href="annotations.xhtml#annotation-646" id="anchor-646">646 nie może, kiedy czytam hieroglifika 647 rzeczypospolitej genueńskiej: Parcam falcitenentem minaci manu superbam648, pokazującą inscriptionem649: „Leges lego, reges rego, iudices iudico650”. Któż się takiej sprzeciwić może potencyjej651? Zgoła, dla ceremoniej tylko, równemu przed równym, człowiekowi przed człowiekiem, śmiertelnemu przed śmiertelnym swojej użalić się dolegliwości, potem zamilczeć i przestać, ponieważ diutius accusare fata possumus, mutare non possumus652. Prawda, że to jest ciężka dyssocyjacyja653, kiedy wrodzone krewności nie wytrzymają koligacyje, kiedy voto komprobowane654 rozrywają się miłości związki, kiedy ociec syna, syn ojca, towarzysz towarzysza odstępować musi najpoufalszego. Ale cóż z tym czynić, kiedy to ludzkiej [naturze] taką qualitatem655 przypisuje Arystoteles profesyją: „Homo est imbecillitatis exemplum, temporis spolium, fortunae lusus, inconstantiae imago, invidiae et calamitatis trutina656”. Ciężki to jest wprawdzie na chorągiew naszę klimakter657 dwóch razem tej matce tak dobrych pozbywać synów; ciężki i nieznośny ojczyźnie paroksyzm658, takich przez niedyskretne fata simul et semel659 uronić wojenników, którzy jej periculosissima incendia660 hojnie swoją w kożdych okazyjach gasili krwią; przykra całej kompaniej iactura661 tak dobrych, poufałych, nikomu nieuprzykrzonych, w kożdej z nieprzyjacielem utarczce podle boku pożądanych i do wytrzymania wszelkich insultow662 doświadczonych postradać kawalerów. Ale, ponieważ sama litera święta taką całemu światu podaje paremią663: Metenda est seges, sic iubet necessitas664, dlategoż necessitatem ferre [potius], quam flere decet665, mając prae oculis666 konstytucyją umówionego ante saecula667 ziemie z niebem pactum668, że nam tam deklarowano morte renasci669, że nam tam obiecują ad communem powrócić societatem670. Veniet iterum, qui nos reponat in lucem, dies671. Było to prawo w dawnym ateńskim państwie, że się nie godziło zmarłego oddawać ziemi żołnierza, póko by wprzód jako [w] najzgromadniejszej frekwencyjej z swoich nie był chwalony condigne672, i dokładają tam: Laudabatur ab illo, qui erat militum doctissimus et rotundo ore673. Gdyby przyszło na tym miejscu stricte674 obserwować tamtych ludzi uzancę675, przyznam się, żeby mi ciężką musiała przynieść konfuzyją na mnie prostaka włożona od oficera mego prowincyja676, albowiem więcej ten sławy ujmuje, kto czyje sławne i światu widoczne nie tak dostatecznie, jakoby potrzebowały, chwali actiones677. Ale że ferreus Mars aureos calcat contemnitque fastus678, dlategoż choć nieudolna Minerwa679 moja, tumanem saletry zakurzona i surowością impetów baltyckich świeżo zhukana680, rezolwowała się chwalić swoich kommilitonów681, śp. JMości Pana Jana Rubieszowskiego i JMości Pana Jana Wojnowskiego, lubo indigne682, jednak dignissima św. pamięci gesta683. Którzy z młodości zaraz swojej, ledwie, tak rzec nie mogę, że prawie a cunabulis684, bo w chłopięcych latach, nie wdając się [w] pieszczonej Pallady instytucyją685, udali się ochotnie do przykrej krwawej Bellony686 palestry687. Tym zabawom [oddani], naturaliter688 emulującemu najmniejszego czasu nie udzieliwszy Apollinowi, starych polskich wojenników trybem, jako generosae aquilae pulli689, ostrego za dyrektora obrali sobie Gradywa690, jemu plenarie691 swój cały obligowali wiek, jemu siebie za dożywotnią konsekrowali wiktymę692. Bo merlińskie693, cecorskie694, żołtowodzkie695 już za towarzysz696 odprawiwszy okazyje, w niezliczone potem różnych na ojczyznę następujących nieszczęśliwości wdali się labirynty, o których gdyby singiilatim697 mówić przyszło, całodziennego o kożdej z tych okazyj nie dosyć by było dyskursu, kiedy owe korsuńskie698, zbaraskie699, batohowskie700 tak ciężkie na ojczyznę przepłynąwszy inundacyje701, tak nieszczęśliwe na stan rycerski strawili klimakteryki 702. O których eius saeculi703 żołnierzach takie było powstało axioma704, że kto z tych okazyj zdrowo wyszedł, jeżeli przedtem nazywano go sokołem, mógł bezpiecznie tytułować feniksem. Nie dosyć na tym chciwemu sławy animuszowi: magnae mentes in ardua quaeque obstinatius705. Nie ustraszyła ich w owych przeszłych kampaniach saevientis fortunae ferocitas706, idą