Więzienie - Maksim Gorki (jak czytać książki txt) 📖
Ująwszy się za uderzoną przez policjanta obcą dziewczyną, studentMisza trafia do więzienia, gdzie zadziwia wszystkich uśmiechem ipogodą ducha.
W miarę upływu czasu zaczyna jednak coraz głębiejzastanawiać się nad systemem, w którym każdy jest albo oprawcą, alboofiarą. Słucha ponurych opowieści zastraszonych, zobojętniałychstrażników, mocno przeżywa okrucieństwo współwięźniów wobecnajsłabszych i czuje, że to zamknięte, patologiczne środowisko jak wsoczewce ukazuje niesprawiedliwość społeczną carskiego imperium.
Pewnego dnia w celi obok pojawia się intrygujący sąsiad: więzieńpolityczny. Misza nie zna brzmienia jego głosu, ale dzięki stukaniu wścianę alfabetem Morse'a poznaje jego poglądy. Teraz musi podjąćdecyzję.
- Autor: Maksim Gorki
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Więzienie - Maksim Gorki (jak czytać książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Maksim Gorki
— Panie, panie!...
Skądś spod okna wysunął się szyldwach i, grożąc palcem, rzekł surowym głosem:
— Te... nie wolno!
Człowiek w kaszkiecie wzruszył ramionami i, uśmiechnąwszy się do Miszy, poszedł dalej. Misza zeskoczył na podłogę. Szyldwach stropił go, uśmiech zaś człowieka z błyszczącymi oczyma uradował go bardzo; zdało się młodzieńcowi, że ten uśmiech ustalił między nimi miłą równość i sympatię...
Około południa wszedł do celi młody i cienki jak trzcina dozorca o twarzy szpetnie podziurawionej śladami ospy. Stanął we drzwiach i, nie patrząc na Miszę, rzekł spokojnie:
— Proszę iść na spacer...
Było nadzwyczaj wilgotno; na więziennym dziedzińcu w dołkach pomiędzy kamieniami lśniła przejrzysta woda; trzej aresztanci chodzili z miotłami po podwórzu i ospale zgarniali ku bramie wodę, ta zaś, już mętna, przesycona błotem, ponownie rozczołgiwała się wolno między kamienie...
Dozorca poprowadził Miszę za węgieł więzienia i niezbyt głośno powiedział:
— Proszę spacerować tutaj, od rogu do ściany... rozmawiać z aresztantami nie wolno!
Tu, pod błękitnym, bezgranicznie wysokim niebem jakby po raz pierwszy dotknęło serca Miszy słowo „nie wolno”; teraz w tych dźwiękach uczuł coś poniżającego, ordynarnie ograniczonego i tępego; zmarszczył brwi i spojrzał w twarz dozorcy, nieruchomą, niby potworna maska, zabawnie obrośniętą kępkami jasnych włosów na kościach policzkowych i na brodzie, i oczy w twarzy tej wydały mu się zbyteczne, obce. Były to oczy ciemne, owalne, jak oczy pięknej kobiety; lękliwie i miękko przykryte długimi rzęsami, patrzały dobrotliwie, smutnie, tliło w nich coś trwożnie zadziwionego, stanowiąc tragiczny kontrast z tą zeszpeconą twarzą,
— Niechże pan chodzi! — rzekł dozorca. — Przystawać też nie wolno...
Misza poszedł wolnym krokiem, a dozorca, oglądając się, cokolwiek na uboczu postępował za nim.
— I po co to wciąż robić bunty? — mówił z cicha, patrząc w ziemię. — Uczyłbyś się pan... zostałbyś z czasem pomocnikiem prokuratora, ot i koniec! A pan — robi bunty... taki młody, przystojny... pewnie ma pan mamę?..
Ciche jego słowa poruszyły Miszę do głębi; zatrzymał się, roześmiał i, przykładając rękę do piersi, chciał również powiedzieć coś prostego, dobrego... ale dozorca przerażony odsunął się raptownie, obejrzał się naokół i szybko wyszeptał:
— Idźże pan, idźże pan! Zobaczą, ukarzą mnie za rozmowę... i na tym koniec!
Odszedł i skrył się za węgłem więzienia; młodzieniec zaś, pełen zmieszanych uczuć smutku, ciekawości i radości, jął chodzić wolnym krokiem wzdłuż wysokiego więziennego ogrodzenia...
