. Po pierwszy raz milczenie masy zyskało takt historyczny, bo epokę trybunów. [przypis autorski]
58. spiritus et vita (łac.) — duch i życie. [przypis redakcyjny]
59. Owid — Owidiusz, właśc. Publius Ovidius Naso (43 p.n.e.–17 lub 18 n.e.), niezwykle utalentowany poeta epoki Augusta, znał Horacego, autor słynnych Metamorfoz. W 8 r. n.e. został wygnany z Rzymu na mocy edyktu cesarza, być może za nieobyczajność Sztuki kochania. Poeta zmarł na wygnaniu, na terenie dzisiejszej Rumunii. [przypis edytorski]
60. mecenat — opieka nad sztuką i literaturą. Nazwa mecenas pochodzi od nazwiska znanego rzym. adwokata, który słynął z wspierania artystów. [przypis edytorski]
61. Mistrz wiekuisty — Jezus. [przypis edytorski]
62. usymbolić się (neol.) — zamienić się w symbol, w znak jakiejś idei. [przypis redakcyjny]
63. parlament — pochodzi od średniołacińskiego wyrazu parliamentum. [przypis redakcyjny]
64. aster (łac.) — gwiazda. [przypis redakcyjny]
65. welocyped — dawny rower z charakterystycznym wielkim kołem z przodu i małym z tyłu. [przypis edytorski]
66. owy (przestarz.) — dziś: ów. [przypis redakcyjny]
67. wzmóc się — zyskać na sile. [przypis redakcyjny]
68. wulgaryzator (z łac. vulgus: pospólstwo, tłum) — ten, który coś czyni dostępnym dla wszystkich; popularyzator. [przypis redakcyjny]
69. wzięty — tu: popularny; por. wyrażenie: mieć wzięcie. [przypis redakcyjny]
70. śmiech Annibala — Hannibal to sławny z podstępów, antyczny przywódca wojsk Kartaginy; jego śmiech to tyle co zwycięstwo po udanym fortelu. [przypis edytorski]
71. abrewiator (z łac. breve: krótki) — ten, który używa skróconych słów lub znaków zamiast całych wyrazów. [przypis redakcyjny]
72. autor — Norwid uważał to słowo za trzyzgłoskowe: a-u-tor, i tak trzeba je tu, ze względu na rytm, czytać. [przypis redakcyjny]
73. umny — uczony, wykształcony. [przypis redakcyjny]
74. Marsjasz (mit. gr.) — nazwisko sylena, który stanął z Apollem do zawodów w grze na flecie; według werdyktu muz Apollo zwyciężył, a zuchwałego Marsjasza kazał obedrzeć ze skóry. [przypis edytorski]
75. Frygia — starożytne państwo w Azji Mniejszej (tereny obecnej Turcji), słynące m.in. z orgiastycznych kultów religijnych. [przypis edytorski]
76. ciemność — „Ponieważ nie mamy boju przeciwko krwi i ciału, ale przeciwko księstwom i mocarstwom, przeciwko dzierżawcom świata tych ciemności...” (Do Efezów, VI 12) [dzisiejszy przekład odpowiedniego fragmentu Listu do Efezjan z Biblii Tysiąclecia brzmi: „Nie toczymy bowiem walki przeciw krwi i ciału, lecz przeciw Zwierzchnościom, przeciw Władzom, przeciw rządcom świata tych ciemności, przeciw pierwiastkom duchowym zła na wyżynach niebieskich”, Ef 6:12; red. W.L.]. [przypis autorski]
Uwagi (0)