Podróż na Wschód - Juliusz Słowacki (lubię czytać po polsku TXT) 📖

id="annotation-79">79. Muzo mdlejąca z romantycznych cierpień... — inwokacja Muzy „mdlejącej z romantycznych cierpień” dowodzi ironicznego ustosunkowania się poety do romantycznej tkliwości i cierpiętnictwa. [przypis redakcyjny]

80. Pulia, czyli Apulia — prowincja południowo-wschodnich Włoch. [przypis redakcyjny]

81. Otranto — miejscowość nadmorska na obcasie buta włoskiego. [przypis redakcyjny]

82. Korfu — wyspa u północno-zachodnich brzegów Grecji. [przypis redakcyjny]

83. canto (wł.) — pieśń; poeta używa wyrażeń włoskich jakby dla nadania kolorytu lokalnego utworowi. [przypis redakcyjny]

84. konstytucją buchnie wulkan prawy — poeta wspomina tu krwawe wypadki z 1799 r., podczas których kardynał Fabricio Ruffo w porozumieniu z królem Sycylii i Neapolu Ferdynandem I wypędził z Neapolu przy pomocy wojsk najemnych rewolucyjne oddziały francuskie, dokonał rzezi wśród neapolitańskich republikanów, obalił wprowadzony przez Francuzów ustrój republikański i przywrócił przy pomocy angielskiego admirała Nelsona na krótki okres panowanie króla Ferdynanda. Późniejsze badania naukowe wykazały, że rola kardynała Ruffo w wypadkach 1799 r. nie była tak krwawa, jak początkowo sądzono. Zob. Francesco Lemmi, Nelson e Caracciolo e la Republica Napoletana, Firenze 1898. [przypis redakcyjny]

85. Pan Podstoli, Dziady, a zwłaszcza tych Dziadów część czwarta... — ironiczna wzmianka o Panu Podstolim i części czwartej Dziadów Mickiewicza ma inne zabarwienie odnośnie do każdego z tych pisarzy. Wspominając o Panu Podstolim, chce Słowacki podkreślić swój lekceważący stosunek do klasycznego, nieco nudnego sposobu opowiadania; w części czwartej Dziadów natomiast szydzi z chaotyczności, z jaką Gustaw przedstawia swoje tragiczne dzieje miłosne. [przypis redakcyjny]

86. Pegaz (mit. gr.) — skrzydlaty koń, symbol natchnienia artystycznego. [przypis edytorski]

87. Colletta, Pietro (1775–1831) — [neapolitański minister wojny i historyk], autor Storia del Reame di Napoli i innych prac historycznych z okresu rewolucji francuskiej i Napoleona. [przypis redakcyjny]

88. Caracciolo, Francesco (1752–1799) — wybitny przywódca republikański w Neapolu, zwolennik rewolucji francuskiej, wrzucony w morze przez wojska kardynała Ruffo i Nelsona. [przypis redakcyjny]

89. Apollo (mit. gr.) — bóg słońca, opiekun sztuki, przewodnik dziewięciu muz. [przypis edytorski]

90. Herschel, Frederick William (1738–1822) — urodzony w Niemczech angielski astronom, konstruktor teleskopów i kompozytor, znany z wielu odkryć astronomicznych, a szczególnie z odkrycia w 1781 planety Uran, pierwszej nowo odkrytej planety od czasów starożytnych. [przypis edytorski]

91. leksza — dziś popr.: lżejsza. [przypis edytorski]

92. veturyn (wł.) — woźnica, dorożkarz; carozze i cabriolletti (wł.) — nazwy powozów; wyrażeń włoskich użył tu poeta, podobnie jak w w. 6 dla nadania utworowi kolorytu lokalnego. [przypis redakcyjny]

93. fama — sława, tu: wzięcie u podróżnych. [przypis redakcyjny]

94. mokański (daw.) — pochodzący z miasta Mokka, portu w płd.-zach. Jemenie, nad M. Czerwonym, dawnego głównego ośrodka wywozu kawy. [przypis edytorski]

95. Kastor i Polluks (mit. rzym.) — synowie Jowisza i Ledy, wsławieni niezwykłą miłością braterską; imiona ich używane są najczęściej jako synonim nierozdzielności dwu osób. [przypis redakcyjny]

