Ludzie, którzy jeszcze żyją - Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa) (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖
Cykl opowiadań przedstawiających życie żydowskiej społeczności w małym miasteczku w okolicach Łodzi w pierwszych dziesięcioleciach XX wieku. Niektóre z nich rozgrywają się przed pierwszą wojną światową, inne w okresie powojennym, choć ani wojna, ani odzyskanie niepodległości w opisywanym świecie się nie pojawiają. Bohaterowie nawet o nich nie wspominają, jakby miasteczko żyło we własnym, niespiesznym czasie, niezależnie od wielkich wydarzeń historycznych.
W kilkunastu tekstach poznamy między innymi historię faktora Pchełki, pomagającemu kuzynowi w podejrzanym interesie, żeby zarobić na posag dla swojej córki Mariem, dowiemy się o fatalnym zauroczeniu pana Gawrona, swata i wroga miłości, o zemście Chai Rybiarki oszukanej przez lichwiarza Ajzyka Pijawkę, o losach miejscowej wariatki Sulamity oraz o zagrożonym weselu kucharki Chany.
- Autor: Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa)
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Ludzie, którzy jeszcze żyją - Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa) (jak czytać książki w internecie za darmo txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Czesław Halicz (właśc. Czesława Endelmanowa-Rosenblattowa)
Zosia odbyła połóg w domu pani Kury, a dziecko za pośrednictwem Chai oddano „na garnuszek” do pobliskich Wrzeszczewic, gdzie Zosia mogła je co tydzień odwiedzać. Z tych to właśnie Wrzeszczewic sprowadziła Zosia swoją krewniaczkę, ubogą sierotę, Frankę Ogarkównę.
O współżyciu tych pięciu kobiet, trzech żydówek i dwóch chrześcijanek, dowiadywałyśmy się od Chai.
Opowiadała nam, że panna Zosia siedzi teraz w kozie, bo zraniła butelką jakiegoś wojskowego, który zwymyślał i pobił jej koleżankę, pannę Sarę. Chaja Rybiarka, która stale tykała wszystkie służące, o mieszkankach domu pod lampionami mówiła zawsze „panna” Zosia, „panna” Sara, „pani” Kura.
Innym razem, idąc na wieś do Michcika po ryby, pokazała nam włóczkową sukienkę i czapeczkę, którą dla dziecka panny Zosi sporządziły panna Sara i panna Rebeka.
A w kilka miesięcy potem wydarzyła się w naszym miasteczku rzecz dotąd niesłychana.
Do zakładu pogrzebowego pana Winnickiego przyszła panna Sara i wybrała wieniec z zielonej blachy z żółtymi różami i liliowymi astrami.
Subiekt50, który poznał od razu mieszkankę domu pod lampionami, odezwał się żartobliwie:
— Cóż to, jakiś młodzieniec zabił się z miłości dla panienki i panienka mu za to kupuje taki wspaniały wieniec?
Sara zaś odburknęła:
— Ja tam dla żadnego gościa nic kupować nie będę, bo oni wszyscy tyle dla mnie znaczą, co parszywe psy. Umarło dziecko mojej koleżanki Zosi i chcąc, żeby pogrzeb odbył się po ludzku, myśmy się złożyły z Rebeką na ten wianek.
A widząc, że subiekt wciąż się uśmiecha, dodała:
— I proszę nie kpić, a prędko mnie obsłużyć, bo kupuję i płacę gotówką, to ze mną trzeba grzecznie!
Wzięła z rąk subiekta nieopakowany nawet wianek, zapłaciła i wyszła.
I szła tak w jarzącym letnim słońcu, w swej niebieskiej sukni, czerwonym kapeluszu i żółtych bucikach, z olbrzymim różnobarwnym wieńcem w ręku, podobna do jaskrawej i zarazem makabrycznej malowanki.
W innym, większym mieście myśleliby zaraz ludzie, że w domu pod lampionami odbywają się jakieś czarne msze, jakieś plugawe i świętokradzkie obrzędy, ale w naszym miasteczku nie znali się ludzie na takich perwersjach, twierdzili więc wprost, że z „paskudnego życia” Sara zwariowała.
Pod wpływem opowiadania Chai Rybiarki i książki Dostojewskiego Wina i kara51 wyidealizowałyśmy sobie „paskudne kobiety” i postanowiłyśmy ni mniej ni więcej, jak zbliżyć się do nich. Wierzyłyśmy wtedy święcie, my głupie, niedoświadczone gąski, że każda taka prostytutka podobna jest do Soni z powieści Dostojewskiego.
