Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖
Jak zakwalifikować tę książkę? Kryminał? Autobiografia, spowiedź przestępcy? Powieść obyczajowa? Jest ona tym wszystkim po trochu.
Życiorys własny przestępcy to niezwykłe, prekursorskie dzieło, pierwsza w literaturze polskiej książka napisana przez osobę ze świat przestępczego i ukazująca, jej oczami, realia tego świata. Została napisana w zakładzie karnym w Rawiczu, gdzie Icek Rabinowicz, noszący złodziejski pseudonim Urke-Nachalnik, odsiadywał ośmioletni, kolejny już wyrok za napaść rabunkową. Jego pracą zainteresowało się Towarzystwo Opieki nad Więźniami „Patronat”, które też w roku 1933 Życiorys… opublikowało. Książka wywołała znaczne zainteresowanie. Wcześniej została za zgodą autora poprawiona z rękopisu przez polonistę Stanisława Kowalskiego, który skorygował błędy ortograficzne i gramatyczne, ale swoisty styl autora, barwny język złodziejski i więzienny, nie został naruszony.
Życiorys własny przestępcy ma wszelkie zalety świetnego kryminału, który trzyma w napięciu i zaskakuje nieoczekiwanymi zwrotami akcji. Opowieść autobiograficzna określana jest przez ramy czasowe lat 1897–1918, a więc obejmuje okres od urodzenia autora aż po dzień zakończenia I wojny światowej, który Nachalnik witał w więzieniu niemieckim w Łomży. Autor kilkakrotnie zwraca się do czytelnika, sygnalizując, że książkę swą pisze także w więzieniu (już w niepodległej Polsce), jednak wyznaje, że stara się unikać „filozofowania” - jak określa refleksje i żale się nad własnym losem - i szybko powraca do opowiadania o swych przygodach i przeżyciach w przeszłości.
Czytając Życiorys… poznajemy świat, w którym nie ma wielkiej polityki, narodowych ekscytacji, ani „idei” — to świat brutalnej codzienności, obyczajów dalekich od deklarowanych wzorów pedagogicznych, ciężkiej biedy i walki o byt, zwłaszcza w okresie I wojny światowej. W miastowych i małomiasteczkowych środowiskach przestępczych żydowscy paserzy współpracują ze złodziejami „gojami”. Poznajemy urzędników i więzienia rosyjskie, a potem — od 1915 roku — niemieckie. Większa część akcji toczy się w Łomżyńskiem, ziemi rodzinnej Urke-Nachalnika, ale odwiedzamy wraz z autorem także m.in. Kowieńszczyznę, Wilno, Warszawę i Berlin. Wiele dowiadujemy się o realiach życia więziennego. Autor po raz pierwszy trafił za kratki już w wieku szesnastu lat. A miał zostać, według planów i marzeń swej matki — rabinem…
Książka przynosi ciekawą i dosyć zaskakującą wiedzę o obyczajowości Żydów polskich, pokazuje też jej postępujące przemiany związane z realiami I wojny. Autor — być może po części przez wgląd na polskiego czytelnika, będącego głównym adresatem utworu - jest dosyć krytyczny wobec swych współwyznawców. Podkreśla zacofanie i przesądy, jakimi, jego zdaniem, przepojone są nauki w żydowskich szkołach religijnych.
Spojrzenie autora na świat jest trzeźwe i sprytne, ale na samego siebie — dosyć łzawe i sentymentalne. Wiele miejsca Nachalnik poświęca swoim przygodom miłosnym, podkreślając, że na złą drogę sprowadziły go kobiety, których liczne portrety znajdujemy na kartach Życiorysu… Jednakże los i kondycja kobiet, z których wiele było zmuszanych przez biedę i nacisk otoczenia do prostytucji, ukazane zostały z dużą dozą współczucia i empatii.
