Podróż na Wschód - Juliusz Słowacki (lubię czytać po polsku TXT) 📖

162. paketbotu — powinno być: packetboatu (ang.): statek pocztowy [niewielki statek kursujący regularnie na stałej trasie i przewożący przesyłki pocztowe, pasażerów oraz niewielkie ilości towarów]. [przypis redakcyjny]

163. rudel — ster, koło sterowe. [przypis redakcyjny]

164. zantejski — pochodzący z wyspy Zante na Morzu Jońskim [ob. Zakintos; w latach 1815–1864 wyspa wchodziła w skład znajdującego się pod brytyjskim protektoratem państwa noszącego nazwę Zjednoczone Kraje Wysp Jońskich, które następnie zostało zlikwidowane, a jego terytoria przekazane Grecji]. [przypis redakcyjny]

165. Tantaene divis coelestibus ira? — cytat z Wergiliusza [Eneida I 11] przytoczony błędnie; powinno być irae: tak wielki był gniew bogów. [przypis redakcyjny]

166. graf — hrabia; tytuł arystokratyczny nadawany szlachcie w daw. Niemczech. [przypis edytorski]

167. między skały rzucony Tytan (mit. gr.) — Prometeusz, jeden z tytanów, który ukradł bogom ogień, by darować go ludziom; za karę przykuty do skał Kaukazu, gdzie sęp wyjadał mu wciąż odrastającą wątrobę. [przypis edytorski]

168. paszalik — prowincja turecka zarządzana przez paszę. [przypis redakcyjny]

169. coxcomb (ang.) — dosłownie koguci grzebień; tu: chłystek. [przypis redakcyjny]

170. Pindar (ok. 520–ok. 438 p.n.e.) — wybitny poeta grecki, twórca liryki chóralnej, znany gł. z utworów na cześć zwycięzców igrzysk. [przypis edytorski]

171. autodafé — palenie żywcem na stosie heretyków lub pism heretyckich. [przypis redakcyjny]

172. Epiktet z Hierapolis (ok. 50–ok. 130) — filozof rzymski, przedstawiciel stoicyzmu. [przypis edytorski]

173. Korfu — wyspa grecka w północnej części Morza Jońskiego. [przypis edytorski]

174. Santa Maura — skała i twierdza na starożytnej wyspie Leukada, z której skoczyła w morze w przystępie rozpaczy liryczna poetka grecka Safo. [przypis redakcyjny]

175. buńczuk — drzewce zakończone grotem (a. kulą), ozdobione końskim włosiem; symbol władzy w wojskach tatarskich, kozackich i tureckich. [przypis edytorski]

176. by — tu: niby, jakby, tak jak. [przypis edytorski]

177. sawantka (z fr. savante: uczona; daw.) — kobieta wykształcona, erudytka. [przypis edytorski]

178. Safona (VII/VI–VI p.n.e.) — wielka grecka poetka liryczna; według legendy nieszczęśliwa w miłości popełniła samobójstwo, rzucając się w morze ze Skały Leukadejskiej. [przypis edytorski]

179. Safonę bardzo podobną do greckiej... — Ludwikę Śniadecką, która kochała się w synu generał-gubernatora Korsakowa. Kiedy młody Korsakow zginął pod Warną w 1828 r., Śniadecka wyjechała tam dla poszukiwana jego zwłok i założyła szpital. Później wyszła za mąż za Michała Czajkowskiego (Sadyka Paszę). [przypis redakcyjny]

180. Armida — czarodziejka z Jerozolimy Wyzwolonej Tassa. [przypis redakcyjny]

181. emir — wysoki dowódca wojskowy a. zarządca prowincji w krajach muzułmańskich; bej (z tur.): wódz. [przypis edytorski]

182. Korynna — bohaterka powieści p. de Staël. [przypis redakcyjny]

183. Pluton (mit. rzym.) — bóg świata podziemnego, krainy zmarłych, odpowiednik Hadesa w mit. gr. [przypis edytorski]

184. Orfeusz (mit. gr.) — muzyk, poeta i pieśniarz, który śpiewem swoim poskramiał dzikie zwierzęta i ożywiał martwe przedmioty. Zszedł do Hadesu po swą zmarłą żonę Eurydykę i oczarował swoim śpiewem władcę krainy zmarłych. [przypis edytorski]

