Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖
Jak zakwalifikować tę książkę? Kryminał? Autobiografia, spowiedź przestępcy? Powieść obyczajowa? Jest ona tym wszystkim po trochu.
Życiorys własny przestępcy to niezwykłe, prekursorskie dzieło, pierwsza w literaturze polskiej książka napisana przez osobę ze świat przestępczego i ukazująca, jej oczami, realia tego świata. Została napisana w zakładzie karnym w Rawiczu, gdzie Icek Rabinowicz, noszący złodziejski pseudonim Urke-Nachalnik, odsiadywał ośmioletni, kolejny już wyrok za napaść rabunkową. Jego pracą zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Więźniami „Patronat”, które też w roku 1933 Życiorys… opublikowało. Książka wywołała znaczne zainteresowanie. Wcześniej została za zgodą autora poprawiona z rękopisu przez polonistę Stanisława Kowalskiego, który skorygował błędy ortograficzne i gramatyczne, ale swoisty styl autora, barwny język złodziejski i więzienny, nie został naruszony.
Życiorys własny przestępcy ma wszelkie zalety świetnego kryminału, który trzyma w napięciu i zaskakuje nieoczekiwanymi zwrotami akcji. Opowieść autobiograficzna określana jest przez ramy czasowe lat 1897–1918, a więc obejmuje okres od urodzenia autora aż po dzień zakończenia I wojny światowej, który Nachalnik witał w więzieniu niemieckim w Łomży. Autor kilkakrotnie zwraca się do czytelnika, sygnalizując, że książkę swą pisze także w więzieniu (już w niepodległej Polsce), jednak wyznaje, że stara się unikać „filozofowania” - jak określa refleksje i żale się nad własnym losem - i szybko powraca do opowiadania o swych przygodach i przeżyciach w przeszłości.
Czytając Życiorys… poznajemy świat, w którym nie ma wielkiej polityki, narodowych ekscytacji, ani „idei” — to świat brutalnej codzienności, obyczajów dalekich od deklarowanych wzorów pedagogicznych, ciężkiej biedy i walki o byt, zwłaszcza w okresie I wojny światowej. W miastowych i małomiasteczkowych środowiskach przestępczych żydowscy paserzy współpracują ze złodziejami „gojami”. Poznajemy urzędników i więzienia rosyjskie, a potem — od 1915 roku — niemieckie. Większa część akcji toczy się w Łomżyńskiem, ziemi rodzinnej Urke-Nachalnika, ale odwiedzamy wraz z autorem także m.in. Kowieńszczyznę, Wilno, Warszawę i Berlin. Wiele dowiadujemy się o realiach życia więziennego. Autor po raz pierwszy trafił za kratki już w wieku szesnastu lat. A miał zostać, według planów i marzeń swej matki — rabinem…
Książka przynosi ciekawą i dosyć zaskakującą wiedzę o obyczajowości Żydów polskich, pokazuje też jej postępujące przemiany związane z realiami I wojny. Autor — być może po części przez wgląd na polskiego czytelnika, będącego głównym adresatem utworu - jest dosyć krytyczny wobec swych współwyznawców. Podkreśla zacofanie i przesądy, jakimi, jego zdaniem, przepojone są nauki w żydowskich szkołach religijnych.
