Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖
Krótki opis książki:
Transakcja wojny chocimskiej lub krócej: Wojna chocimska to wierszowany epos opowiadający o zwycięstwie Polski nad Turkami pod Chocimiem w 1621 roku.
Treść utworu została oparta o kroniki Jakuba Sobieskiego oraz inne manuskrypty. W dziele występują postaci historyczne (np. Karol Chodkiewicz, Stanisław Lubomirski), jednak autor wprowadza elementy fikcji literackiej, wplata również własne komentarze, dygresje, uzupełnia o mowy wodzów. Opisana historia opowiada o przygotowaniach do bitwy oraz o jej przebiegu (tj. w barokowej polszczyźnie pełnej łacińskich zapożyczeń: „transakcji”). Autor podkreśla wielkość narodu polskiego, który pomimo śmierci wodza podczas bitwy stawił czoła kilkukrotnie większemu wojsku najeźdzcy. Wyraża jednak krytykę wobec współczesnej mu Polski i chce obudzić w Polakach dawnego ducha.
Wacław Potocki to jeden z najważniejszych polskich autorów okresu baroku. Znany przede wszystkim jako autor Wojny chocimskiej oraz wierszy o charakterze patriotycznym i moralizatorskim.
Przeczytaj książkę
Podziel się książką:
- Autor: Wacław Potocki
- Epoka: Barok
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Transakcja wojny chocimskiej - Wacław Potocki (czytaj książki za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Wacław Potocki
sławy sparzy,
Choćby dobrze piekielnym uwikłał się Styksem,
Znowu ożyje, znowu odmłodnie z Feniksem?
I owszem, jeźli rzeźwym pojźrymy nań okiem,
Już był skonał, już się był czarnym okrył mrokiem,
Skoro ptak obcy rodem, wodząc jego dzieci,
Zdzicze i tych w cudzy kraj w kłopocie odleci998.
O jakoż tu ojczymów cisnęło się wiele,
Którzy gwałtem nad nami chcieli kuratele999!
Teraz w Bogu nadzieja, kiedy na swym gniaździe
Posłał miejsce krzyżowi, księżycu i gwiaździe,
Zagrzawszy to ciepłymi męstwa swego puchy1000,
Kędy miał grób dopiero, będzie miał pieluchy;
Będzie bujał jak znowu po szerokiej sferze,
A co najemnik stracił, z zyskiem zaś odbierze!
Ale nas Osman woła, który hardzie na trzy
Z wysokiego namiotu swoje światy patrzy;
Wieszczków, wróżków, kuglarzów, z czarami i z gusły
Mataczymi nakoło osnuł się powrósły,
Którym jako aniołom tak wierzy uprzejmie1001.
I nikt mu łuski z serca ślepego nie zdejmie;
Sny ich zawsze pisano, choć brednie, choć kawy1002.
Nigdy nie miał Apollo tyla w Delfie sławy,
Co ci u bałamuta za swoje oszusty,
Chociaż daleko mędrsze głowy są kapusty.
Wiedzą w rzeczy1003 szczebioty, wiedzą loty ptasze.
Obiecują zapewne Osmanowi nasze
Obozy, tylko by się z tym trzeba pospieszać;
Wszytko wiedzą, prócz tego, że ich każe wieszać
Za takie prognostyki1004; gdy sam w pośmiewisku
Zostanie, tym po garści konopi da w zysku.
Barzo słuszna zapłata na one proroki,
Za żywota znajome, po śmierci paść sroki.
Tatarów tam nie było; bo po wziętej chłoście,
O milę stąd nad stawem zostali przy chroście.
Już oni odprawili wczora swe kredence1005,
Niechaj też Turcy mają laurowe wieńce.
Ani miejsca mieć mogli sposobnego, gdzie by
Kosz1006 stawić i gonione odprawiać potrzeby1007:
Więc upatrzywszy miejsce, za Osmanem w mili
Stanęli i tam swoje kotary1008 rozbili,
Oprócz kilku tysięcy, którzy z swej ochoty
Harcami poczynali Marsowe roboty.
