Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
style="margin-left: 1em">Zabielały się góry i Dniestrowe brzegi
(Rzekłby kto, że na ziemię świeże spadły śniegi),
Skoro Turcy stanęli, skoro swoje w loty
Okiem nieprzemierzone rozbili namioty.
Nie toczyli obozu, nie ciągnęli sznurów,
Ale tak małą garstkę wzgardziwszy giaurów920,
Kędy kto szedł, tam stanął; na mocy się czują,
Jeśli nas nie wystraszą, to pewnie zaplują.
Nie ma ich tu co bawić, nie chcą się rozgościć,
Wisła im głowę psuje, jako ją pomościć?
Gdzie sam cesarz pagórek opanował wyżni,
Widomie się odyma, źrejomo921 się pyszni.
Że monarchy Azyi, Afryki, Europy,
Trzech części świata pana, depcą po nim stopy.
Biedny Dniestr, acz przeciwko orłowi motylem,
Śmie gardzić Eufratem, śmie się równać z Nilem,
I ledwo w swym lichota trzyma się pobrzeżu,
Ale mu właśnie służy: nie kol, miły jeżu922!
Skoro Osman obaczył nasze szańce z góry,
Jako lew krwie pragnący wyciąga pazury,
Jeży grzywę, po bokach maca się ogonem,
Jeżeli żubra w polu obaczy przestronem,
Chce się i on zaraz bić, zaraz chce na nasze
Wsieść obozy; hetmany zwoławszy i basze,
Każe wojska szykować, choć już i niesprawą923,
Dla924 pola cieśniejszego, iść na nas obławą.
Kto mu wspomni nie w polskim wieczerzą obozie,
Choć najwierniejszy sługa, będzie na powrozie.
Tedy o tak haniebnej usłyszawszy karze,
Biednego ognia składać nie śmieli kucharze.
Nie zdało-ć się to starszym, ale z tak porywczym
Trudno co radzić panem, bo ich nigdy ni w czym
Nie słucha, za swą dumą idąc i uporem.
Zawsze drwi; zawsze się mści swych drew925 z nich nad którem.
I teraz, acz to wszyscy dobrze widzą, że by
Ledwo tak uszło w łowy iść, nie do potrzeby926
(Ale kędy mus rządzi, trudno być ostrożnym),
Nie zrozumiawszy miejsca, w odzieniu podróżném,
Nie miawszy słońca, wiatru, nie miawszy fortelu927,
Nie znając serca, ani sił w nieprzyjacielu,
Bić się z nim, jakby o reszt ślepą kością rzucić,
Choćby tam928 wszyscy spali, mogą się ocucić;
Nie bać się, ale ani lekce ważyć trzeba,
Kto ma serce, broń, rękę i zażywa chleba.
Nie mów, gdy idziesz na plac, że będę bił, ale
Będziem się bić; i Mars ma obojętne929 szale.
Teraz, gdy Osman każe, lub zysk lubo strata
Walą się wojska, idzie i groźna armata;
Straszne się bisurmańskie z góry garną roje
A białe jako gęsi migocą zawoje,
Janczaraga we środku ustrzmiwszy930 w puch pawi
Ogniste swoje pułki na czele postawi,
Sam dosiadszy białego arabina grzbieta,
Jako między gwiazdami iskrzy się kometa931,
W barwistym złotogłowie pod żurawią wiechą;
Bonczuk932 nad nim z miesiącem933, ottomańską cechą.
Dwanaście tylko było tysięcy janczarów,
Prócz piechot Gaborego i dwu hospodarów934;
Na dwadzieścia-ć pieniądze spełna z skarbu dano,
Ale to, co miało być na ośm, ukraszono935.
Wszędy pełno nierządu, gdzie nie masz dozoru!
Każdy kradnie, kto może, każdy tka do woru,
Ale i u nas, pojźry, kto-li tymi czasy
Pańskiej bez interesu podejmie się kasy?
Każdy tam pragnie służyć, kędy okrom936 myta,
Choć co ukradnie, nikt się o to go nie spyta,
Nie regiestr do sumnienia, ale jak z ołowiu,
Do regiestru sumnienie mając pogotowiu.
Na cóż i mówić więcej? Nie w Polszcze, darmo to,
Na cały świat rozgrzesza wszytkich ludzi złoto!
W prawo i w lewo janczar937 na widoku stały
Nieznane oczom naszym dotąd specyjały,
Straszne słonie, co trąby okrom mają kielców;
Każdy swą wieżą938 dźwiga: każda wieża strzelców
Po trzydziestu zawiera; tak gdzie tylko chodzą
Rozdrażnione bestyje, nieprzyjaciół szkodzą.
Konne wojska po skrzydłach, wyniosszy swe dzidy,
Patrzą, rychło się do nich sunie giaur gidy939,
Albo im każą skoczyć, gdzie z niezmiernej chuci
Śmiały spahij940 na naszych dziryty941 wyrzuci.
