Requiem aeternam - Stanisław Przybyszewski (co czytać txt) 📖

1. requiem aeternam (łac.) — odpoczynek wieczny; formuła rozpoczynająca modlitwę za zmarłego. [przypis edytorski]

2. Pentateuch (z gr.) — dosł. pięcioksiąg; tradycyjne określenie pierwszych pięciu ksiąg Biblii, zw. Mojżeszowymi, w judaizmie składających się na Torę; są to: Księga Rodzaju, Wyjścia, Liczb, Kapłańska i Powtórzonego Prawa. [przypis edytorski]

3. Anaksymander z Miletu (ok. 610–546 p.n.e.) — filozof gr., przedstawiciel szkoły jońskiej; twierdził, że początkiem, prazasadą (arche) wszechświata, determinującą całą rzeczywistość, jest nieskończoność (apeiron). [przypis edytorski]

4. Heraklit z Efezu (ok. 540–480 p.n.e.) — filozof gr., zaliczany do jońskiej szkoły filozofii przyrody; za zasadę pierwotną (arche) wszechświata uważał ogień, za cechę bytu zaś zmienność, nieustanne zanikanie i stawanie się (co wyraził w sławnym zdaniu „wszystko płynie”). [przypis edytorski]

5. Duch Boży, co się unosił nad wodami — nawiązanie do opisu stworzenia świata w Biblii: „Ziemia zaś była bezładem i pustkowiem: ciemność była nad powierzchnią bezmiaru wód, a Duch Boży unosił się nad wodami” (Rdz 1,2). [przypis edytorski]

6. mięszać (daw.) — dziś: mieszać. [przypis edytorski]

7. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

8. ukajać — dziś: ukoić; może też gra znaczeń z czasownikiem: pokajać się (tu: kogoś), czyli ukorzyć. [przypis edytorski]

9. wssać — dziś: wessać. [przypis edytorski]

10. trochita — dziś: trochity; szkielety skorupiaków kopalnych z okresu triasu. [przypis edytorski]

11. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

12. jednę — dziś: jedną. [przypis edytorski]

13. karmny — stanowiący pokarm; pożywny. [przypis edytorski]

14. ognisko soczewne — soczewka; ognisko skupiające promienie (tu: w znaczeniu przenośnym). [przypis edytorski]

15. rozpaczny — dziś: rozpaczliwy. [przypis edytorski]

16. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

17. najwyuzdańszy — dziś: najbardziej wyuzdany. [przypis edytorski]

18. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

19. niepojętymi barwy — daw. forma N.lm; dziś popr.: (...) barwami. [przypis edytorski]

20. logos — dla staroż. stoików gr. (Heraklita i in.) idea tłumaczona jako „rozum świata”, w którym uczestniczą wszystkie istoty obdarzone duszą (czyli rozumem, zdolnością rozumienia); sam wyraz gr. oznacza zarówno rozum (por. logika), jak słowo, a także prawo; do pojęcia logosu odwoływał się Platon, a następnie filozofowie chrześcijańscy, próbujący łączyć je z wywodem z Ewangelii św. Jana rozpoczynającym się od słów „Na początku było Słowo”. [przypis edytorski]

21. Kâma — Kāmadeva, bóstwo hinduskie będące uosobieniem pożądania, szczególnie miłosnego; pojmowane, podobnie jak Eros w mit. gr., jako pierwotna, boska i stwórcza siła kosmosu. [przypis edytorski]

22. Jan — tu: Ewangelista; początek Ewangelii wg św. Jana brzmi: „Na początku było Słowo, a Słowo było u Boga, i Bogiem było Słowo. (...) A Słowo stało się ciałem i zamieszkało wśród nas” (J 1,1 i J 1,14). [przypis edytorski]

23. niebosięgny — dziś: niebosiężny. [przypis edytorski]

24. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

25. zejrzały — dziś: dojrzały. [przypis edytorski]

26. Mitra — imię staroindyjskiego boga ładu i światła, którego kult rozprzestrzenił się w staroż. Persji, Grecji i Rzymie, łącząc się z miejscowymi wierzeniami, gł. dotyczącymi bóstw solarnych. [przypis edytorski]

27. rassurez-vous (fr.) — uspokójcie się; bądźcie spokojni. [przypis edytorski]