Sam stał Osman na górze pod zielonym znakiem,
Opasany po świetnym kaftanie sajdakiem1009,
Skąd mógł wojska obaczyć, jako trzeba, obie,
Mając grono zwyczajnych pochlebców przy sobie.
Stamtąd ludzi szykuje, niecierpliwy zwłoki
Posyła na przemiany, żeby jednooki
Husseim, sylistryjski basza po Skinderze,
Przy którym był wszytek rząd, następował szczerze,
Nim się słońce nachyli na giaurskie baby1010.
Jak z woru wysypawszy Turki i Araby,
Razem bando1011 na dwór swój wyda w onym czasie1012:
Kto pierwszej wiktoryjej nowinę przyniesie,
Sto tysięcy we złocie da i konia z rzędem,
I znacznym go obieca opatrzyć urzędem.
Taka straszna zawziętość, takie aparaty
Nie przyniosły Polakom żadnej serca straty,
Którzy Bogu oddawszy swej nadzieje skutki,
Skoro hetmańskie kotły ogłoszą pobudki,
Pod przestronne swych wodzów schodzą się namioty,
Gdzie kapłani jarzęce zapaliwszy knoty,
Przed żałosną figurą śmierci Jego smutnéj,
Ofiarę Mu a oraz akt skruchy pokutny
Upokorzonym duchem oddają, a przytem
Żebrzą, żeby raczył być swym ludziom zaszczytem1013,
Gdy poganie jako lwi i okrutni smocy
Na nich w całego świata następują mocy;
Aby im ich odpuścił miłościwie winy,
Choć przynamniej odłożył pomstę na czas iny,
A tu, kędy wzgląd jego nieśmiertelnej chwały,
Gniewu sprawiedliwego przytrzymał zapały.
Każdy potem z osobna, skoro serce skruszy,
Kładzie w kapłańskie swoje niedostatki uszy;
Toż czynią i hetmani, a świętym obrokiem
Wsparszy dusze, wszyscy dnia czekają z widokiem.
Już się niebo bielało; już Febus życzliwy
Wywieszał na horyzont purpurowe grzywy.
W pierwszej się kawalkacie1014 wali Zefir gładki1015,
Spądzając z firmamentu bladych gwiazd ostatki,
I jeśli się jeszcze co szarej nocy pląta,
Wolniusieńkim ją szumem i lekkim tchem prząta.
Potem szeroka rosa z zebranego łona
Na niską sypie ziemię mokrych pereł grona.
Dopieroż zostawiwszy złote łoże zorzy,
Ruszy się słońce z miejsca i wrota otworzy
Płomienistym dzianetom1016, które na świat niski
Pędzi, ognistymi ich ustrzmiwszy1017 igrzyski;
Już się ptastwo ozwało, już zupełnem kołem
Tytan1018 idzie do góry. Jeszcze się kościołem
Chodkiewicz bawił1019, kiedy szpieg na szpiegu jedzie,
Ze się Osman u niego kładzie na obiedzie.
A ten skoro nabożne modlitwy odprawi,
Wstawszy z kolan na nogi: «Rad mu będę, prawi,
Tylko niechaj nie mieszka1020, niech nie kwasi grochu,
Będzie bigos gorący z ołowiu i z prochu.
Jeżeli też chce zażyć pieczeni podróżnej,
Gotowi zarębacze czekają i z rożny».
Toż na się zbroję bierze i świetne paiże1021,
Rzekłbyś, że mu się nazad wróciły trzy krzyże1022
Ani lat siedmiudziesiąt twarde blachy gniotły.
Wraz1023 każe w swe uderzyć wsiadanego kotły.
Larmo1024 zatem po wszytkich obozach się szerzy.
Jedni do zbrój, drudzy się biorą do pancerzy;
Wszyscy na koń wsiadają i wychodzą z szańcu,
Rzekłbyś, że na wesele, rzekłbyś, że do tańcu,
Że już na skroń korony wdziali tryumfalne.
Grzmią bębny w regimentach, a kotły tubalne,
Gdzie żelazny na rzeźwych jeździec koniech siedzi,
To basem, to dyskantem, rozprawują w miedzi.