96. Astolf — legendarny książę angielski, jeden z bohaterów Orlanda Szalonego Ariosta. [przypis redakcyjny]

97. hipogryf — stworzenie fantastyczne, połączenie gryfa (pół orła, pół lwa) i konia; pojawia się w poemacie Orland szalony Ariosta. [przypis edytorski]

98. golf — tu z wł. golfo: zatoka. [przypis edytorski]

99. Chiaja — jedna z ulic Neapolu. [przypis redakcyjny]

100. prozaicznym gidem — autorem przewodnika turystycznego pisanego prozą. [przypis redakcyjny]

101. lokanda — miejsce, dom. [przypis redakcyjny]

102. Europę (...) unieść jak Jowisz przemieniony w byka — Słowacki wspomina tu znane z mitologii greckiej opowiadanie o próbach Jowisza, przemienionego w byka, uwiedzenia Europy [królewny fenickiej]. [przypis redakcyjny]

103. nimfa (mit. gr.) — boginka mająca postać młodej, pięknej dziewczyny, uosabiała żywotne siły przyrody. [przypis edytorski]

104. Sewastopol — port rosyjski na Krymie; Azow — port na północno-wschodnim wybrzeżu Morza Azowskiego; Odessa — port rosyjski nad Morzem Czarnym u ujścia Dniestru. [przypis redakcyjny]

105. Mitawa — miasto na Łotwie, ob. Jełgawa. [przypis edytorski]

106. Londyn kołnierzem nakrochmalonym — aluzja do sztywnych, wysokich kołnierzy używanych w Anglii. [przypis redakcyjny]

107. szkaplerz — dwa małe kawałki materiału z imieniem lub wizerunkiem Matki Boskiej lub Chrystusa, połączone tasiemkami, noszone na piersiach, pod ubraniem; sukienny szkaplerz bywa zastępowany medalikiem. [przypis edytorski]

108. suspir albo ekspir — suspir: z fr. soupir, westchnienie, także: muzyczny znak pauzy ćwierćnutowej; ekspir: zapewne żartobliwie utworzony odpowiednik od fr. expiration: wydech. [przypis edytorski]

109. Wenus (mit. rzym.) — bogini miłości i piękna, odpowiednik greckiej Afrodyty; narodziła się z piany morskiej u wybrzeży Cypru. [przypis edytorski]

110. zapłoniony (daw.) — zaczerwiony, oblany rumieńcem. [przypis edytorski]

111. skrawy (daw.) — iskrzący się, pełen blasku. [przypis edytorski]

112. Wirgiliusz, zwykle: Wergiliusz, właśc. Publius Vergilius Maro (70–19 p.n.e.) — poeta, twórca rzymskiego eposu narodowego, Eneidy. [przypis edytorski]

113. dove fa il torso ulica — gdzie ulica zakręca. [przypis redakcyjny]

114. 21 — Słowacki ponumerował osobiście wszystkie zwrotki Pieśni I. Przy tej zwrotce pomylił się, dawszy jej numer 21. Dzięki tej pomyłce Pieśń I, mająca faktycznie 50 zwrotek, w numeracji poety ma ich tylko 49. [przypis redakcyjny]

115. Królewic mały — syn króla obojga Sycylii i Neapolu Ferdynanda II, późniejszy Franciszek II. [przypis redakcyjny]

116. masztalerz — mający nadzór nad końmi, stajenny. [przypis redakcyjny]

117. Mrówki — tu: ludzie, którzy poecie w porównaniu z wielkością Wergiliusza wydają się mali jak mrówki. [przypis redakcyjny]

118. Kant, Emanuel (1724–1804) — filozof niemiecki, autor wielu dzieł, z których najsłynniejsze: Krytyka czystego rozumu. [przypis redakcyjny]

119. Dante Alighieri (1265–1321) — jeden z najwybitniejszych poetów włoskich, autor poematu Boska Komedia, przedstawiającego wizję wędrówki poety przez trzy światy pozagrobowe: Piekło, Czyściec i Raj. Danta — dziś popr.: Dantego. [przypis redakcyjny]

120. podług (daw.) — według. [przypis edytorski]

121. schizm — dziś popr. schizma, formalny rozdział między wyznawcami jednej religii, spowodowany różnicami doktrynalnymi. [przypis edytorski]