28. O qualis artifex pereo (łac.) — O, jakiż artysta umrze w mej osobie (słowa przypisywane Neronowi). [przypis edytorski]

29. zgło (daw.) — koszula; szczególnie: koszula nocna. [przypis edytorski]

30. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

31. Ave Maria (daw.) — Zdrowaś Mario; początek modlitwy w kościele rzymskokatolickim, tzw. pozdrowienie anielskie; na Ave Maria: tzn. w południe, o tej bowiem porze zwyczajowo dzwoniono w dzwony kościelne i odprawiano nabożeństwo ku czci Marii, matki Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

32. rozkwituje — dziś: rozkwita. [przypis edytorski]

33. protuberancje — struktury plazmy wznoszące się i poruszające tysiące kilometrów nad powierzchnią Słońca, podlegające jego polu magnetycznemu, widoczne z Ziemi nad brzegiem tarczy słonecznej podczas całkowitych zaćmień Słońca. [przypis edytorski]

34. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

35. gdym (...) uderzał — konstrukcja z ruchomą końcówką czasownika; inaczej: gdy uderzałem. [przypis edytorski]

36. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

37. gdyby (daw.) — jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

38. zaprzepadać się — dziś: przepadać a. zaprzepaszczać się. [przypis edytorski]

39. służebnę — dziś forma B.lp: służebną. [przypis edytorski]

40. czołg — tu: czołganie (odczasownikowa nazwa czynności). [przypis edytorski]

41. Saïs — miasto w staroż. Egipcie, w zach. części Delty Nilu, stolica państwa za panowania XXIV (740–714 p.n.e.) oraz XXVI dynastii (664–525 p.n.e.); ośrodek kultu bogini Neit, wojowniczki i matki bogów, przedstawianej z łukiem i strzałami, patronującej tkactwu, związanej również z kultem zmarłych. [przypis edytorski]

42. agens (z łac.) — podmiot czynny; siła czynna. [przypis edytorski]

43. Walpurgis — noc Walpurgii; obchodzone nocą z 30 kwietnia na 1 maja święto zmarłych (a także noc złych duchów) u daw. Germanów, patronowała mu surowa bogini nocy i śmierci Hel; później: noc sabatu czarownic na górze Brocken (szczególnie w literaturze romantycznej); nazwa pochodzi od imienia św. Walburgi, która wraz ze św. Bonifacemu brała udział w nawracaniu Germanów na chrześcijaństwo w VIII w. [przypis edytorski]

44. straszne Mene-Tekel — aluzja do słów mene, tekel, ufarsin (a. mene tekel fares), które wg biblijnej Księgi Daniela zostały wypisane ognistymi zgłoskami przez tajemniczą rękę na ścianie podczas uczty Baltazara, króla babilońskiego i w szczytowym momencie jego triumfów stanowiły zapowiedź upadku i śmierci władcy; słowa zwyczajowo są tłumaczone: „policzone, zważone, podzielone” i odnoszą się do sądu Boga, na którym podsumowane zostaje w sposób ostateczny życie ludzkie. [przypis edytorski]

45. herma — element dekoracyjny w architekturze: zwężający się ku dołowi czworokątny słupek ozdobiony rzeźbą głowy boga (pierwotnie Hermesa, w połączeniu z wyobrażeniem fallusa). [przypis edytorski]

46. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

47. Ofelio, idź do klasztoru — cytat z Hamleta Shakespeare’a. [przypis edytorski]

48. δοσ μοι που στω (dos moi pou sto; gr.) — daj mi miejsce, bym stanął; pierwsza część sentencji, której dokończenie brzmi καὶ τὰν γᾶν κινάσω (kai tan gan kinaso), czyli: a poruszę ziemię. [przypis edytorski]

49. z zawias — dziś popr.: z zawiasów. [przypis edytorski]

50. tarcz — dziś: tarcza. [przypis edytorski]

51. delirii — dziś popr. forma D.lm: deliriów. [przypis edytorski]

52. tysiąc ocząt figlarnych aniołków poczęły się uśmiechać — dziś popr.: tysiąc ocząt (...) poczęło (...). [przypis edytorski]