dalej w owe beresteckie707, białocerkiewskie708, mohylowskie709, żwanieckie710 okazyje i tam synowie dobrzy dla ojczyzny krwie i zdrowia swego nie żałują. O takich to znać żołnierzach gdzieś tam napisano: Viri proprium est maxime fortitudo; eius munera duo potissimum sunt: mortis dolorisque contemptus711. Nuż dopiero jak nastąpiły szwedzkie, moskiewskie, węgierskie wojny, co rzekę o owych ruszenickich712, grodeckich713, wojnickich714, gołębskich715, wareckich716, gnieźnieńskich 717, magierowskich718, czarnoostrowskich719 i inszych wielu okazyjach? Z jaką tam rezolucyją i z jakim prezentowali się męstwem, jako hilari fronte720 wszelakie ponosili adversitates fortunae et iniurias caeli721, już w tym, jako koło poźniejszych okazyj, nietrudno o wielu ad testimonium okulatów722. Tym by to zacnym kawalerom przypisać, co Aleksandra Wielkiego żołnierzom: Ubi miles contemptor opum et divitiarum bella gerit disciplina et paupertate magistra, fatigato humus cubile, cibus, quem occupat, satiat, tempora somni arctiora, quam totius noctis723. W tych zacnych kawalerach widział świat pomienione atrybuta724 przy nieskąpym zawsze krwie i zdrowia swego szafowaniu. A osobliwie też już pod Chojnicami, plus quam satis725 od ręki nieprzyjacielskiej otrzymawszy, circumventus multitudine726 Rubieszowski, czterdziestą kilą razów strzelanych, sztychowych i rapirami sieczonych, na pobojowisku położony za nieżywego, którego gdyśmy w kilim727 z placu zbierali, bo ten zacny kawaler do półboków prawie w swojej pławił się krwi tak, że w niej ledwie nie spłynął, lubośmy wszyscy rozumieli, że po tak ciężkim pokaleczeniu już też obmierzi sobie wojnę, ale nic to, virescit vulnere virtus728, jako mówią, piłka a męstwo bite większy impet bierze. Nie ustawa odważny Cynegirus729 w przedsięwziętej imprezie, Kodrus730 zdrowia pozbył dla ojczyzny i stąd mają na cały świat wieczystą sławę i zalecenie — a ten wszystko pokaleczone ciało niesie do ostatniej za ojczyznę wiktymy731. Kąpała Tetis Achillesa732 w jakichsić tam wymyślnych wodkach, żeby go żadne zabić nie mogły horęże; ja tak bezpiecznie moralizować mogę, że tego to Achillesa, naszego ulubionego kommilitona, poważniejsza jakaś od tamtych przyprawnych wodek krwie Chrystusowej konserwowała kąpiel i od tak ciężkich szwanków zginąć nie pozwoliła. Nie wywodzę tu genealogiej, bo i tak podobno naprzykrzyłem się czasowi, choć o sam[ym] tylko życiu ich dosyć laconice733 namieniwszy, wielką sławę, jako wielki dzwon, w sam tylko brzeg minutissima stipula734 dotykając. Sufficit735, że zacną województwa mazowieckiego porodzili się szlachtą, których urodzenie choćbym wywodzić chciał, nie mogę, bo mi nie pozwala czas i licha moja facundia736. Ponieważ magnorum non est laus, sed admiratio737, krótkiego tylko, jako niegdy Sallustius ad Carthaginem738, do tych przezacnych familiantów zażywszy apostrophe739: De vestra quidem laude melius est tacere, quam pauca loqui740, to tylko przydam, że kto tak wiek prowadzi, jego nobilitas jest duplicata741. Uli vere sunt nobiles, qui non solum genere, sed etiam virtute sunt nobiles742. A teraz chwalebni tumulandi743 w wiekuistą zabrawszy się kompanią żegnają przez mnie wojsko wszystko, jako swego palaestram744 życia. Żegnają chorągiew matkę i miłą swoję kompanią, z którymi równie wdzięczno im było i adversa, i prospera745 ponosić. Żegnają wszystkich krewnych i swoję pozostałą posteritatem746, życząc, aby non alia methodo747 postępując i ojczyźnie służąc, dni wieku swego prowadzili. Żegnają wszystkich WMMPanów, na to miejsce zgromadzonych, dziękują wielce, że jako chrześcijanom chrześcijańską wyświadczyć raczyliście usługę, ostatnie światu dając vale748, nowej zaś wieczności salve749. A że się tam ktoś ważył o sobie mówić: Non totus moriar, multaque pars mei vitabit Libitinam750, toż nasi commilitones meruerunt751 u świata i do WMMPanów swoje przesyłają supplices [preces]752, ażeby merita753 ich in dulci WMMPanów nie obumierały recordatione754, ponieważ mens et gloria non queunt humari755. A po tych WMMPanów fatygach i wyświadczonej pie defunctis756 łasce, żebyście WMMPanowie in domum Inctus757 swojej nie raczyli denegować prezencyjej758, imieniem JMości pana porucznika i całej kompaniej uniżenie proszę”.