Spojrzenie autora na świat jest trzeźwe i sprytne, ale na samego siebie — dosyć łzawe i sentymentalne. Wiele miejsca Nachalnik poświęca swoim przygodom miłosnym, podkreślając, że na złą drogę sprowadziły go kobiety, których liczne portrety znajdujemy na kartach Życiorysu… Jednakże los i kondycja kobiet, z których wiele było zmuszanych przez biedę i nacisk otoczenia do prostytucji, ukazane zostały z dużą dozą współczucia i empatii.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że choć książka została napisana po polsku, to przecież polszczyzna nie była rodzimym językiem Rabinowicza. Swe wykształcenie wyniósł z chederu i jesziwy, a jego językami były jidisz i hebrajski. Natomiast jego polszczyzna, choć żywa i barwna, ma pewne cechy swoiste i na tym również polega wartość Życiorysu…
- Autor: Urke Nachalnik
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Urke Nachalnik
135. Wasser (niem.) — woda. [przypis edytorski]
136. Hier hast die Kanne voll, kannst essen (niem.) — Masz tu pełną konewkę, możesz jeść. [przypis edytorski]
137. włos angielski — rodzaj piłki do metalu. [przypis edytorski]
138. Was hast du gesprochen... (niem.) – Coś rozmawiał? Nie wiesz, że rozmowa zakazana? [przypis edytorski]
139. Weist du nicht (...) sitzt du hier? (niem.) — Czy nie wiesz, że palenie tu wzbronione, ty gałganie? Jak długo tu siedzisz? [przypis edytorski]
140. Drei Monate, und weist nicht (...) schon gesessen? (niem.) — Trzy miesiące i nie wie, że palenie zakazane! W areszcie już siedziałeś? [przypis edytorski]
141. Jetzt wirst du sitzen (niem.) — Teraz będziesz siedział. [przypis edytorski]
142. Gut, gut, kannst weiter schlafen (niem.) — Dobrze, dobrze, możesz dalej spać. [przypis edytorski]
143. gryps — tu: paszport. [przypis edytorski]
144. pensjonarki — chodzi o pensjonariuszki. [przypis edytorski]
145. Guter Dieb, die Russen sind gute Diebe (niem.) — Dobry złodziej, Rosjanie są dobrymi złodziejami. [przypis edytorski]
146. Feldpolizei (niem.) — policja polowa. [przypis edytorski]
147. turma (z ros.) — więzienie. [przypis edytorski]
148. Freistunde (niem.) — wolna godzina. [przypis edytorski]
149. wodo-kaczka — pompa. [przypis edytorski]
150. Diebstahl — kradzież. [przypis edytorski]
151. Zwei Jahre Gefängnis für schweren Einbruchdiebstahl (niem.) — Dwa lata więzienia za ciężką kradzież z włamaniem. [przypis edytorski]
152. Gefangnis (niem.) — więzienie. [przypis edytorski]
153. Bauamt (niem.) — biuro budowlane. [przypis edytorski]
154. Judas-Kopf (z niem.) — żydowska głowa. [przypis edytorski]
155. mortus — brak pieniędzy. [przypis edytorski]
156. najechać — okraść. [przypis edytorski]
157. Oberaufseher (niem.) — nadzorca. [przypis edytorski]
158. Ról — zniekształcony zapis nazwiska Ruhl. [przypis edytorski]
159. prymka — tytoń do żucia. [przypis edytorski]
160. Achtung (niem.) — uwaga. [przypis edytorski]
161. Mutze ab (niem.) — zdjąć czapki. [przypis edytorski]
162. Mutze auf (niem.) — włożyć czapki. [przypis edytorski]
163. wampir z Düsseldorfu — Peter Kürten, niemiecki seryjny morderca, skazany w 1931 roku. [przypis edytorski]
164. Erbsen (niem.) — groch. [przypis edytorski]
165. Du verfluchter Jude, bist du noch frech? Wo sind die Erbsen? (niem.) — Przeklęty Żydzie, jeszcze jesteś zuchwały? Gdzie groch? [przypis edytorski]
166. zapewne: Hauswart (niem.) — dozorca. [przypis edytorski]
167. Was ist los? (niem.) — co się dzieje? [przypis edytorski]
168. bez zupełnej opieki — sens: zupełnie bez opieki. [przypis edytorski]
169. szpital na Rybakach — szpital dla chorych wenerycznie w Łomży, od ulicy Rybaki, przy której się mieścił. [przypis edytorski]
170. alles (niem.) — wszystko. [przypis edytorski]
171. Dicker (niem.) — grubas. [przypis edytorski]
172. klamot — porcja chleba więziennego. [przypis edytorski]
173. Du Maurer? (niem.) — ty murarz? [przypis edytorski]
174. graca — motyka. [przypis edytorski]
175. Du Maurer, verfluchter Spitzbube? (niem.) — Tyś murarz, hultaju przeklęty? [przypis edytorski]
176. sporutować — spostrzec się. [przypis edytorski]
177. podulić — popalić. [przypis edytorski]
178. pucować się — obciążać kogoś winą w zeznaniach. [przypis edytorski]
179. wacha — tu: wodnista zupa. [przypis edytorski]
180. Wilhelmowi oczy wydłubali — chodzi o portret cesarza Niemiec. [przypis edytorski]
181. Donnerwetter (niem.) — do pioruna! [przypis edytorski]
182. los! (niem.) — jazda! [przypis edytorski]