Warto też zwrócić uwagę na fakt, że choć książka została napisana po polsku, to przecież polszczyzna nie była rodzimym językiem Rabinowicza. Swe wykształcenie wyniósł z chederu i jesziwy, a jego językami były jidisz i hebrajski. Natomiast jego polszczyzna, choć żywa i barwna, ma pewne cechy swoiste i na tym również polega wartość Życiorysu…
- Autor: Urke Nachalnik
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Życiorys własny przestępcy - Urke Nachalnik (biblioteka cyfrowa za darmo TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Urke Nachalnik
1. Targowla muki (ros.) — handel mąką. [przypis edytorski]
2. Mojżesz — postać biblijna, prorok, który wyprowadził Izraelitów z niewoli egipskiej; żył prawdopodobnie w XIII wieku p.n.e. (według Biblii dożył 120 lat). [przypis edytorski]
3. cheder — elementarna szkoła dla dzieci żydowskich, o charakterze religijnym. [przypis edytorski]
4. plitka czekolady (z ros.) — tabliczka czekolady. [przypis edytorski]
5. kańczug — skórzany bicz, narzędzie chłosty. [przypis edytorski]
6. badchon — rodzaj komika, występującego na żydowskiej uroczystości weselnej. [przypis edytorski]
7. apykejres — heretyk, sceptyk. [przypis edytorski]
8. syder (hebr.) — modlitewnik. [przypis edytorski]
9. ałef — pierwsza litera alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]
10. bejs — druga litera alfabetu hebrajskiego. [przypis edytorski]
11. jeszywet (jeszywa) — szkoła, w której kształci się kandydatów na rabinów. [przypis edytorski]
12. w Ł. — autor kształcił się w Łomży. [przypis edytorski]
13. Nie posiadając jeszcze nigdy takiej sumy do rozporządzenia, nasuwały mi się różne pytania, co by można za nie nabyć — błąd logiczny; poprawnie: „Ponieważ nie posiadałem jeszcze nigdy takiej sumy do rozporządzenia, nasuwały mi się różne pytania, co by można za nią nabyć”. [przypis edytorski]
14. rosajszywe — rektor jesziwy. [przypis edytorski]
15. szadhen — swat. [przypis edytorski]
16. Święta Trąbek — Rosz ha-Szana, święta żydowskiego Nowego Roku, przypadają na wrzesień/październik. [przypis edytorski]
17. słyches (slicha) — modlitwa o przebaczenie, którą Żydzi odmawiają od północy do rana przez dziesięć dni, począwszy od uroczystości „Trąbek” do Dnia Sądnego. [przypis edytorski]
18. stołują się co dzień w innym domu żydowskim — stąd przyjęte wśród uczniów znaczenie wyrazu „dzień”. [przypis edytorski]
19. cymes — potrawa z marchwi, żydowski specjał sobotni. [przypis edytorski]
20. szames — sługa jeszywetu, rodzaj kościelnego. [przypis edytorski]
21. bał-micwe a. bar-micwa — w trzynastym roku życia chłopiec według pojęć religijnych staje się odpowiedzialny za swoje czyny. Moment ten święci się specjalną uroczystością. [przypis edytorski]
22. tfiłem (tefilin, filakterie) — pasy zawierające wewnątrz cytaty z Biblii. Od trzynastego roku życia Żyd podczas modlitw wkłada je na ramię powyżej łokcia i na głowę. [przypis edytorski]
23. drosza (drasza, drasz) — uczony komentarz do odczytanych przez siebie fragmentów Tory i Talmudu, który chłopiec wygłasza w dniu bar-micwy. [przypis edytorski]
24. Suda — uroczysty poczęstunek z okazji bar-micwy. [przypis edytorski]
25. hazer (chazir) — świnia. [przypis edytorski]
26. Erec Izrael (hebr.) — ziemia Izraela. [przypis edytorski]
27. gehenna (gehenom) (hebr.) — piekło. [przypis edytorski]
28. Pejsach (Pesach) — najważniejsze i najstarsze święto żydowskie, obchodzone na pamiątkę wyzwolenia Izraelitów z niewoli egipskiej; zwane Paschą, a czasem też Żydowską Wielkanocą. [przypis edytorski]
29. jeszywe bocher — wychowanek jeszywy. [przypis edytorski]
30. F... cz — Szmul Farbarowicz, ojciec autora. [przypis edytorski]
31. hr. K. — hrabia Kuberski. [przypis edytorski]
32. nibuł pe (z hebr.) — opowiadania niemoralne. [przypis edytorski]
33. nawet ją widział bez jej wiedzy — Chasyd rzadko ma możność ujrzeć swą narzeczoną przed dniem zaręczyn. O doborze pary decydują rodzice. [przypis edytorski]