53. apokaliptycznymi skrzydły — daw. forma N.lm; dziś: (...) skrzydłami. [przypis edytorski]

54. zmógł — dziś: przemógł a. wzmógł. [przypis edytorski]

55. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

56. osięgnąć — dziś: osiągnąć. [przypis edytorski]

57. Charcot, Jean-Martin (1825–1893) — fr. lekarz neurolog, w szpitalu w Salpêtrière zajmował się przypadkami epilepsji i histerii, tam też przeprowadzał sławne publiczne pokazy wywoływania poprzez hipnozę napadów histerii u swych pacjentek; należał do prekursorów psychiatrii. [przypis edytorski]

58. Kant-Laplace — chodzi o teorię stworzoną niezależnie przez filozofa Immanuela Kanta (1724–1804) i astronoma Pierre’a Simona Laplace’a (1749–1827), dowodzącą samoistnego (tj. nie przez akt stwórczy Boga) powstania, wskutek prawybuchu, Układu Słonecznego. [przypis edytorski]

59. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

60. ropiący się — dziś: ropiejący. [przypis edytorski]

61. gdyby — tu: jakby, niby. [przypis edytorski]

62. wssałem się — dziś popr.: wessałem. [przypis edytorski]

63. zmięszany (daw.) — dziś: zmieszany. [przypis edytorski]

64. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

65. pierze edredonowe — niezwykle delikatne pierze gatunku kaczki, zw. edredonem zwyczajnym, kaczką edredonową, a także miękkopiórem. [przypis edytorski]

66. z skrzydły — dziś popr. forma N.lm: ze skrzydłami. [przypis edytorski]

67. meteora — dziś popr. forma D.lp: meteoru. [przypis edytorski]

68. gdyby (daw.) — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

69. olbrzymimi kręgi — dziś popr. N.lm: (...) kręgami. [przypis edytorski]

70. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

71. paletot — palto. [przypis edytorski]

72. za każdą razą — dziś: za każdym razem. [przypis edytorski]

73. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

74. gdyby — tu: niby, jakby, jak. [przypis edytorski]

75. jaśń — jasność. [przypis edytorski]

76. ocknął — dziś popr.: ocknął się. [przypis edytorski]

77. prześlizgło się — dziś popr.: prześlizgnęło się. [przypis edytorski]

78. trybularz — ozdobna kadzielnica używana w czasie uroczystości religijnych w kościele katolickim. [przypis edytorski]

79. monstrancja (z łac. monstrare: pokazywać) — ozdobne naczynie, w którym podczas uroczystości w kościele katolickim umieszcza się i pokazuje publicznie (stąd nazwa) hostię, stanowiącą zgodnie z wiarą katolików i członków niektórych innych kościołów chrześcijańskich ciało Boga, Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

80. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

81. pięśćmi — dziś popr. forma N.lm: pięściami. [przypis edytorski]

82. smętarz (daw. reg.) — dziś: cmentarz. [przypis edytorski]

83. tabernaculum — miejsce w ołtarzu kościoła służące do przechowywania hostii, stanowiącej zgodnie z wiarą katolików i członków niektórych innych kościołów chrześcijańskich ciało Boga, Jezusa Chrystusa. [przypis edytorski]

84. sanctus (łac.) — święty. [przypis edytorski]

85. gdyby — tu: niby, jakby, jak. [przypis edytorski]

86. gdyby — tu: jakby, niby, jak. [przypis edytorski]

87. lubież — dziś: lubieżność. [przypis edytorski]

88. Astarte — fenicka bogini miłości, płodności i wojny, utożsamiana z babilońską boginią Isztar. [przypis edytorski]

89. najstraszliwszymi męki — dziś popr. N.lm: (...) mękami. [przypis edytorski]

90. Eli, eli, lama sabachthani (aramejski) — Boże mój, Boże, czemuś mnie opuścił; wg. Ewangelii Mateusza i Marka ostatnie słowa Jezusa wypowiedziane przed śmiercią na krzyżu (Mt 27, 46 oraz Mk 15, 34). [przypis edytorski]

91. phalos — chodzi o fallus; członek męski. [przypis edytorski]

92. skojarza — dziś: kojarzy. [przypis edytorski]

93. osięgnąć — dziś popr.: osiągnąć. [przypis edytorski]