Wszyscy siedzą od złota, od rzędów, od pukli,
I nie jako na wojnę daleką wysmukli;
Nie widziałeś kirysów, nie widział pancerzy,
Każdy się złotogłowi, jedwabi i pierzy:
Ogromne skrzydła sępie, forgi942, kity, czuby
Trzęsą się im nade łby, a ono nie luby
Te prezentować cienie i nikłe ozdoby,
Kędy wróble takimi z prosa straszą boby943!
Wszytko znieśli, wszytko to dziś na się włożyli,
Z czego świat przez lat tyle zdarli i złupili.
Konie przecie znużone tak dalekim chodem
Nie onę rzeźwość miały, co im idzie rodem,
Bo nie pomoże złoto, kogo niewczas zejmie;
Nie może, chociażby się rad krzepił uprzejmie944.
Świeciły się od złota chorągwie gorące945,
Po których haftowane tureckie miesiące
Pod złocistą skofią946 strojnych ludzi grona
Okryją, a żelazna szydzi z nich Bellona947
Starych zaś znak, przy drzewcu wystrzępione nitki,
Pod jakimi widujem i tu niedobitki.
Ale odjąwszy ludzi europskich z czoła,
Ostatek czerń, szarańcza, motłoch, skomon, smoła948.
A co to tak wysoce każą na Araby,
Zbijać dobrzy; i nagi lud to jest, i słaby;
Handlom tylko przywykły i rzemiesłu raczéj,
Nie wojnie; choć ci się on w rzeczy949 usajdaczy950,
Z łuku pewnie nie strzeli, woła, krzyczy, szwatrze951,
Ale ucieka zaraz, jak tylko nań natrze.
Jeden nazbyt otyły, drugi wiekiem nużny952,
Jaki u nas od kilku lat żebrze jałmużny;
Bo zapalczywy Osman do tej z nami zwady
Wszytkę płeć męską, nawet stare wygnał dziady,
Dla pacierzy podobno, gdyż okrom modlitwy
Nie zażył ich do wojny pewnie i do bitwy.
W tymże obłoku stali Murzyni cudowni.
Jako się bleszczy953 iskra w opalonej głowni954,
Tak i tym z warg napuchłych, z czerniejszej nad szmelce955
Paszczeki, bielsze niż śnieg wyglądały kielce.
Tu się w szeroko białej na wierzchu koszuli,
Po polach Mamalucy przestronych rozsuli956,
Jakoby przy łabęciach postawił kto kruki,
A gęste się nad nimi wieszają bonczuki.
Tamże wszytkie narody, które jako sznuru
Długiego się z obu stron trzymają Tauru,
Gdzie prac Herkulesowych wiekopomne mety,
I Kalpe, i Abila rosłe wznoszą grzbiety957,
Kędy Karmel, na którym, gdy trzy lata rosy
Nie było, zmiękczył łzami Eliasz niebiosy;
Kędy Ossa958 wysoka, skąd Tyfeus srogi
Z wojskiem rosłych obrzymów wygnał z nieba bogi.
Lidowie i Pamfili, Kambadzi, Cyreni,
Elami, Kappadoci, Ponci i Armeni,
Natolcy i Angurzy. Mingłi, Kurdzi, Serzy,
Kędy siarką wszeteczna Sodoma się perzy,
Kędy klej wyrzucają smrodliwe asfalty;
Kadurcy z Lotofagi, Arkadzi z Bisalty,
Hirkani, Massageci, Egipt, Macedoni,
Psylli, Baktrzy, Imawi, Pargiedrzy, Geloni.
Tu łysi Arymfei i Mezopotami,
Fryksi, Cyrci, Sabei, Kaspii, Albani,
Gdzie Ganges, gdzie Eufrat, gdzie Tanais z Nilem,
Gdzie się lerneńska miesza hydra z krokodylem,
Gdzie Lemno Wulkanowe, gdzie starego raju
Małe znaki, początki ludzkiego rodzaju.
Tu Babilon i Memfis, Trypol z al-Kairem,
Wschodni świat, rumem959 dzisia zasypany szczerém.
Toż pobliższy Cyrkasi, Rumi i Sylistry,
Bosnak, Bułgar, Trakowie, którym Donaj bystry
Wiecznie szumi za uchem; toż Krym i Nahaje
Jak z woru ordy sypą; gdy emir960 wydaje
Hardy cesarz do Polski, wzajemnym pochopem
Budziaki i Bilohrod lecą z Perekopem.
Toż Wołosza z Multany, co przedtem sąsiedzi,
Dziś nam nieprzyjaciele; Tam się wszytka zcedzi,
Zgraja ona niezmierna, niezliczona gęstwa,
Z której Polska ma świadka, póki świata, męstwa.
Cóż pisać o armacie961, gdy samymi działy
Obóz swój osnowali za szańce, za wały.
Z takim grzmotem, że ledwie podobny do wiary,
Sam to przyznał Chodkiewicz, wódz i żołnierz stary,
Który jak się marsowym począł bawić cechem,
Nigdy tak wielkich, nigdy z tak ogromnym echem
Sztuk ognistych nie widział, które ziemię z gruntów
Trzęsły, rzygając kule o sześćdziesiąt funtów.