Bez wiatru i powietrze pomagało echu.
Kiedy trąby wesołe, surmy bez oddechu,
Zadumani szyposze1025, co im staje pary,
Nucą treny marsowe, w gwardyjach fujary.
O chwalebna ochoto! O kochana młodzi!
Serce rośnie patrzącym, gdy na kształt powodzi
Bliskie pola osuli1026 a mężnymi czoły
Wyrażają zmieszany gniew z radością wpoły1027.
Zakwitnął barwistymi tamten świat proporcy,
Że wynurzeni z Dniestru Trytoni i Forcy1028
Na dziwy; bo kiedy je Fawonius1029 wije,
Igrają po powietrzu róże i lilie,
Nad którymi przybite do kopii1030 złotéj
Równym gronem gorzały wyostrzone groty,
Odymały się orły po chorągwiach tkane,
A konie pod pańskimi nogami igrane
Wyprawują korbety1031, sforcują się1032 w salty1033,
Dzielniejsze na swych grzbietach czując niźli z Malty
Kawalery; pryskają, rżą i postać w miejscu
Nie mogą, czyniąc serce i ochotę w jeźdzcu.
Po dniestrowych piechoty rozwlekły się brzegach,
Niemieckie szwadronami1034, węgierskie w szeregach,
Rozlicznych barw kolory prezentując oku,
Jakie słońce w wieczornym maluje obłoku.
Hetmani dawno w głowie formowane szyki,
W radę sobie przybrawszy stare pułkowniki
I mądre indzingiery1035, jakoby z regiestru,
Po równinach bystrego rozpostarli Dniestru.
Lewe skrzydło Chodkiewicz wziął pod swoję sprawę,
Prawe Lubomirskiemu oddał pod buławę.
Na czele swój naprzód pułk, Zienowiczów drugi,
Trzeci Opalińskiego w rząd postawił długi.
Tamże stał i Sapieha; usarze na przodzie,
Pancerni we trzech szykach byli na odwodzie;
Tam Rusinowski z pułki lisowskimi, tamże
Zaporowskie z swych szańców patrzyły haramże1036.
Lubomirski postrzegszy, że nań dziurą myszą
Opanowawszy lasy, Tatarowie dyszą,
Tak skrzydło wyprostował, że zrównał i z szykiem
Chodkiewiczowym czoło; i jeśliby smykiem
Chciała co orda broić podczas bitwy z Turki,
Mógł im dać odpór, mógł ich wegnać w też komórki,
A prawym skrzydłem rządząc, pięć rot kopijnika
Na samo właśnie czoło pogaństwu wymyka,
Swoje i Złotnickiego; w tejże stanął ławie
Lipski i Rozdrażewski i Janowski w sprawie1037.
W drugiej za nim sekundzie1038 Żorawiński z swojem
Stoi pułkiem, człek wielki rozumem i bojem.
W trzeciej Stefan Potocki, wielkie drzewa1039 w toku
Niosąc, a Leśniowski mu zaraz wedle boku.
Czwarte trzyma posiłki Jan Ferensbach, który
Dwie chorągwi rajtarskiej wodził armatury1040.
Piąty Boratyńskiego pułk, dziesięć rot; szósty
I ostatni posiłek Herborta, starosty
Skalskiego; wedla niego1041 jakoby na szparze1042
Znaku Stanisławskiego czekają usarze,
Rychło kruszyć kopije na ich przyjdzie skrzydło
I rzezać to niezbędne1043 bisurmańskie bydło.
Gdy tak jezda po bokach wecuje demesze1044,
Wrzały środkiem gwardyje pod Wejerem piesze;
Tam ogniste armaty, tam wojenne sprzęty,
Niemieckie i węgierskie stały regimenty.
Tam Lermunt1045 i Mościński; ten swoje Polaki
I Węgry ma; ten w pułku Szwedy i Prusaki.
