Pamiętniki - Jan Chryzostom Pasek (czytanie ksiazek w internecie .TXT) 📖

Wołają mię do króla JMości. Wtem rzecze podkanclerzy litewski1623 w ten sens: „Czegoś WMość afektował1624, z łaski JKMości, Pana Naszego Miłościwego, to WMość nieodmownie otrzymujesz, kiedy JKMość pańskiego swego do justyfikacyi nie deneguje1625 ucha”. Spojrzawszy ja, że nie masz żadnej frekwencyjej1626 przy królu, tylko ks. biskup kijowski, podkanclerzy litewski i Sielski, kasztelan gnieźnieński, a dworskich kilka, mówię tedy do króla w ten sens:

„Miłościwy, Najaśniejszy Królu, Panie a Panie mój Miłościwy! Jest nie tylko mnie privato1627, ale wszystkim Rzpltej stanom i państwom, w poddaństwie Waszej KMości, PMMłgo1628, zostawającym, wiadoma wrodzona WKMości, PMMłgo1629, łaskawość, którą uznawamy, że pańskiego swego w kożdych potrzebach nie raczysz WKMość denegować ucha; za co ja pokornym Panu memu Miłościwemu podziękowawszy poddańskim sercem, tak suppono1630, że dawno bym wolen był od tej kalumniej, gdybym dawniej mógł[był] otrzymać ad praesens1631 wyświadczoną WKMości, PMMłgo, łaskę, przy której mnie nil restat1632, tylko upadszy do nóg Pana mojego Młgo, upraszać pokornie, abym mógł być tak szczęśliwy, żebym tę sukienkę, którą na mnie, muszę rzec, in superlativo publicissime1633 przykrojono, mógł ją też in maiori1634, niżeli widzę, frekwencyjej Ich Mościów panów senatorów, przy boku WKMości rezydujących, exuere1635, ponieważ w tej kalumniej, o której już prawie wie cała Polska, jako w rzeczywistej, winnym mię być posądzono. Z której racyjej upraszam pokornie WKMości, Pana MMłgo, o tę łaskę i pański na honor mój respekt”.

Zszepnęli się tedy widząc, że już noc; niżeliby posprowadzano senatorów, różnie po mieście stojących, siła by to czasu wzięło. Rzecze sam król: „Więc i to uczyniemy; ale już skrócił się czas, tedy ad cras de mane”1636”. Ukłoniłem się tedy i wyszedłem z ks. Piekarskim, a Tyszkiewicza tam król zatrzymał; czekaliśmy go tedy w inszym pokoju. Przyszedszy, rzecze do mnie: „Teraz cię mam za poćciwego, żeś tak sobie postąpił i postrzegł się w tym, żeś nie chciał czynić justyfikacyjej w małej frekwencyjej; dziękujęć za tę fantazjyją”. Podpijaliż oni winem z królewskiej piwnice; jam tylko kilka wypieł, bo mię nie necesytowali1637 propter cras1638. Potem poszliśmy spać. Nazajutrz rano, wysłuchawszy mszej u jezuitów, poszliśmy na pałac: ale czekaliśmy ze dwie godzinie, niżeli się pozjeżdżali senatorowie. Dopieroż mię zawołano; już widzę wszystkich i inszych paniąt różnych, sług królewskich wszystkich, szlachty różnych, kto tylko chciał, bo wniść nie broniono. Rzecze tedy podkanclerzy: „Już też teraz, tak tuszę, dosyć się dzieje afektacyjej1639 WMości, kiedy JKMość, Pan nasz M[i]ł[ości]wy, konwokowawszy do boku swego wszystkich, co tu mogą comparere1640, pp. senatorów, przy ich bytności audyjencyjej WMości pozwalają”. Poczynam ja tak:

„Miłościwy, Najaśniejszy Królu, Panie a Panie mój Miłościwy! Taka wprawdzie jest ludzkiego reguła życia, żeby, jako cień za słońcem, tak nieszczęścia za szczęściem następowała alternata1641, żeby złego z dobrym, kłopotów i frasunków z pomyślnościami ustawiczna człowieka inkwijetowała1642 vicissitudo1643, którą ich, lubo przykrą naturze naszej, luctam1644 skromną jednak należy tolerować cierpliwością, zapatrując się, że taka jest desuper1645 całemu narodowi konstytucyja. Ale przecie, kiedy komu złym za dobre, niewdzięcznością nagradza się za wdzięczność, kiedy ojczyzna ta, dla której kto swoje ochotnie niesie in aleam1646 fortuny zdrowie, jemu za to honor i reputacyją, jako najdroższy depozyt dobrej odbierając sławy, kiedy nadto żółcią z piołunem mieszane przy niewinności propinat1647 kalumnie, jest to afflictio supra afflictiones1648, dolegliwość nad wszystkie dolegliwości, jest to crimen, atro carbone notandum1649 przeciwko Bogu samemu i prawu militans1650. Jak tylko mogłem horężem władnąć, nie dopuściła mi fantazyja moja servire ob domini [panem]1651; nie cisnąłem się w katalog pieszczonych adonidesów1652, ale konkurowałem w komput1653 pracowitych Dentatorum1654; nie przykre były iug[i] a arma1655 Bellony1656, nieciężkie sine ramis et remis1657 przebyte rzek głębokich nurty, nie straszne, lubo polskiemu niezwyczajne narodowi, Bałtyckiej wody profunditates1658; nie były mierzione, lubo nie owe z turybularza1659 Jowiszowego, ale z saletry Marsowej odoratus1660. Przyjmowały się hilari fronte1661 wszystkie fortuny adversitates1662, przyjmowały się z niezamarszczoną z łaski Bożej zrzenicą nieprzyjacielskie tela1663, utoczyło się [i krwie]. A dlaczegoż to? Pewnie nie dla prywatnej urazy, albo jakiej z nieprzyjacielem zwady, pewnie też i nie dla nabycia substancyjej — bo i owszem jużem swojej znaczną uronił portionem1664 — ale wprzód dla zaszczytu1665 Waszej KMości, Pana m[ego] Miłościwego Majestatu, dla całości ojczyzny, których okazyj przypominanie nie jest (jako mi tu powiedziano) iactantia1666, ale testimonia vitae1667. Jest w tym terminie świadectwo wodzów moich, są cicatrices, adverso poniesione pectore1668 i grzbiet ołowiem i żelazem poorany.

Nie to jest fundament dawną wojnę służyć, długo żołnierzem być, ale często się bić. Znam i teraz chorągwie takie w wojsku, już nie w naszej dywizyjej, które nazywamy nieśmiertelne, gdzie towarzysz, służąc, zaigrał oko1669, jako stary raróg, dosłużył się blachmalowej1670 czupryny, a przez cały wiek służby swojej nie był w okazyjej, krwie nie rozlał i darmo zjada chleb Rzpltej. Z kogoż tedy większy jest ojczyźnie emolument: czy z owego darmo chleb zjadającego birkuta1671, czy z młodego a ustawicznie pracującego, za zdrowie jej ochotnie krew lejącego towarzysza? Do której ochoty pewnie nie to 40 albo 60 złotych1672, tam vile sanguinis pretium1673, ale wrodzona synowska przeciwko matce miłość, winna Majestatowi obedyjencyja1674 i przysługa, a sama stymulowała1675 mię cnota. Dla której, jako mi [słodko] było, by też nacięższe, ponosić przykrości, e converso1676, kiedy mię teraz tak niedyskretna1677 potyka dolegliwość, muszę z ateńskim żałośnie wołać opressem1678: O virtus, ego te dominam putabam, et tu es serva fortunae1679. Jeżelim1680 w tym winien, że nomen coronati capitis1681 i dostojeństwa Waszej KMości, PMMłgo, podczas wojny szwedzkiej non abiuravi1682, czego i teraz w związku uczynić nie chciałem? Jeżeli i to zły uczynek, że dobrowolnie odstąpiwszy chlebów takich, idę w pracą, idę tam, gdzie mi nie hymeneuszowe1683 dają ponętę koncenty1684, ale należyte szarży mojej wołają classica Gradivi1685? Jeżeli tą okazyją iugulatur virtus1686? Jeżeli nie tą, spytam się z Pismem: Quid mali feci1687? Boć przecie o sądnym dniu tak powiedają, że złe uczynki chwalić będą, a dobre ganić1688. Już to podobno i w naszej Polszcze poczyna się praktykować, skąd nie inakszej spodziewać się konsekwencyjej: si virtus profligatur, omnia pereunt1689. Rachuję się sam z sobą: co mi do Majestatu WKMości, PMMłgo, taką sprawiło promocyją? Jeżeli nienawiść, a toć by mię nie miało convincere1690, bo invidia bonorum noverca1691; jeżeli zaś czyja lekkomyślność, to by mi szkodzić nie powinno, bo kto sam cnoty vacuus1692, i ludzkiej nierad nawidzi1693 poczciwości. Aleć tego gatunku osoby nazywały praecedentia saecula patres calumniarum1694. Powiedali, że człowiek taki jest to serpens occulte mordens1695. Powiedali, że kożdy taki duplici lingua praeditus mel et virus uno spirans ore et halitu1696. Takich jako trujcizny1697 wystrzegali się zawsze świata tego potentaci i monarchowie; takich rady nie tylko nie słuchali, ale i owszem a consortio1698 relegowali1699. On Tytus, którego dulcis recordatio1700 mianuje, że był deliciae generis humani1701, że neminem civium laesit1702 — piszą — iussit delatores fustibus et flagellis caesos deportari per castra et plat[e]as1703 na ukaranie inszych, takie w sobie mających przysady1704. Insi zaś, co się tej pestylencyjej1705 uchronić nie mogli, consiliis1706 onych łacne dając ucho, drugich contumeliis1707 karmili, pod owę podpadać musieli paremią1708: Qui facile credit, facile decipitur1709. Siła takich jest pamiętnych pod słońcem przykładów. Contumelia Harpagi consumpsit coronam Astyagis. Contumelia Narsetis inundavit sanguine Italiam1710. O Polszcze nie mówię, bo i tu bywała kiedyś podobna konfuzyja. Czym się to dzieje? Jużem powiedział, że perversis delatorum consiliis1711, które teraz i mnie w tę niewinną — po moskiewsku mówiąc — wprawiły kabałę.

