Przygody ostatniego z Abenserażów - François-René de Chateaubriand (gdzie można czytać książki online za darmo .txt) 📖

id="annotation-37">37. złote ostrogi, które Izoldy, Ginewry, Oriany przypinały niegdyś mężnym rycerzom — częścią ceremoniału pasowania na rycerza było przypięcie ostróg, dokonywane przez stojącego wyżej w hierarchii społecznej, czasami przez kobiety o wysokiej randze. [przypis edytorski]

38. Atlas — pasmo górskie w płn.-zach. Afryce, rozciągające się od wybrzeży Oceanu Atlantyckiego do zatoki Mała Syrta u wybrzeży Tunezji. [przypis edytorski]

39. Zaara — Sahara, pustynia w północnej części Afryki. [przypis edytorski]

40. przeciąg czasu (daw.) — dziś: okres, przedział czasu. [przypis edytorski]

41. tunetański — dziś popr: tuniski (przym. od nazwy Tunis). [przypis edytorski]

42. Kartagena — miasto portowe w płd.-wsch. Hiszpanii, w regionie Murcji. [przypis edytorski]

43. Sierra Nevada (hiszp: Góry Śnieżne) — masyw górski w płd. Hiszpanii, u podnóża którego leży Grenada. [przypis edytorski]

44. Murcja — kraina hist. w płd.-wsch. Hiszpanii; od XI w. Murcja była samodzielnym emiratem, od 1243 pod protektoratem Kastylii; od 1266 aż do 1833 stanowiła chrześcijańskie Królestwo Murcji, będące częścią Korony Kastylii. [przypis edytorski]

45. mauretański — związany z Maurami; przym. stosowany zwykle w odniesieniu do stylu archit. charakterystycznego dla budowli islamskich w Hiszpanii. [przypis edytorski]

46. romanca — sławiący bohaterów utwór liryczno-epicki, zbliżony do ballady, popularny w Hiszpanii w XV–XVI w. [przypis edytorski]

47. zelżywymi słowy — dziś: lżącymi słowami. [przypis edytorski]

48. venta (hiszp.) — zajazd dla podróżnych. [przypis edytorski]

49. niewczesny (daw.) — mający miejsce „nie w czas”, w niewłaściwym czasie, niefortunny, niestosowny; niewygodny, uciążliwy. [przypis edytorski]

50. Duro — dziś popr.: Darro, rzeka w Grenadzie, dopływ Genilu. Jej nazwa pochodzi od złota (łac. aurum), które od czasów rzymskich wypłukiwano z piasku rzecznego. [przypis edytorski]

51. Alhambra (od arab. al hamra: czerwona) — obronny zespół pałacowy, zbudowany jako siedziba emirów w XIII–XIV w. na wzgórzu nad Grenadą; arcydzieło architektury muzułmańskiej w Hiszpanii. [przypis edytorski]

52. Generalifa, właśc. Generalife — letnia rezydencja emirów Grenady, położony na stoku wzgórza Monte Mauror kompleks pałacowo-ogrodowy, pierwotnie połączony z Alhambrą krytym przejściem przecinającym wąwóz dzielący oba pałace. [przypis edytorski]

53. Albaizyn, właśc. Albayzín a. Albaicín — dzielnica Grenady położona na wzgórzu naprzeciwko Alhambry; rozwijająca się od XI w. jako osobne osiedle wokół muzułmańskiej cytadeli, otoczona przez własne mury miejskie. [przypis edytorski]

54. zali (daw.) — czy, czyż. [przypis edytorski]

55. Franciszek I (...) jeńcem naszym w Madrycie — Franciszek I Walezjusz (1494–1547), król Francji, 24 lutego 1525 pokonany w bitwie pod Pawią przez wojska Karola V Habsburga, króla Hiszpanii i cesarza rzymsko-niemieckiego, został wzięty do niewoli i osadzony w więzieniu w Madrycie; uwolniony w 1526 za cenę znacznych ustępstw terytorialnych. [przypis edytorski]

56. „Tak było napisane” — muzułmańskie wyrażenie stosowane do niemal każdego wydarzenia w życiu. [przypis autorski]

57. słynnego pojedynkiem — dziś: słynnego z pojedynku. [przypis edytorski]