122. Właśnie je czytam podług nowych kluczy, które przyczyną może będą schizmu, mówiąc, że Dant chciał republikanizmu — poeta szydzi ze współczesnych mu włoskich krytyków, którzy dopatrywali się w dziele Dantego Boska Komedia tendencji politycznych zgodnych z dążeniami XIX w. do zjednoczenia Włoch. [przypis redakcyjny]

123. majuskuła — duża litera alfabetu, tj. większego formatu i innego kształtu w stosunku do małej. Kładł majuskule — dziś popr.: kładł majuskuły. [przypis edytorski]

124. Beatrycze — bohaterka Boskiej Komedii Dantego, jego miłość i przewodniczka po raju. [przypis edytorski]

125. Vorort — dyrektoriat federalny w Szwajcarii. [przypis redakcyjny]

126. Konwencja — [Konwent Narodowy], francuski parlament rewolucyjny (1792–1795), który skazał na śmierć Ludwika XVI i proklamował republikę. [przypis redakcyjny]

127. Platon (427–347 p.n.e.) — grecki filozof, kluczowa postać w rozwoju filozofii; uczeń Sokratesa, nauczyciel Arystotelesa; twórca idealizmu filozoficznego, założyciel szkoły zwanej Akademią Platońską; swoje poglądy wyrażał w formie dialogów. W dziełach Państwo oraz Prawa przedstawił idealny ustrój państwowy, oparty na rządach filozofów i przejawiający cechy totalitaryzmu. W dialogach Timajos oraz Kritias opisał wyspę Atlantydę, gdzie tysiące lat temu istniała wspaniała, potężna cywilizacja, zniszczoną przez trzęsienie ziemi i pochłoniętą przez morze. [przypis edytorski]

128. kiep (daw.) — dureń, głupiec. [przypis edytorski]

129. Castello dell’Ovo — warowny zamek w Neapolu, [przypis redakcyjny]

130. Kolumba jaje (daw.) — dziś: jajko Kolumba, określenie prostego rozwiązania pozornie trudnego zagadnienia, pochodzące od zadania, jakie rzekomo postawiono przed Kolumbem podczas uczty: jak postawić jajko w pionie. Kolumb rozwiązał problem, nadtłukując skorupkę. [przypis edytorski]

131. gladiator — szermierz, zapaśnik walczący publicznie na arenach cyrkowych starożytnego Rzymu. [przypis redakcyjny]

132. Oliweta — Góra Oliwna w Jerozolimie. [przypis redakcyjny]

133. O bracia moi, łańcuchami zbrojni... — cała strofa 29 poświęcona jest prześladowanym przez Rosję uczestnikom powstania listopadowego. Po tej dygresji poeta znowu wraca do przerwanego toku opowiadania. [przypis redakcyjny]

134. z Pauzylipu lochów — Pauzylippo, góra pod Neapolem, w lochach której ma się znajdować grób Wergiliusza. [przypis redakcyjny]

135. most pod Tamizą — tunel pod Tamizą w pobliżu London Bridge wybudowany w 1825 r. Czy projektodawcą tego tunelu był Natan Rotschild, założyciel londyńskiej gałęzi tego rodu, czy też stowarzyszenie kupców (brzęczących kompania rapsodów), poeta nie umiał rozstrzygnąć. [przypis redakcyjny]

136. rapsod — wędrowny śpiewak w staroż. Grecji, recytujący poematy epickie, własne lub cudze, głównie epopeje Homera. Czy jeden Rotszyld, jak wieszcz nad Helladą, czy też brzęczących kompania rapsodów: w 1795 niemiecki filolog Friedrich Wolf w dziele Prolegomena zu Homer poddał w wątpliwość, że przypisywane Homerowi eposy były dziełem pojedynczej osoby, co zapoczątkowało nowożytny spór o tę tzw. kwestię homerycką. [przypis edytorski]

137. Ereb (mit. gr.) — najciemniejsza część Hadesu, podziemnej krainy zmarłych. [przypis edytorski]

138. Salvator Rosa (1615–1673) — malarz włoski XVII w. lubujący się w tematach smutnych, pełnych okrucieństwa. [przypis redakcyjny]

139. far niente (wł.) — bezczynność, lenistwo. [przypis redakcyjny]