Luboć1712 to mądrzy powiedają, że kto ma wolne sumnienie, ten wszelakie kalumnie i ludzkie fałszywe mowy powinien lekce ważyć, fretus integritate conscientiae suae1713; albowiem dobre sumnienie i niewinność jest to memoria actionum nostrarum bene a nobis gestarum1714 i jakoby niejaka aprobacyja1715 i utwierdzenie myśli naszych, dobrze o swoich uczynkach trzymających i o nich prawdziwe świadectwo dających. Aleć przecie, że to jest rzecz im bardziej niewinna, tym bardziej boleśniejsza, pańskiej jednak Waszej KMości, Pana m[ego] M[i]ł[ościwe]go, przeciwko poddanym swoim nie powinna by irrytować1716 powagi, bo planetae eo tardius moventur, quo sunt in sublimiori sphaera; ita quanto maior est principum auctoritas, tanto magis suos affectus moderare eosque tem[p]erare debent1717. A jeżeli w tym mogę mieć facultatem1718 wymówienia, o którą pokornie poddanym upraszam sercem, żeby jeno te consilia1719 — utinam falsus sim vates1720! — nie zawiodły1721 Majestatu Waszej KMości i ojczyzny, bo dostawało się też i mnie wiedzieć, quantum privato licuit1722, że tu latają francuskie talery, latają ruble i deniużki moskiewskie, i teraźniejszy związek, mógłbym go nazwać nie związkiem, ale ekspedycyjej1723 do państw moskiewskich awersyją1724. A godzi li się prawdę paucis complecti1725: widzą Waszę KMość sine successore1726; jedni na swoje koło wodę ciągną, drudzy usługą swoją inszym się akomodują, aby przez to ditescant1727, ojczyźnie gości zaciągając na włosy1728. Ciężki się teraz niejednemu widzi związek: zabiegaćże mu było, wiedząc, że od dwóch lat ktoś ten poddyma1729 ogień, którego płomień prędzej zwyczajnie w zamkniętej ugasić może izbie, niżeli kiedy już wynidzie na dach, ponieważ melius in semente, quam in segete bella exscindere1730.

Zły jest związek; zły znowu i ten, kto się związku nie chwyta. Inszy grzeszył, inszy za niego pokutować ma; tę sprawiedliwość niech osądzi niebo. Ja w niewinności mojej najprzedniejsze mam samego Boga testimonium1731, mam teraz naprędce i świadków tysiąc: sumnienie moje, ponieważ powiedają, że conscientia mille testes1732. Będzie ich i więcej za czasem, że niewinność moja elucescet1733 Majestatowi WKMości i, jako lapis Lydius1734, pokaże się jawnie próba poczciwości mojej; a jeżeli się nie tak, jako mówię, pokaże, dam vinctas manus1735. Zastąpiono mi na dobrowolnej drodze: gdybym się czuł winnym, mógłbym był bezpiecznie uść; wszak wiedzą, niech przyznają, że mię circumvenire1736 nie mogli. Siedziałem też na takim [koniu], któremu kałmuckie i astrachańskie uciekać nie umiały i dogonić też, kiedy tego potrzebowała necessitas1737, nie mogły; pewnie by się był niemieckim fryzom1738 i powąchać nie dał. Ale skorom usłyszał imię WKMości, Pana MMłgo, że to jest z wolą i jego pańskim rozkazem, nie broniłem się. Frustra Pygmaeus in Gigantem pugnat1739. Nie uchodziłem też (quis nescit longas regibus esse manus1740?), ale wjechałem w kupę dobrowolnie. Prowadzono mię jednak do Grodna, jako simulacrum1741 do Rzymu po wojnie hiszpańskiej Pompejusza1742. Jednym to się podobało, drudzy zaś ganili. Viri namque prudentes statuunt victoriam de civibus reportatam silentio obrui, non triumpho decorari debere; auae enim gloria parricidis coniuncta esse possit1743? Już to intentionaliter1744 nad osobą moją jako z całego wojska tryumfowano, jako złoczyńcę inkarcerowano1745, szukano, inkwirowano1746, ledwie tylko że nie