34. cicis (cyces) — frędzle od chusty, element rytualnego stroju żydowskiego. [przypis edytorski]
35. Niszt-ałejn (jid.) — nie sam. [przypis edytorski]
36. mit am ejduł (jid.) — z dziewczyną. [przypis edytorski]
37. Samson — biblijny bohater i siłacz żydowski. [przypis edytorski]
38. Dałłyło (Dalila) — kochanka Samsona, która zdradziła wrogom, Filistynom, tajemnicę jego siły; w wyniku czego został pojmany i oślepiony. [przypis edytorski]
39. co za przyczyna była do bratobójczej wojny Żydów... — z powodu zgwałcenia i śmierci kobiety w mieście Gibea, doszło do krwawej wojny domowej między plemionami Izraela; opowiada o tym biblijna Księga Sędziów. [przypis edytorski]
40. Salomon — według Biblii król i prorok Izraela, słynący z mądrości. [przypis edytorski]
41. kobieta — Według Biblii, Salomona przywiodły do niewierności wobec Boga „żony obcoplemienne” (Neh. 13,26–27). [przypis edytorski]
42. tkias-kaf (hebr.) — przysięga dokonywana przez podanie ręki. [przypis edytorski]
43. ełeł (elul) — w żydowskim kalendarzu przypada na sierpień i wrzesień. [przypis edytorski]
44. Sądny Dzień (Jom Kipur) — jedno z najważniejszych i najbardziej uroczystych świąt żydowskich, o charakterze pokutnym. [przypis edytorski]
45. kantar — uzda. [przypis edytorski]
46. B. — chodzi o Bychów nad Dnieprem, w obwodzie mohylewskim; obecnie Białoruś. [przypis edytorski]
47. iłu — geniusz. [przypis edytorski]
48. Mazgijach (Maszgijach) — opiekun duchowy uczniów w jesziwie. [przypis edytorski]
49. muser — zasady moralne. [przypis edytorski]
50. wieś G. — zapewne: Giełgudyszki. [przypis edytorski]
51. wykładał świeckie — wykładał przedmioty świeckie. [przypis edytorski]
52. Na czto mnie żenitcja, kogda nocz mała (ros.) — Na co mi się żenić, gdy noc krótka. [przypis edytorski]
53. Wy kuda? (ros.) — wy dokąd? [przypis edytorski]
54. wor (ros.) — złodziej. [przypis edytorski]
55. karc — karcer; tu: cela w areszcie. [przypis edytorski]
56. Czto, nie poniemajesz, czta tiebie skazano? (ros.) — co, nie rozumiesz, co ci powiedziano? [przypis edytorski]
57. wazmi jewo (ros.) — weź go. [przypis edytorski]
58. kipiatok (ros.) — wrzątek. [przypis edytorski]
59. wacha — woda. [przypis edytorski]
60. korydorszczyk (z ros.) — korytarzowy. [przypis edytorski]
61. skoki — buty. [przypis edytorski]
62. sak — worek, torba. [przypis edytorski]
63. zeks — uwaga! [przypis edytorski]
64. Rozkryt’ krawat i... spa-a-t’ (ros.) — otworzyć łóżka i spać. [przypis edytorski]
65. uborka (z ros. gwary więziennej) — czynność sprzątania wiader z nieczystościami, inaczej „kiblowanie”. [przypis edytorski]
66. siem sutok w karcer (ros.) — na siedem dni do karceru. [przypis edytorski]
67. Wziat’ jewo (ros.) — zabrać go. [przypis edytorski]
68. na pragułku (ros.) — na spacer. [przypis edytorski]
69. typ lombrozowski — osoba wyglądająca jak degenerat. Określenie to pochodzi od doktryn włoskiego lekarza i kryminologa Cesare Lombroso. [przypis edytorski]
70. dzierży (ros.) — trzymaj. [przypis edytorski]
71. charaszo, skażu (ros.) — dobrze, powiem. [przypis edytorski]
72. byka — porcja mięsa więziennego, twardego jak drzewo. [przypis edytorski]
73. Zabrać wsio swojo (zniekształcony ros.) — zabrać wszystko swoje. [przypis edytorski]
74. Skoryje (ros.) — szybko. [przypis edytorski]
75. Nie znaju (ros.) — nie wiem. [przypis edytorski]
76. tranty — łachmany. [przypis edytorski]
77. takoj perjadocznyj czełowiek (ros.) — taki porządny człowiek. [przypis edytorski]
78. a tut takoj syn (ros.) — a tu taki syn. [przypis edytorski]
79. Jeśli tak dalsze budiesz wiesti siebia... (ros.) — jeśli i dalej będziesz tak postępował, nasz car będzie się ciebie wstydził i do wojskowej służby nie weźmie. [przypis edytorski]
80. Job — Hiob. [przypis edytorski]
81. bajta — drewniana dzieża do wyrabiania ciasta. [przypis edytorski]