185. Paganini, Nicolo (1782–1840) — włoski wirtuoz, autor wielu kompozycji skrzypcowych. [przypis redakcyjny]

186. broken-harted — powinno być: broken hearted (ang.): ze złamanym sercem. [przypis redakcyjny]

187. bezmiesięczna (poet.) — bezksiężycowa. [przypis edytorski]

188. Postać kochanki pogardzonej biała — wspomnienie Eglantyny Pattey, która kochała się w poecie w Szwajcarii. [przypis redakcyjny]

189. zycer — zecer, pracownik drukarni zajmujący się składaniem tekstu do druku. [przypis edytorski]

190. niewidomy (daw.) — niewidoczny. [przypis edytorski]

191. nereida (mit. gr.) — jedna z kilkudziesięciu nimf morskich, córek Nereusa. [przypis edytorski]

192. panteizm (filoz.) — pogląd utożsamiający Boga ze światem, z przyrodą. [przypis edytorski]

193. widny (tu daw.) — widoczny. [przypis edytorski]

194. Ave Maria! (łac.) — Zdrowaś Maria. [przypis redakcyjny]

195. bonjour (fr.) — dzień dobry. [przypis edytorski]

196. jur — jurysta (daw.): prawnik. [przypis edytorski]

197. go dzieckiem niosły — niosły go, kiedy był dzieckiem, w dzieciństwie. [przypis edytorski]

198. Ilissos — rzeka w Grecji. [przypis redakcyjny]

199. Heptanissos — siedem wysp. [przypis redakcyjny]

200. Śmierć lub to wszystko, co mi losy rzucą... — poeta przepowiada rodzaj własnej śmierci („płuce ogniem pożarte”). [przypis redakcyjny]

201. Syjon — wzgórze w Jerozolimie, na którym znajdowała się świątynia z Arką Przymierza; metaforycznie: naród wybrany. [przypis edytorski]

202. Adamastor — olbrzym wywołujący burze morskie; postać z poematu Luizjady poety portugalskiego Luísa Vaz de Camõesa (XVI w.). [przypis redakcyjny]

203. Tryton (mit. gr., mit. rzym.) — bóstwo morskie, syn i herold Posejdona (w mit. rzym. Neptuna); przedstawiany jako postać o ludzkim tułowiu i rybim ogonie, z wielką muszlą, w którą dął, uspokajając lub wzburzając fale; czasem uznawany za ojca trytonów, podobnych sobie istot morskich. [przypis edytorski]

204. kastor — kapelusz z sierści bobrowej. [przypis redakcyjny]

205. metr (z fr. maître) — tu: maître d’hôtel, szef służby hotelowej. [przypis edytorski]

206. Patras — portowe miasto greckie na północnym Peloponezie, na zach. wybrzeżu Grecji, nad Zat. Patraską. [przypis edytorski]

207. bohater Gama — Vasco de Gama, portugalski odkrywca drogi do Indji Wschodnich. [przypis redakcyjny]

208. cyklop (mit. gr.) — olbrzym z jednym okiem na środku czoła; najsłynniejszym cyklopem był pasterz Polifem, ludożerca, oślepiony przez Odyseusza. [przypis edytorski]

209. Penelopa (mit. gr.) — opisana w Odysei żona Odyseusza, która czekała wiernie przez 20 lat na powrót męża spod Troi. [przypis edytorski]

210. harpie (mit. gr.) — złośliwe, okrutne demony przedstawiane jako drapieżne ptaki o kobiecych głowach; Zeus ukarał króla Tracji, Fineusa, który nadużywał zdaniem Gromowładnego swego daru jasnowidzenia, umieszczając go na wyspie, gdzie harpie uniemożliwiały skazańcowi pożywienie się: wyrywały mu pokarm z rąk i zanieczyszczały jedzenie; Fineusa oswobodził Jazon i Argonauci. [przypis edytorski]

211. bifstek (ang. beefsteak, wym. bifsteik) — befsztyk, smażone mięso wołowe. [przypis redakcyjny]

212. Eneasz — główny bohater Eneidy Wergiliusza; syn króla Anchizesa i bogini Wenus, uciekł z Troi i po długiej wędrówce doprowadził swoją drużynę do Lacjum; jego potomkowie założyli Rzym. [przypis edytorski]