Jakem ja skończył, mówił pan podczaszy Gumowski bardzo facunde, erudite759; ale że sobie pomieszał sens et connexiones760 i zaraz to było znać, kto się znał na rzeczach, praecipue761 duchowni postrzegli tego, omawiał się potem kształtnie, narzekając na mnie, żem mu wziął kilka probacyj762 do jego mowy należących i już je musiał wyrzucać te, które ode mnie słyszano. Przytoczył to, jako jest ciężka rzecz architektowi, kiedy mu kto do złożenia fabryki już przyciesane, heblowane weźmie drewno. Domyślili się wszyscy tego terminu i bywało tak często, że orator oratorowi zabierze materyją. Od wojska zaś miał kondolencyją763 pan Wolborski, porucznik starosty dobrzyńskiego764. Tak tedy pochowawszy owych Arcades765, na poczet pana Rubieszowskiego przyjechał pan Wąsowicz, jego krewny; a zaś pana Wojnowskiego poczet i zasługi żonie odesłano.
Przyszły potem do ruszenia uniwersały, żeby się chorągwie ściągały pod Kozierady; bo też już i o Moskwie były wiadomości, że się kupili. Stanęliśmy tedy pod Kozierady na trzy niedziele przed Świątkami766. Wojsko piękne i dobre, tylko że, jak lutrzy mówią, pusillus grex767, bo nas tylko 6 000 było w dywizyjej pana Czarnieckiego.
To cudowna, że kiedy mi zbudowano chłodnik768 przed namiotem z brzezowego chrostu, zaraz w tenże dzień począł sobie robić gniazdo trznadel u samych drzwi mego namiotu, w płocie owego chłodnika. Jawnie na gniazdo nosił między gęstwą ludzi i zbudowawszy je, nasiadł na swoich jajkach i wylągł je. W owym chłodniku był stół, z tarcic na soszkach769 zrobiony; u tego stołu jadano, pijano, karty grywano, strzelano czasem, wołano, a ptak siedział, nie bał się najmniejszej rzeczy, choć zaraz w rogu stoła; gdy mu się jeść chciało, to przed rumakiem zbierał owies. Wysiedział tedy owe770 swoje potomstwo, wychował i sprowadził. Wszyscy mówili, że to znak jakiegoś znamienitego szczęścia. Aleć było szczęście, lecz ptakowi, co się spokojnie wylągł, ale nie mnie; bo mię takie ogarnęły kłopoty, z których ledwiem wybrnął i po staremu z wielkim fortuny mojej uszczerbkiem. Bo jak pod Kozierady zaczęły mi się kłopoty i szkody, tak ad decursum anni771 nie opuszczały mnie. Towarzystwo tedy regimentarskie772, panowie Nuczyńscy, pili u brata swego ciotecznego, u pana Marcyjana Jasińskiego, towarzysza naszego; mnie też tam był zaprosił na tę ucztę pan Jasiński. Bodejby jej nie było! Dopiwszy tedy mocno, począł mi Nuczyński wielkie dawać okazyje773. Ja lubom tak był pijany, jak i oni, rzekę do Jasińskiego: „Panie Marcyjanie, nie miałeś mię tu Wszeć po co prosić, kiedy przyczyny774 dają i miodem oblewają”. I wyszedłem z szałasu, chcąc uść775 licha, to tylko wymówiwszy: „Kto ma do mnie pretensyją jaką, wolno mi powiedzieć jutro, a nie po pijanu”. Jużem tedy w pół drogi, dogonił mię Nuczyński: „Bij się ze mną!” Odpowiedziałem: „Panie bracie, nie bardzo byści Wszeć leniwego uznał, ale dwa są impedymenta776 jeden, że tu obóz777, druga, że tu szable778 nie mam, bom poszedł do towarzysza swego na posiedzenie, nie na żadną wojnę. Ale tak, jeżeliby to nie mogło być inaczej, jutro rano, a za obozem, nie w obozie”. Idę tedy do swego szałasu, onego zaś jego wyrostek hamuje, przytrzymał. Dawszy on wyrostkowi pięścią w gębę, wydarł mu się, przyszedł za mną. Musiałem wyniść, szablę wziąwszy. Co na mnie przytnie, to mówi: „Zginiesz”.
Uwagi (0)