58. pojedynek Mussy oraz wielkiego mistrza Calatravy — wysławiany w pieśniach pojedynek pomiędzy Muzą, przyrodnim bratem króla Boabdila, a wielkim mistrzem rycerskiego zakonu Calatrava, Rodrigiem Téllez Girón, stoczony pod Grenadą w obecności Boabdila i jego dworu. [przypis edytorski]

59. promenada Alameidy — hiszp. alameda (od álamo: topola) oznacza promenadę obsadzoną po bokach drzewami albo zagajnik topolowy. [przypis edytorski]

60. brama Elwiry (hiszp. Puerta de Elvira) — daw. główna brama miejska Grenady, zbudowana w XI w., silnie ufortyfikowana, stanowiła wejście do dzielnicy Albaicín od strony dawnego miasta Elwira. [przypis edytorski]

61. wegański — tu: przym. od Vega, równina Grenady. [przypis edytorski]

62. brokat — gruba tkanina jedwabna z wypukłym wzorem przetykana złotą nicią, używana jako materiał na bogate stroje, obecnie na szaty liturgiczne, obicia itp. [przypis edytorski]

63. miast (daw.) — zamiast. [przypis edytorski]

64. zaczem (daw.) — po czym, następnie. [przypis edytorski]

65. mienić (daw.) — zmieniać. [przypis edytorski]

66. stanik (daw.) — górna część sukni od ramion do pasa (bez rękawów). [przypis edytorski]

67. kibić (daw.) — część tułowia od ramion do bioder; talia. [przypis edytorski]

68. mantyla (daw.) — krótka peleryna damska lub lekki szal, zwykle z czarnej koronki, zakrywający ramiona i głowę kobiet; tu forma zdr. [przypis edytorski]

69. ochmistrzyni (daw.) — nauczycielka i wychowawczyni domowa, towarzysząca młodym kobietom z rodziny w wyjściach poza dom. [przypis edytorski]

70. hurysa (z arab.) — piękna i wiecznie młoda dziewica, jedna z wielu, czekających wiernych w raju muzułmańskim. [przypis edytorski]

71. niewolnico chrześcijańska, piękniejsza niż dziewice Gruzji — do niewoli muzułmańskiej trafiało wiele kobiet z chrześcijańskiej Gruzji, podzielonej i atakowanej przez Imperium Osmańskie i Persję, walczące o kontrolę nad Kaukazem. [przypis edytorski]

72. grobowiec Ferdynanda i Izabeli — kaplica królewska przy katedrze w Grenadzie, wybudowana w latach 1506–1517 jako mauzoleum mieszczące marmurowy sarkofag Ferdynanda Aragońskiego i Izabeli Kastylijskiej oraz groby innych członków rodziny królewskiej. [przypis edytorski]

73. kupić się (daw.) — gromadzić się, skupiać się. [przypis edytorski]

74. Illiberia, właśc. Illiberis — rzym. nazwa daw. miasta w pobliżu późniejszej Grenady; kolonia grecka Elibyrge (Elybirge) założona w V w. p.n.e., opanowana przez Kartaginę, później przez Rzymian, w okresie wizygockim znana jako Elwira, w czasach kalifatu Kordoby stolica prowincji, po rozpadzie kalifatu na pocz. XI w. została porzucona na rzecz łatwiejszej do obrony Grenady. [przypis edytorski]

75. kastylski — dziś: kastylijski (przym. od: Kastylia). [przypis edytorski]

76. geniusz — tu: dobry duch. [przypis edytorski]

77. moryskowie — muzułmańska ludność Płw. Iberyjskiego, która pozostała pod panowaniem królów katolickich i na pocz. XVI w. pod groźbą śmierci lub wygnania została zmuszona do przejścia na chrześcijaństwo. [przypis edytorski]

78. Wojnę z moryskami zaledwie że ukończono — podczas antyfeudalnej Rewolty Bractw (1519–1523) w należącej do Aragonii Walencji rebelianci masowo zmuszali muzułmanów do chrztu pod groźbą śmierci. Kiedy po stłumieniu rebelii król i inkwizycja uznali ważność tych chrztów i zakazali powrotu do islamu, w listopadzie 1525 wybuchło powstanie przymusowo nawróconej ludności. W styczniu 1526 wydano dekret zobowiązujący wszystkich muzułmanów w królestwie Aragonii do przyjęcia chrześcijaństwa albo opuszczenia kraju. W marcu 1526 wybuchło kolejne powstanie. [przypis edytorski]