Wybrałyśmy się tedy pewnego popołudnia na ową ryzykowną eskapadę.
Kiedy z bijącym sercem zbliżyłyśmy się do domu pod lampionami, ujrzałyśmy na schodkach przed domem dwie siedzące kobiety.
Jedna z nich miała głowę złożoną na kolanach drugiej, druga zaś, jak nam się zrazu wydawało, głaskała ją po głowie.
— Biedne one — szepnęła Hela — jedna płacze, a druga ją pociesza.
Ale kiedyśmy podeszły jeszcze bliżej, usłyszałyśmy następującą rozmowę:
— Kiedy, moja Zosiu, nie masz już ani jednej wszy i gnidy ci też wszystkie wybiłam.
— Nic nie szkodzi — odparła druga — iskaj dalej, Saruś, tak sobie dla przyjemności...
Te słowa trochę nas już zraziły. Ale oto Sara dojrzała nas i krzyknęła na wpół żartobliwie, na poły groźnie:
— Cóż to, przyszłyście robić nam konkurencję?
— Zmykajcie stąd, szelmy jedne! — dodała Zosia.
Spłoszone, odbiegłyśmy kilka kroków i zatrzymałyśmy się znowu niepewne, co dalej począć.
I wtedy... ujrzałyśmy... do końca życia tego nie zapomnę... Koło domu przechodził jakiś wojskowy. Zośka rzuciła słowa, straszne, plugawe słowa, a Sara poparła te słowa ohydnym gestem.
Nigdy, nawet w takich snach, których człowiek wstydzi się przed samym sobą, nie słyszałyśmy takich słów i nie widziałyśmy takich gestów.
Wydawało nam się, że to jakiś koszmar, czy też potworna halucynacja. Uciekłyśmy i odtąd starałyśmy się nie przechodzić nigdy koło domu pod lampionami.
Teraz, po długich latach, nie przeraziłyby nas tak na pewno owe plugawe gesty i słowa. Ale i teraz jeszcze ogarnia mnie przerażenie, gdy pomyślę, że pośród wszystkich chrześcijan i żydów naszego miasteczka żyły po bratersku, po ludzku, ze sobą tylko one jedne — te „paskudne” kobiety.
W naszym miasteczku nie było średnich zakładów naukowych. Szkoła powszechna, dwa chedery i tak szumnie nazwana „Wyższa Pensja Żeńska” kształciły z dość miernym skutkiem przyszłych obywateli i obywatelki naszego miasteczka.
Hanusia chodziła na pensję, a właściwie do małej szkółki, w której pani Gancowa i jej siostra ułomna, panna Balbina, reprezentowały cały personel nauczycielski.
Dla ścisłości dodać należy, że pan Stalski, nauczyciel szkoły powszechnej, wykładał uczennicom pani Gancowej raz na tydzień historię i geografię.
Matka dziwiła się bardzo, że choć Hanusia uczy się dobrze i jest lubiana przez nauczycielki i koleżanki, trzeba ją każdego poranku wypędzać po prostu z domu.
Nie wiedziała bowiem, że Hanusia, idąc na pensję, spotyka stale swoich prześladowców, kilku chrześcijańskich chłopców, śpieszących do szkoły powszechnej.
Był to najprzykrzejszy moment jej dnia, Hanusia bowiem jak ognia bała się tego spotkania, biegła jak szalona z bijącym mocno sercem i z płonną nadzieją, że jej może nie dostrzegą lub w milczeniu ominą.
Ale gdzież tam! Gdy ją tylko dostrzegali, zaczynali śpiewać, a raczej wrzeszczeć na całe gardło:
Albo też drugą:
Najczęściej jednak śpiewali następującą piosenkę:
Daremnie mówiła sobie Hanusia, że piosenki te są głupie i w gruncie rzeczy niezbyt obraźliwe. Była aż nazbyt ambitna i wrażliwa i silnie odczuwała obelżywą intencję śpiewających, a bronić się nie mogła i nie umiała. Toteż ledwo dostrzegała swych prześladowców, oczy jej napełniały się łzami żalu i bezsilnej złości; a gdy znikali, odśpiewawszy swój codzienny repertuar, zaczynała gorzko płakać.
Myślała wtedy biedaczka: „Co ja jestem winna, że jestem Żydówką”, jak gdyby to rzeczywiście był jakiś wstyd lub ułomność.
Najgłośniej ze wszystkich wyśpiewywał piętnastoletni Romek Podleski, syn kupca korzennego i właściciela jedynej w miasteczku dwupiętrowej kamienicy.