Wszytkie infanteryje1046, jednem rzekszy słowem,
I działa pod dozorem były Wejerowem,
I co mogli świeżych sztuk nowi wynaleźce
Wymyślić, każda tu rzecz swoje miała miejsce:
Haki i śmigownice, nośne kolubryny,
Kartaony1047 i mniejsze polowe machiny,
Jako ręczne granaty i dardy1048 i piki.
W też i pułki dragońskie położono szyki.
Za wszytkimi wojskami przed samym okopem
Dwaj stanęli Sieniawscy, Mikołaj z Prokopem,
Z ludzi swoich wyborem, jakoby w rezerwie,
Jeśli broń Boże Turczyn wszytkie ławy zerwie,
Żeby tu mógł mieć odpór, gdy na eleary1049
Koronne padnie ślepo. Więc do onej pary
Tomasza Zamoyskiego przyłączono roty,
Średzińskiego z Świeżyńskim, wielkiej wodzów cnoty,
Którym z boku w posiłku postawiony bliski
Mikołaj Kossakowski a starosta wiski.
Z drugą stronę, gdzie lasy były i werteby1050,
Kilkadziesiąt kozackich rot stanęło, gdzieby1051
Wykradli się Tatarzy z onych skrytych łozów1052,
Mieli odpór gotowy od naszych obozów.
Nadto, kędy się tylko dało miejsce użyć
Do fortelu, tak długo kazał hetman wróżyć1053,
Że tam albo ognistą piechotę zasadził,
Albo działka i lekką armatę wprowadził.
W tym toku wojsko stało przed południem trochy,
Acz dziwnie dobrą sprawą; wżdy1054 jednak przepłochy1055
Nie małe być musiały między Chodkiewiczem
W czele1056 a Lubomirskim, i barziej się niczem
Nie mieszał, jako kiedy różny od uchwały
Warszawskiej wojska one komput1057 w sobie miały,
A on je już, wsparszy się na królewskiem słowie,
Przed półroczem szykował w pracowitej głowie.
Teraz kiedy czas minął poprawić erroru1058,
Choć go co w sercu korci, dobrego humoru,
Wesołej fantazyi nabywszy postaci,
Nikomu i sam w sobie ochoty nie traci;
Lecz wybrawszy jednego z każdej roty męża,
Podufałego serca, konia i oręża,
Takimi się osadzi i gdziekolwiek jedzie,
Tysiąc takich przy boku albo więcej wiedzie.
Zbroje na nim brunatne lasserują1059 szmelce1060;
Koń dzielny pod nogami, na jakim Topielce
Surowy Neptun gromi, gdy na morzu szarga;
Na takim bure wały swym trójzębem targa.
Tak i hetman w powagę cnego czoła rugi1061
Ubrawszy, skoro szyki objedzie raz drugi,
Skoro stwierdzi1062 wątpliwych, serdecznym potuszy1063,
Na bliski kopiec cugiem bucefała1064 ruszy,
Kiedy na kształt gradowej, pełnej gromu chmury,
Zastępy się pogańskie walą ku nam z góry,
Rug1065 tylko i szmer ludzi, jaki więc w nakrytém
Ukrop garcu sprawuje, gdy gestym kopytem
Bita ziemia pod nami jęczy, jakby wzdychać
Żałośnie chciała; tak coś do nas było słychać.
A skoro wszytkie góry i równie1066 po części
Co ich stawało, ona szarańcza zagęści;
Skoro Osman, łakomy w swoim sercu miałkiem
Krwie naszej, chce nas żywo, chce nas połknąć całkiem,
Obróci się Chodkiewicz czołem na swe szyki,
Gdzie widząc zgromadzone wszytkie pułkowniki
I rotmistrze, i wielką część z narodów obu
Żywej młodzi, starego trzyma się sposobu
Zawołanych hetmanów, zdjąwszy szyszak z głowy,
Krótkiej lecz zwięzłej do nich zażyje przemowy:
«To pole, cne rycerstwo! na którym przezwiska
Polacy przez Marsowe nabyli igrzyska,
Ani naszej Pogonia starożyta Litwy
Po morzu swe z pogaństwem toczyła gonitwy;
Pole, mówię, nie słowa, nie czczej pary dźwięki,