79. tedy (daw.) — zatem, więc. [przypis edytorski]

80. Cyd z Bivaru, właśc. Rodrigo (Ruy) Díaz de Vivar (ok. 1043–1099) — hiszpański bohater narodowy, rycerz kastylijski, bohater wielu ballad, wzór cnót rycerskich; w 1094 zdobył Walencję, którą władał do aż śmierci. [przypis edytorski]

81. Chimena, hiszp. Jimena Díaz (ok. 1054–ok. 1115) — od 1074 żona Cyda, po jego śmierci rządziła Walencją (1099–1102). [przypis edytorski]

82. doba (daw.) — czas, moment. [przypis edytorski]

83. Santa-Fé — miasto położone 10 km na zach. od Grenady; zbudowane w 1491, podczas oblężenia Grenady przez armie katolickie, w miejscu umocnionego obozu wojskowego. W Santa-Fé 25 listopada 1491 podpisano traktat uzgadniający warunki kapitulacji Grenady, zaś 17 kwietnia 1492 umowę pomiędzy Kolumbem a Ferdynandem Aragońskim i Izabelą Kastylijską, dotyczącą warunków sfinansowania wyprawy w poszukiwaniu drogi do Indii. [przypis edytorski]

84. dziecięctwo (daw.) — dzieciństwo. [przypis edytorski]

85. Cortez, właśc. Hernán Cortés (ok. 1485–1547) — hiszpański konkwistador, w latach 1519–1521 zdobywca Meksyku. [przypis edytorski]

86. upadek ostatniego króla światów dotychczas nieznanych — tu chodzi zapewne o Montezumę II (1466–1520), władcę meksykańskiego imperium Azteków, który miał jednak dwóch krótko panujących następców, w przeciwieństwie do niego walczących z Hiszpanami. [przypis edytorski]

87. bitwa pod Pawią — stoczona 24 lutego 1525, decydująca bitwa wojny włoskiej 1521–1526, w której oblegające Pawię siły francuskie Franciszka I Walezjusza zostały pokonane przez przybyłą z odsieczą cesarską armię Karola V Habsburga. W zaciekłym starciu w obronie króla Francji poniosło śmierć wielu wysokiej rangi oficerów, sam król po utracie konia walczył pieszo; otoczony, został wzięty do niewoli. [przypis edytorski]

88. rycerski zakon Calatrava — pierwszy zakon rycerski utworzony w Kastylii (1158), początkowo w celu obrony zamku Calatrava, kontrolującego drogę pomiędzy Toledo a Kordobą; otrzymywał znaczące nadania ziemskie, w 2 poł. XV w. podlegało mu kilkadziesiąt komandorii; jego członkowie byli zakonnikami cysterskimi, których dodatkowy obowiązek stanowiła walka z muzułmanami; [przypis edytorski]

89. zefir — ciepły, łagodny wiatr zachodni. [przypis edytorski]

90. Armida — piękna czarownica z Damaszku, postać z poematu Torquato Tasso Jerozolima wyzwolona (La Gerusalemme liberata) z 1581 roku. [przypis edytorski]

91. biegun (daw.) — koń, wierzchowiec. [przypis edytorski]

92. Andaluzja — hist. kraina obejmująca płd. część Płw. Iberyjskiego, słynęła z doskonałych rumaków i byków; nazwa Andaluzja pochodzi od arab. Al-Andalus oznaczającego ogół terytoriów muzułmańskich na Płw. Iberyjskim. [przypis edytorski]

93. Tristan — główny bohater legendy o Tristanie i Izoldzie, utrwalonej w Dziejach Tristana i Izoldy [przypis edytorski]

94. Galaor — brat Amadisa, postać z hiszp. romansu rycerskiego Amadis z Walii, dworny obrońca wdów i sierot, z którego brał wzór późniejszy literacki Don Kichot. [przypis edytorski]

95. Aspazja z Miletu (ok. 470–ok. 400 p.n.e) — wpływowa kochanka (później zapewne żona) ateńskiego przywódcy Peryklesa; słynęła z urody, wykształcenia i inteligencji, jej dom stanowił intelektualne centrum Aten, gdzie spotykali się najznakomitsi pisarze i myśliciele. [przypis edytorski]