183. knoty — kał. [przypis edytorski]
184. hołociarz — koniokrad. [przypis edytorski]
185. stój — napad. [przypis edytorski]
186. mortusowy — bez pieniędzy. [przypis edytorski]
187. hołota — koń. [przypis edytorski]
188. dziecię Lombroso — zapewne nawiązanie do typologii kryminalistów, według włoskiego psychiatry Cesare Lombroso. [przypis edytorski]
189. Josek Goj — nowela z tomu Miłość przestępcy (1933). [przypis edytorski]
190. Puszczyk — chłop mazurski; chłop z puszczy. [przypis edytorski]
191. szmukle — zapewne: szmugle. [przypis edytorski]
192. szejgic (szejgec) — łobuz, zuchwalec. [przypis edytorski]
193. fetniak — cwaniak, zawadiaka. [przypis edytorski]
194. szmuk — biżuteria. [przypis edytorski]
195. cyferblat — w gwarze warszawskiej: twarz. [przypis edytorski]
196. rak — narzędzie do rozcinania kas pancernych. [przypis edytorski]
197. blaty — pieniądze. [przypis edytorski]
198. Majufes — żydowska pieśń śpiewana podczas niektórych obrzędów religijnych i zwyczajowych. [przypis edytorski]
199. zblatować — przekupić. [przypis edytorski]
200. Ł. — Łomża. [przypis edytorski]
201. Ich (niem.) — ja. [przypis edytorski]
202. otrzymanie książki — chodzi o kartę badań kontrolnych, które musiały odbywać zarejestrowane prostytutki. [przypis edytorski]
203. karcz — pniak pozostały po wycięciu drzewa. [przypis edytorski]
204. fein (jid.) — fajny. [przypis edytorski]
205. meszumed (hebr.) — przechrzta. [przypis edytorski]
206. blatny — przekupiony. [przypis edytorski]
207. powstaniec — nowicjusz w rzemiośle złodziejskim. [przypis edytorski]
208. Tojre (jid.) — Tora. [przypis edytorski]
209. ubierać się długo — nosić strój pobożnego Żyda. [przypis edytorski]
210. stalowany — tu: załatwiony. [przypis edytorski]
211. tiefer (jid.) — głębiej. [przypis edytorski]
212. gut (jid.) — dobrze. [przypis edytorski]
213. bor — wiertło. [przypis edytorski]
214. dolator — poszkodowany. [przypis edytorski]
215. ślam — kradzież podczas snu. [przypis edytorski]
216. Weininger, Otto (1880–1903) — filozof austriacki, autor m.in. rozprawy Płeć i charakter. [przypis edytorski]
217. wychlać — aresztować. [przypis edytorski]
218. wypić — być aresztowanym. [przypis edytorski]
219. kiwać — siedzieć w więzieniu. [przypis edytorski]
220. wojna skoro konczytsja? (ros.) — wojna kiedy się skończy? [przypis edytorski]
221. koks — chleb. [przypis edytorski]
222. bryknąć — uciec. [przypis edytorski]
223. poruta — ostrzeżenie przed władzą. [przypis edytorski]
224. sporutować — spostrzec. [przypis edytorski]
225. Mat’jewo job i tak... (z ros.) — kurwa mać i tak nas wszystkich ta menda zapisała. [przypis edytorski]
226. grebsować, grypsować — nielegalnie porozumiewać się (między więźniami). [przypis edytorski]
227. do mamra — tu: do karceru. [przypis edytorski]
228. koło — dożywocie. [przypis edytorski]
229. Machabejbus — Żyd. [przypis edytorski]
230. Lump, du hast sich tot gefressen (niem.) — Łajdaku, obżarłeś się na śmierć. [przypis edytorski]
231. Jun-ys — Junczys, został pierwszym polskim naczelnikiem więzienia w Łomży. [przypis edytorski]
232. Vorsteher (niem.) — zwierzchnik. [przypis edytorski]
233. Russenstiefel (niem.) — rosyjskie boty. [przypis edytorski]
234. weneryk — osoba chora wenerycznie. [przypis edytorski]
235. odkiwać — odsiedzieć. [przypis edytorski]
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego działającej na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechodzi twórczość kolejnych autorów. Dzięki Twojemu wsparciu będziemy je mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.
Jak możesz pomóc?
Przekaż 1% podatku na rozwój Wolnych Lektur:
Fundacja Nowoczesna Polska
KRS 0000070056
Dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur i pomóż nam rozwijać bibliotekę.
Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundacji.
Ten utwór nie jest objęty majątkowym prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL.
Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/nachalnik-zyciorys-wlasny-przestepcy/
Tekst opracowany na podstawie: Urke Nachalnik, Życiorys własny przestępcy, Łódź 1989.
Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska
Dofinansowano ze środków Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Iwona Kociszewska, Aleksandra Kopeć-Gryz, Zuzanna Pyzikiewicz, Aleksandra Sekuła, Agnieszka Stawiarska.
Okładka na podstawie: valakirka@Flickr, CC BY-SA 2.0
ISBN 978-83-288-6261-6
Plik wygenerowany dnia
Uwagi (0)