Utrapienie Hanusi trwało już bardzo długo, a kara Boża, której z głębi serca życzyła swoim wrogom, jakoś nie przychodziła. Przeciwnie, stawali się coraz natarczywsi, coraz zuchwalsi.
Aż oto pewnego dnia przeczytała Hanusia powieść pod tytułem Gwiazda przewodnia53, której bohaterką była prawa i dzielna dziewczyna, imieniem Marjorie.
Postanowiła tedy być szczera i odważna jak owa Marjorie i nie cofać się tchórzliwie przed największym nawet niebezpieczeństwem.
Już następnego popołudnia spotkała Romka Podleskiego. Szedł sam jeden, gwiżdżąc sobie wesoło.
Oczywiście, gdy dojrzał Hanusię, natychmiast zaczął wyśpiewywać:
Lecz tym razem Hanusia nie uciekła. Zbliżyła się do niego, stanęła przed nim i powiedziała dobitnie:
— Skoro mnie tak zapraszasz, zgoda. Idę z tobą na bez!
Romek był tak zdziwiony, tak po prostu oszołomiony niesłychanym zuchwalstwem Hanusi, że przez chwilę milczał, a w końcu wybełkotał:
— Co... co takiego?!
Hanusia znów odpowiedziała spokojnie:
— Ciągle mnie zapraszasz na ten bez, więc chodźmy. Dzisiaj nie jest szabes i mama mnie nie wybije... Ale ty się pewnie boisz dostać lania od swoich rodziców za to, żeś z Żydóweczką na bez chodził.
— Kłamiesz, ja się nikogo nie boję!
— No, więc, jeśli się nie boisz, to chodźmy. Teraz w ogrodzie pana Kobiałki bez zaczyna rozkwitać. Ale ty się na pewno boisz i nie pójdziesz.
— Właśnie, że pójdę i żeby ci pokazać, że się nie boję ani moich starych, ani pana Kobiałki, ani nikogo na świecie, ukradnę ten bez, choć mam w kieszeni dużo pieniędzy.
Wyjął z kieszeni złotą pięciorublówkę i pokazał Hanusi.
— No, więc chodźmy!
Hanusia i Romek szli prędko i w zupełnym milczeniu, od czasu do czasu ukradkiem spoglądając na siebie. Gdy wreszcie doszli, Romek powiedział:
— Ty tutaj stój i czekaj, a ja przelezę przez płot i narwę bzu.
— Ani myślę — odpowiedziała Hanusia — jak razem, to razem. Jeśli coś mamy oberwać od pana Kobiałki, to niech już będzie dla każdego z nas po połowie.
Romek jak gdyby się zadziwił, ale nic nie odpowiedział. Gwizdnął tylko przeciągle i ruszył ramionami. Za chwilę Hanusia i Romek byli już w ogrodzie. Ogród cały zdawał się drzemać w słonecznym odrętwieniu. Duży krzew, a raczej drzewo jeszcze niezupełnie rozkwitłych bzów było jak jeden olbrzymi liliowy bukiet.
Na grządkach pełno było wiosennych kwiatów, niezapominajek, stokrotek, żółtych i białych narcyzów.
Naokół ani żywej duszy, tylko kapela owadów brzęczała monotonnie swą kołysankę śpiącemu w słońcu ogrodowi.
Romek prędko wdrapał się na drzewo, narwał ogromny bukiet bzu, zeskoczył, wydobył z kieszeni sznurek, który tam miał „na wszelki wypadek”, związał gałęzie bzu i przerzucił przez parkan, podsadził Hanusię, a gdy była już za parkanem, sam przelazł.
Na ulicy podał więź bzu Hanusi, mówiąc:
— Masz, weź i żebyś więcej nie śmiała gadać, że ja się boję.
— Podzielimy się tym bzem — zaproponowała Hanusia.
— I... i... mnie to zielsko niepotrzebne, to dobre dla bab, a nie dla mnie.
— Więc weź choć jedną gałązkę... na pamiątkę.
— Ja tam nie taki pamiątkarz, jak niektóre osły, co dostają chusteczki, wstążeczki... i inne babskie łachy...
Wziął jednak gałązkę bzu i gniotąc niemiłosiernie, wpakował do kieszeni.
Przez chwilę szli w milczeniu, po czym Romek zapytał:
— Jak ty się nazywasz?
— Hanusia.
— Patrzajcie — zadziwił się — to brzmi zupełnie po naszemu. A ja myślałem, że wszystkie Żydówki muszą nazywać się Ryfka albo Srulcia.
— Nie ma nawet takiego imienia: Srulcia — odpowiedziała Hanusia.