96. Poitiers, Diana de (1499–1566) — słynąca z urody wpływowa faworyta króla francuskiego Henryka II Walezjusza. [przypis edytorski]

97. wszelako (daw.) — jednak. [przypis edytorski]

98. poziomość (daw.) — przyziemność, pospolitość. [przypis edytorski]

99. dowcip (daw.) — inteligencja, bystrość umysłu. [przypis edytorski]

100. ustroń a. ustronie — miejsce położone na uboczu, z dala od ludzkich siedzib. [przypis edytorski]

101. Guitana (hiszp.) — Cyganka. [przypis edytorski]

102. zambra a. zambra mora — taniec flamenco wykonywany przez Cyganów z Granady, uważany za pochodzący od tańców mauretańskich. [przypis edytorski]

103. kastaniety (hiszp. castañuelas) — instrument muzyczny perkusyjny, składający się z połączonych ze sobą, ruchomych płytek drewnianych a. kościanych w kształcie muszli, które uderzane o siebie (lub uderzając o znajdującą się między nimi deszczułkę, jeśli są umocowane na rękojeści) wydają charakterystyczny, „klaszczący” dźwięk; kastaniety używane były tradycyjnie przez hiszp. tancerki flamenco. [przypis edytorski]

104. heban — cenne drewno egzotyczne o naturalnym czarnym kolorze, bardzo twarde i ciężkie. [przypis edytorski]

105. alabaster — biały lub delikatnie zabarwiony, lekko przeświecający minerał. [przypis edytorski]

106. płeć (daw.) — cera; skóra twarzy. [przypis edytorski]

107. krasny (daw.) — czerwony, jaskrawy; ładny, piękny. [przypis edytorski]

108. lico (daw.) — twarz. [przypis edytorski]

109. jakoż (przestarz.) — spójnik akcentujący, że coś, o czym mowa wcześniej, jest prawdziwe, zaszło lub spełniło się: i rzeczywiście, i w samej rzeczy. [przypis edytorski]

110. nie byłaby sobie wyobraziła — daw. forma czasu zaprzeszłego; znaczenie: nie wyobraziłaby sobie wcześniej (w stosunku do innego przeszłego zdarzenia) [przypis edytorski]

111. mierzyn (daw.) — nieduży, silny koń. [przypis edytorski]

112. ulica nosząca (...) miano znakomitej mauretańskiej rodziny — hiszp. Calle de los Gomeles: ulica Gomelów. [przypis edytorski]

113. blanki — zwieńczenie muru obronnego, stanowiące osłonę dla strzelców. [przypis edytorski]

114. Karol V Habsburg (1500–1558) — syn Filipa I Pięknego i Joanny Szalonej (córki Ferdynanda II Aragońskiego i Izabeli I Kastylijskiej), od 1516 król Hiszpanii (jako Karol I), od 1519 cesarz rzymsko-niemiecki; abdykował w 1556. [przypis edytorski]

115. Karol V wznosił wówczas pałac — Karol V wyburzył część Alhambry i jej miejscu rozpoczął budowę nowego pałacu królewskiego, jednak po kilku latach osiadł z dworem na stałe w Madrycie i prace porzucono. [przypis edytorski]

116. arabeska — symetryczny, geometryczny ornament ze stylizowanych motywów roślinnych; tradycyjnie wykorzystywany w architekturze i sztuce arabskiej (stąd nazwa). [przypis edytorski]

117. materia (daw.) — materiał, tkanina. [przypis edytorski]

118. sala Mesukar (hiszp. El Mexuar), Sala Narad — sala kompleksu pałacowego w Alhambrze, w której odbywały się spotkania rady ministrów państwa, również miejsce, gdzie władca wymierzał sprawiedliwość. [przypis edytorski]

119. Dziedziniec Lwów — wewnętrzny dziedziniec pałacu w Alhambrze, z fontanną wspartą na rzeźbach 12 lwów. [przypis edytorski]

120. komnata (...) niby sanktuarium świątyni miłości — tzw. Sala Abenceragów. [przypis edytorski]

121. sanktuarium (z łac.) — święty przybytek; budowla lub pomieszczenie o szczególnym znaczeniu kultowym. [przypis edytorski]

122. koncha — muszla.