140. Diogenes (413–323 p.n.e.) — filozof grecki pogardzający bogactwami i wszelkimi wygodami życia. Sypiał w beczce pod arkadami świątyń ateńskich. Zapytany pewnego razu przez Aleksandra Wielkiego, czy ma jakieś pragnienie, odpowiedział: „Zejdź z mego słońca”. [przypis redakcyjny]

141. lazaron (daw., z wł. lazzarone) — bezdomny włóczęga uliczny, żebrak. [przypis edytorski]

142. carlino — drobna moneta neapolitańska. [przypis redakcyjny]

143. Charon (mit. gr.) — przewoźnik dusz zmarłych przez rzekę Styks. [przypis redakcyjny]

144. symara — rodzaj długiej sukni; płótno, w które na Wschodzie owijają ciała zmarłych. [przypis redakcyjny]

145. Giovine Italia — właściwie: giovane Italia: młodzież włoska; tu nazwa dziennika. [przypis redakcyjny]

146. frutti di mare (wł.) — dosł. owoce morskie; drobne skorupiaki morskie jadane przez ludność włoską. [przypis redakcyjny]

147. conte (wł.) — hrabia. [przypis edytorski]

148. wiele winienem kochance... — nazwisko tej Włoszki nie jest znane. [przypis redakcyjny]

149. Korsarz i Giaur — tytułowi bohaterowie dzieł Byrona. [przypis edytorski]

150. Rousseau, Jean Jacques (1712–1778) — pisarz francuski, autor Nowej Heloizy i Emila. Dzieła swoje pisał z niezwykłą pasją i namiętnością; wywarł duży wpływ na literaturę romantyczną. [przypis redakcyjny]

151. Bentham, Jeremy (1748–1832) — prawnik, filozof i ekonomista, twórca utylitaryzmu. [przypis edytorski]

152. et caetera a. et caetera (łac.) — i tak dalej. [przypis edytorski]

153. I znowu wspomnień pieśń dzika, echowa zagrała w sercu i łzy moje płyną. O Ludko! — wspomnienie o Włoszce przypomniało poecie pierwszą jego miłość, Ludwikę Śniadecką, żonę Michała Czajkowskiego. [przypis redakcyjny]

154. Będę ci śpiewał jak mrące łabędzie — nawiązanie do legendy o łabędziu, który ma śpiewać tylko raz w życiu, tuż przed śmiercią. [przypis edytorski]

155. łono (tutaj poet.) — pierś, piersi. [przypis edytorski]

156. Leonora — tytuł najsłynniejszej ballady niemieckiego poety Gottfrieda Augusta Bürgera (1747–1794). [przypis edytorski]

157. Lecce — stolica włoskiej prowincji Otranto. [przypis redakcyjny]

158. Jazon (mit. gr.) — przywódca wyprawy Argonautów (od nazwy statku „Argo”) po złote runo do Kolchidy (płd.-wsch. wybrzeże Morza Czarnego). [przypis edytorski]

159. Pieśń trzecia. Statek parowy — Pieśń trzecia zawiera opis podróży morzem po opuszczeniu Korfu 8 września 1836 r. Pieśni drugiej, zawierającej opis podróży poety lądem z Neapolu do Otranto i Lecce, a może i jazdy morzem aż do Korfu, nie znamy. Powstanie jej zapowiadał poeta w Pieśni I słowami: „Gdzie jadę, powie drugie canto’’. Czy jednak to „drugie canto” powstało i jako niezadowalające poetę zostało zniszczone w brulionie, czy też nie wyszło nigdy poza sferę projektów — trudno rozstrzygnąć. Jedno jest rzeczą pewną: w czystopisie Podróży na Wschód pisanym ręką Słowackiego Pieśni II brak. Dawniejsze przypuszczenia oparte na arytmetycznych kombinacjach ilości zamierzonych i zachowanych wierszy Podróży na Wschód, które miałyby dowodzić istnienia Pieśni II, należy uznać za błędne. [przypis redakcyjny]

160. Jonasz — prorok opisany w biblijnej Księdze Jonasza; wyrzucony ze statku w czasie burzy morskiej, został połknięty przez wielką rybę, która po trzech dniach wypluła go na brzeg. [przypis edytorski]

161. czefal — głowonóg [wł. cefalopodo, wym.: czefalopodo]. [przypis