— Widzisz, że kłamiesz: jak jest Srul, to musi być i Srulcia. Na przykład u nas jest Jan i Janina, Józef i Józefa, Franciszek i Franciszka, więc jak u was jest Srul, to musi być i Srulcia.
— Zapewniam cię uroczyście, że u nas nie ma imienia Srulcia — odpowiedziała Hanusia.
Chwilę milczeli, a potem Romek znowu zaczął.
— Słuchaj, tylko się nie obraź, bo chcę cię o coś zapytać. Czy to jest prawda, co nasza praczka Stasiowa mówi, że wszystkie Żydówki mają parcha?
— Jak ty śmiesz tak mówić! — krzyknęła Hanusia i podsuwając mu swoją krótko ostrzyżoną głowę, dodała: — Patrz, czy ja mam parcha albo nawet jakieś robaki w głowie... i moje koleżanki... i żadna z moich znajomych nie ma. To jest podłe oszczerstwo!
— No, nie gniewaj się Hanusiu, przecież to nie ja mówię, a Stasiowa, i ja się tylko pytam.
A po chwili dodał z zakłopotaniem:
— Ja nawet wolę, że ty, Hanusiu, nie masz parcha...
Gdy się już mieli rozstać, Romek wyrzekł nieśmiało:
— Słuchaj, ty nikomu nie opowiadaj, żeśmy na ten bez chodzili.
— Nie będę opowiadać. A ty nie będziesz już śpiewał: „Żydóweczka Chajka” albo „Żydóweczko chodź na bez”?
Romek przez chwilę się namyślał:
— Jak będę sam, to nigdy, tylko jak będę z kolegami, to tak trochę... dla przyzwoitości...
— Miły Boże! — krzyknęła oburzona Hanusia. — Dla przyzwoitości będziesz się nadal znęcać nade mną?!
— No więc... jeśli koniecznie chcesz... wcale nie będę śpiewał...
Na pożegnanie Hanusia wyciągnęła do niego rękę, zupełnie jak dorosła panna, i powiedziała:
— Dziękuję ci za kwiaty.
— Nie ma za co — odpowiedział Romek, zdjął kaszkiecik i bardzo grzecznie się ukłonił.
Hanusia aż się zdziwiła, że taki łobuz potrafi się tak elegancko ukłonić.
Romek dotrzymał obietnicy i nie śpiewał już więcej swoich niemiłych piosenek. Kiedy był sam, kłaniał się nawet Hanusi, lecz kiedy szedł z kolegami, odwracał głowę i udawał, że jej nie widzi...
W miesiąc później dowiedziała się Hanusia, że rodzice razem z nią wyjeżdżają na stałe do Londynu.
Trochę się cieszyła z podróży, lecz więcej się martwiła, że na zawsze musi opuścić rodzinne miasteczko.
Sama nie wiedząc dlaczego, postanowiła, że Romek musi się dowiedzieć o jej wyjeździe.
W dwa dni później, wracając z pensji, spotkała go idącego z kolegami.
Przechodząc koło niego, powiedziała bardzo głośno do towarzyszącej jej koleżanki:
— Wiesz, Róziu, ja na zawsze wyjeżdżam do Londynu.
Rózia otworzyła szeroko oczy, bo przecież od dwóch dni tylko o tym ze sobą rozmawiały.
Romek widocznie usłyszał, bo zaczął patrzeć na Hanusię, czego nigdy, będąc w towarzystwie kolegów, nie robił.
Hanusia i Rózia poszły dalej, aż tu nagle usłyszały, że ktoś biegnie za nimi. Odwróciły się i widzą, że to leci Romek.
Przystają i czekają... A z drugiej strony koledzy Romka także zatrzymali się i patrzą.
A on tak biegł pod krzyżowym ogniem ciekawych i drwiących spojrzeń swoich kolegów i Rózi, aż zatrzymał się zadyszany przed Hanusią i Rózią.
— No i co? — zapytała zdziwiona Rózia.
Romek jeszcze przez chwilę stał tak, milcząc, a potem szepnął:
— Nic... nic... — odwrócił się i odszedł.
— To jakiś wariat — zdecydowała ze śmiechem Rózia, lecz spojrzawszy na koleżankę, przestała się śmiać i zapytała:
— Co tobie jest, Hanusiu?
Hanusia jest teraz dorosłą, zamężną i nawet dość zadowoloną ze swego losu kobietą.
Dlaczegóż więc teraz, kiedy w ogródku jej willi pod Londynem zakwitną bzy, ma łzy w oczach
Uwagi (0)