Toż prochy i granaty, i rozliczne twory
Na krew ludzką osobne ciągnęły tabory,
Niestrzymane petardy, windy i możdżerze;
Pęta nawet i dyby, kajdany, obierze962,
Już wygraną w szalonej uprządszy imprezie
Hardy tyran na karki nietykane wiezie.
Drą się trąby i surmy963 i w tyle, i w przedzie;
Ale po lepszych w Wilnie tańcują niedźwiedzie.
Takie wilcy w gromniczny czas, mrozem przejęty,
Takie wydają świnie zawarte koncenty964.
Łagodną symfonią tak ślosarz pilnikiem,
Tak osieł swoim cieszy ludzkie ucho rykiem.
Przytem dzyngi965, piszczałki, flet, kobza i z drumlą,
Daleko piękniej gęsi gędzą966 i psi skomlą967;
Jakby drapał po sercu, tak tam była groźna,
Gdy się czwarzyć968 poczęła kapela przewoźna.
Że się bydło wspomniało, więc o nim do końca
Powiem. Kiedy-bym spytał gorącego słońca,
Jeśli go tylo w kupie z ognistego wozu
Widziało, co dziś Osman zegnał do obozu,
Przyznałby mi to pewnie Febus969 złotowłosy,
Że jako rozpostarto nad ziemią niebiosy,
Jako on dawno snuje swojej sfery wydział,
Takiej liczby stad i trzód w gromadzie nie widział.
Mułów naprzód i osłów z różnymi ciężary,
Potem cielców ćma sroga zaprzężonych w kary970.
Nuż tak straszna armata, gdzie i po stu wołów
Jedne sztukę ciągnęło; cóż kule? cóż ołów?
Wszytko to swym taborem, jako się już rzekło,
Kilka mil za wojskami powoli się wlekło.
Porożyste971 bawoły, barany i kozły,
Krowy, których cielęta na wozach się wiozły,
Owiec i bierek972 trzody niezmierzone okiem,
Razem pasły, razem szły, ale wolnym krokiem.
Nuż maży973, które rzeczy potrzebne do żydła974
Wiozły, co miały w jarzmach robotnego bydła!
Gdzie faryna975 i szorbet976 i kaffa, co spumy977
Trawi w człeku, i we pstrych farfurach978 perfumy.
Tak się Osman opatrzył prowiantem sporém,
Bojąc się, żeby Polska pospołu go z dworem
Głodem nie umorzyła; czyli słyszał, że tu
Ryż się nie rodzi? Nie masz kaffy i szorbetu?
Chleb a piwo, to żywioł979; tłuste mięso z chrzanem,
Gdy zdrowie jest, bez pieprzu, bez cymentu980 panem.
Jakoż, byśmy się chcieli rozgarnąć w tej mierze
A na wieki z tym wszytkim uczynić przymierze981,
Czego nam niebo i ta ziemia, co nas rodzi,
Nie dała, dłużej byśmy i starzy i młodzi
Żyli i każdy by z nas trzech Węgrów przesiedział
Na świecie. Mądryż niebo uczyniło przedział,
To wszytko dawszy, czego potrzebował który
Naród, wedle kompleksji i swojej natury.
Nikt do nas, my na wszytkie posyłamy światy
Po trunki, po korzenie, szkiełka i bławaty;
W tym kmiotków naszych poty, w tym ich toną prace:
Kuchnie żółcić982, a winem oblewać pałace!
Nie znanoż dawno pieprzu, kanaru983, cymentu984;
Apetyt był każdemu miasto kondymentu985.
Patrzmyż też, co za ludzi miały tamte wieki,
Którzy nam tę Ojczyznę dali do opieki!
Ale że ich mały ślad i tylko w żelezie,
Ledwie że nie z nogami drugi dzisia wlezie
W szyszak przodka swojego; puklerza nie dźwignie;
Pod mieczem jako węzeł do ziemie się przygnie;
Ledwie by i ostrogę uniósł na ramieniu,
A jako w wczesnym986 krześle usiędzie w strzemieniu.
Nuż one rękawice, gdzie na każdy członek
Nie klejnot, nie manela987, nie drobny pierścionek
(Białej to płci spuszczali), ale stalna blacha.
Cóż o zbroi rozumieć? Cóż gdy w niej wałacha988
Osiadł, żelaznymi go kierując nagłówki989?
Przebóg! Cóż nas w tak drobne przerobiło mrówki?
Zbytkami nieszczęsnymi, łakomymi garły,
Samiśmy się w pigmeów990 postrzygli i w karły.
Co żywo na nas jeździ i wszyscy nas lubią;
Wszyscy nas jako własne gąski swoje skubią.
Wziął nam Turczyn Wołochy, jeszcze więcej grozi,
Za swoje musułbasy991, za garść wełny koziéj.
Wzięli świeżo Inflanty z Estonią Szwedzi,
I złupiwszy nas z srebra, nabawili miedzi.
Ostatek go na Włochy poszło i Francuzy,
Za wiotche materyjki, forboty992 i guzy.