82. familiant — członek rodziny. [przypis edytorski]
83. o to też stryjowi nie chodziło — sens: to też stryja nie obchodziło. [przypis edytorski]
84. cetnar — jednostka wagi, wynosząca około 50 kg. [przypis edytorski]
85. drabka — drabina. [przypis edytorski]
86. poruta — przychwycenie złodzieja na kradzieży; również hasło ostrzegawcze. [przypis edytorski]
87. hinta — policjant. [przypis edytorski]
88. kinderować — kraść. [przypis edytorski]
89. Cwajnos — przezwisko. [przypis edytorski]
90. konik — uczeń złodziejski. [przypis edytorski]
91. jęke — złodziejaszek. [przypis edytorski]
92. kontrolna — rejestrowana prostytutka. [przypis edytorski]
93. gryf — w gwarze przestępczej: umiejętność, technika, zdolność. [przypis edytorski]
94. maskas (maszkast) — wytrych z dwoma zębami do skomplikowanych zamków. [przypis edytorski]
95. szaber — narzędzie do wyłamywania; łom. [przypis edytorski]
96. skluczyć — otworzyć narzędziami. [przypis edytorski]
97. blat — łapówka. [przypis edytorski]
98. lignąć — wydać, zdradzić. [przypis edytorski]
99. statki — wytrychy, narzędzia złodziejskie. [przypis edytorski]
100. sztymować — pasować. [przypis edytorski]
101. na śmiałego — śmiało, bez obawy. [przypis edytorski]
102. dziubuś — niesolidarny złodziej, zdradzający tajemnice. [przypis edytorski]
103. macher — pośrednik między złodziejami a policją. [przypis edytorski]
104. zrobić na ślam — okraść podczas snu. [przypis edytorski]
105. grasowa — zapewne od: grasować. [przypis edytorski]
106. da zdrawstwujet wojna (ros.) — niech żyje wojna. [przypis edytorski]
107. dałoj Germania (ros.) — precz z Niemcami. [przypis edytorski]
108. Charbin (Harbin) — miasto w Mandżurii. [przypis edytorski]
109. łabaj — oddział szpitalny dla wenerycznie chorych. [przypis edytorski]
110. dintojra — sąd złodziejski. [przypis edytorski]
111. skower — stróż albo policjant. [przypis edytorski]
112. więzienie w Orle — ciężkie więzienie katorżnicze w Rosji, wzniesione w roku 1840. [przypis edytorski]
113. dyntoria — zniekształcona forma wyrazu: dintojra („koleżeński” sąd przestępczy). [przypis edytorski]
114. szorie — kradzione rzeczy. [przypis edytorski]
115. litwiak, popr. litwak — tak w Kongresówce nazywano Żydów pochodzących z obszaru dawnej Litwy. [przypis edytorski]
116. urke — wybitny złodziej, autorytet w świecie przestępczym. [przypis edytorski]
117. Ładno! Ładno! Rebiata, możetie dalsze rabotat’... (ros.) — W porządku, w porządku! Dzieci, możecie sobie dalej pracować, tylko na jutro potrzeba mi pięćdziesiąt rubli. [przypis edytorski]
118. sapoga (ros.) — buty. [przypis edytorski]
119. blatny — przekupny. [przypis edytorski]
120. podżyły — dojrzały. [przypis edytorski]
121. doliniarka — złodziejka kieszonkowa. [przypis edytorski]
122. szlaja — prostytutka. [przypis edytorski]
123. kazionny (z ros.) — państwowy. [przypis edytorski]
124. Remarque — nawiązanie do książki niemieckiego pisarza Ericha Marii Remarque’a Na Zachodzie bez zmian (1929), opisującej okrucieństwa I wojny światowej. [przypis edytorski]
125. rajzownicy — podróżujący. [przypis edytorski]
126. werkmistrz — majster. [przypis edytorski]
127. podwody — przymusowy transport dla wojska, wykonywany przez właścicieli wozów i koni. [przypis edytorski]
128. Moabit — więzienie w Berlinie. [przypis edytorski]
129. c. w. — centralne więzienie. [przypis edytorski]
130. Zuchthaus (niem.) — ciężkie więzienie. [przypis edytorski]
131. Verstehen sie deutsch? (niem.) — czy rozumie pan po niemiecku? [przypis edytorski]
132. Aufseher (niem.) — dozorca. [przypis edytorski]
133. Du verfluchter Jude... (niem.) — Ty przeklęty Żydzie, jesteś za bezczelny, grzmotnę cię tak, że się wywrócisz. Czyś, przeklęty moskalu, po to tylko tu przyjechał, by żreć? [przypis edytorski]
134. kalefaktor — pomocnik nadzorcy więziennego; więzień funkcyjny (po polsku
Uwagi (0)