213. Oto gwiazd siedem, wszystkie w kształcie lutni — konstelacja Oriona, szczególnie przez poetę ulubiona (zob. Listy do Matki, cz. II str. 48). [przypis redakcyjny]

214. Diana (mit. rzym.) — dziewicza bogini łowów i księżyca, odpowiednik gr. Artemidy. [przypis edytorski]

215. Lepanto — ob. Nafpaktos, greckie miasto portowe na płn. wybrzeżu Zat. Korynckiej; nazwę Lepanto nosiło w okresie panowania weneckiego. [przypis edytorski]

216. Nibelungi — Nibelungowie, mityczne karły z germańskich podań, których skarb zagarnął heros Zygfryd, występujące w średniowiecznym eposie Pieśń o Nibelungach. [przypis edytorski]

217. Missolungi — miasto greckie nad morzem Jońskim słynne z bohaterskiej obrony przed Turkami 1822–1826. [przypis redakcyjny]

218. fraszka (daw.) — błahostka, drobnostka, drobiazg. [przypis edytorski]

219. kirasjerów — żołnierz ciężkiej jazdy noszący kask i kirys, czyli zbroję chroniącą tułów, uzbrojony w pistolet i pałasz. [przypis edytorski]

220. bitwa o Olszynkę Grochowską (25 lutego 1831) — najbardziej krwawa bitwa powstania listopadowego; wojska polskie udaremniły w niej rosyjski atak na Warszawę. [przypis edytorski]

221. Styks (mit. gr.) — rzeka oddzielająca świat żywych od krainy umarłych, Hadesu. [przypis edytorski]

222. wniście (daw.) — wejście. [przypis edytorski]

223. Byron, George Gordon (1788–1824) — czołowy angielski poeta i dramaturg okresu wczesnego romantyzmu; stał się niemal legendarnym wzorem osobowym epoki, choć deklaratywnie był zwolennikiem estetycznych zasad klasycyzmu, podobnie mimowolnie został ikoną odrodzenia Grecji, ponieważ zmarł w Missolungi podczas wojny o jej wyzwolenie spod dominacji tureckiej. [przypis edytorski]

224. kindżał — długi obosieczny nóż używany na Kaukazie. [przypis edytorski]

225. Parnas — góra w Grecji poświęcona Apollinowi i muzom. Według starożytnych kraina poetyckiego natchnienia. Wejść na szczyt Parnasu: stać się sławnym na niwie poetyckiej. [przypis redakcyjny]

226. Robespierre, Maximilien de (1758–1794) — jeden z przywódców Rewolucji Francuskiej, czołowa postać klubu jakobinów; Robespierre’a zwykło się uznawać za symbol krwawego terroru i dyktatury rewolucyjnej; słynął z niezwykłej uczciwości (dzięki czemu zyskał przydomek Nieprzekupnego) oraz ze skrajnego ograniczania własnych potrzeb. [przypis edytorski]

227. Credo w Mochnackiego — wierzę w Mochnackiego. Maurycy Mochnacki (1803–1834): literat, uczestnik powstania listopadowego, przyjaciel Lelewela, autor Historii powstania, w której dowodził, że powstanie upadło wskutek niedołężności wodzów. [przypis redakcyjny]

228. zmartwychwstanie sejmu pod Herodem — pod panowaniem cara. [przypis redakcyjny]

229. examen (fr.) — badanie; kontrola; egzamin. [przypis edytorski]

230. Makbet — bohater tragedii Shakespeare’a pod tym samym tytułem. [przypis redakcyjny]

231. credo — tu wyznanie wiary. [przypis redakcyjny]

232. Kokles — Horacjusz Cocles, bohater rzymski, który w 507 p.n.e. wstrzymał sam jeden wojska króla Etrusków, Porsenny, przed mostem na Tybrze. [przypis redakcyjny]

233. Milcjades — zwycięzca Persów pod Maratonem w 490 p.n.e. [przypis redakcyjny]

234. Temistokles — grecki mąż stanu, przeciwnik Arystydesa, zwycięzca Persów pod Salaminą. [przypis redakcyjny]

235. Kanaris — znakomity marynarz grecki, jeden z bohaterów walk o niepodległość Grecji. On to zaproponował admirałowi Miaulisowi spalić flotę turecką w porcie Chios i dokonał tego, dwoma łodziami z materiałami palnymi, z niesłychaną śmiałością. Później powtarzał ten czyn kilka razy. Pod koniec życia był admirałem i ministrem marynarki greckiej. [przypis redakcyjny]

236. farys — jeździec arabski; bohater wiersza A. Mickiewicza, upajający się pełnią wolności. [przypis edytorski]

237. salamandra — zwierzę ziemnowodne z plamami ognistymi na skórze; duch ognia wedle wierzeń średniowiecznych. [przypis redakcyjny]

238. brulot — łódź napełniona materiałami palnymi. [przypis redakcyjny]

239. Ewander — występujący w Eneidzie król greckiej Arkadii, który miał przybyć do Italii, nad Tybr, i w miejscu późniejszego Rzymu, na wzgórzu, zwanym później palatyńskim, założyć miasto Pallantium. [przypis edytorski]

240. sen Jakuba — [w biblijnej Księdze Rodzaju] o drabinie prowadzącej do nieba. [przypis redakcyjny]

241. niezabudka — niezapominajka. [przypis edytorski]

242. rzeczułka niebieska na Litwie — Wilejka. [przypis redakcyjny]

243. mej kochanki — Ludwiki Śniadeckiej. [przypis redakcyjny]

244. Ipsilantis, Aleksandros (1792–1828) — jeden z przywódców walk z Turkami o niepodległość Grecji. [przypis redakcyjny]

245. Zefir (mit. gr.) — bóg i uosobienie wiatru zachodniego, tj. łagodnego, ciepłego, wilgotnego wiatru, przynoszącego orzeźwienie, a wiosną budzącego przyrodę do życia. [przypis edytorski]

246. welin — luksusowy papier, cienki i gładki a. skóra cielęca, dokładnie wyprawiona, używana dawniej do pisania lub druku. [przypis edytorski]

247. Ipsilantis, Dimitrios (1793–1832) — grecki żołnierz, brat Aleksandrosa Ipsilantisa; jeden z przywódców powstania o niepodległość Grecji. [przypis edytorski]

248. bitwa pod Cheroneą (338 p.n.e.) — stoczona o dominację w Grecji pomiędzy armią Filipa II Macedońskiego a sprzymierzonymi wojskami greckimi pod przywództwem Aten i Teb, zakończona klęską Greków i kongresem pokojowym w Koryncie (337), na którym greckie miasta-państwa, z wyjątkiem Sparty, uznały zwierzchnictwo króla macedońskiego. Podczas bitwy elitarny oddział armii tebańskiej, Święty Zastęp, pod wodzą Theaganesa, został całkowicie wybity. Ku ich czci na miejscu bitwy wzniesiono marmurowy pomnik ogromnego lwa, tzw. Lwa Cheronejskiego. Rozpęknięty na kilka części, zagrzebanych w ziemi, pomnik przypadkowo odkryto w 1818; w 1902 zrekonstruowano i ponownie ustawiono nad zbiorową mogiłą. [przypis edytorski]

249. snycerz — rzemieślnik specjalizujący się w rzeźbie w drewnie; tu ogólnie: rzeźbiarz. [przypis edytorski]

250. dwa słowa Kościuszki: „Finis Poloniae” — Kościuszko ranny pod Maciejowicami miał wyrzec tragiczne słowa: „Finis Poloniae” (Koniec Polski). Późniejsze badania wykazały, że wersja ta pozbawiona jest wszelkich podstaw. [przypis redakcyjny]

251. pałasz — broń sieczna o długiej, prostej i szerokiej klindze; używany w Europie do XIX w., przeważnie przez ciężką jazdę. [przypis edytorski]

252. Ibrahim Pasza (1789–1848) — egipski wódz i polityk, syn wicekróla Egiptu Muhammada Alego; jako dowódca armii egipskiej zwyciężył wahhabitów, podbił Sudan; w 1824 mianowany przez sułtana namiestnikiem Morei (Peloponezu); w lipcu 1824 przybył do Grecji z 63 okrętami, setką okrętów transportowych i 16.000 żołnierzy; tłumił powstanie greckie ze szczególnym okrucieństwem. [przypis edytorski]

253.