Nad niskim, jakby zapadłym w ziemię brudnoszarym więziennym budynkiem z czterema basztami po rogach niemo rozpostarło się bladoniebieskie wyblakłe niebo, jakby wymyte deszczami jesieni... Było ono puste, smutne, zimne... i brudne ściany więzienia zionęły również smutkiem i chłodem...
— Ile ja czasu tutaj przesiedzę? — pomyślał Misza, oglądając się wokoło. Zdawało mu się, że i teraz już mógłby opowiedzieć o więzieniu sporo ciekawych rzeczy, gdyby go wypuszczono. I znowu w pamięci jego powstała ulica, tłum przygnębionych ludzi, czarne postacie policjantów, dziewczę...
Porwany wspomnieniami nie spostrzegł, jak szybko zleciał czas przeznaczony na spacer i kiedy ospowaty dozorca, podszedłszy do niego, rzekł:
— Proszę do celi...
— Więc już? — zdziwiony zawołał.
Dozorca skinął głową potakująco. Na korytarzu cichym głosem zakomunikował Miszy:
— Moja matka mieszka w przytułku...
I opuścił głowę jak winowajca.
— Tak!... No, to nic! — rzekł Misza, uśmiechając się, nie znalazłszy słów bardziej odpowiednich. Znów zamknęły się ciężkie drzwi celi, znów ostro i ze złością zazgrzytało żelazo zasuwy i zamku... Misza zatrzymał się pośrodku celi, obejrzał ją, siadł na pryczy, a raptem jakby stopniały wszystkie jego myśli, wszystkie wrażenia, utworzyła się w nim jakaś dziwna pustka i młodzieniec jakby zamarł, pogrążony w zapomnieniu...
I popłynęło życie jego dzień po dniu, monotonnie prawidłowe, jednakowo szare, ale każdy dzień wlewał w jego duszę niedostrzegalną kropelkę czegoś nowego, a każde nowe, choćby najdrobniejsze wrażenie stawało się jaskrawym na bladym, nikłym tle tego życia.
...Kontrola dawno już się skończyła i więzienie śpi ciężkim snem. Chwilami przez otwór we drzwiach dolatują z korytarza dziwne jakiej głosy... Ktoś szepce we śnie, ktoś zapewne majaczy. Za drzwiami szeleszczą ciche kroki dozorcy — dzisiaj dyżuruje starzec z nieruchomymi oczami. Chodzi wolno po korytarzu i mruczy coś, a Misza leży na pryczy i, uważnie nasłuchując, myśli.
Dzisiaj podczas spaceru ospowaty dozorca dokończył mu opowiadać swoją historię. Jest synem jakiegoś oficera, który uwiódł jego matkę, szwaczkę i porzucił ją, zostawiając jej na pamiątkę swoją fotografię i — dziecko. Młoda kobieta przez czternaście lat wychowywała swego syna i pracowała, wciąż pracowała bez wytchnienia, nie mając w życiu nic więcej prócz dziecka. Oddała go do szkoły parafialnej, następnie do szkoły miejskiej, tam jednak pewnego razu nauczyciel wytargał go za włosy i matka, która nigdy nie powiedziała swemu dziecku nawet cierpkiego słowa, zabrała go z powrotem do domu. Następnie już po dwóch latach znalazła dla niego u sędziego śledczego miejsce pisarza, sama zaś szyła, robiła kwiaty, robiła pończochy, wciąż pracowała i pracowała. Syna zabrano do wojska; wychowany miłością matki i zakochany w niej, pewnego razu, nie mogąc znieść drwin ze swej matki, na które sobie pozwolił podoficer, uderzył starszego podczas musztry. Za to oddano go na trzy lata do karnej kompanii, nie zaliczając mu czasu służby, matka zaś jego, stara już, wciąż pracowała, płacząc nad ciężkim życiem swego syna. Po siedmiu latach żołnierskiej służby, kiedy wrócił do domu z duszą spaczoną, wymęczony, zahukany, znalazł matkę prawie ślepą — nie mogła już pracować, chodziła żebrać do przysionka cerkwi... Ale i wtenczas podarowała mu szalik — ostatnią robotę swych starczych rąk i na wpół ślepych oczu, ostatnie wcielenie swych sił, które bez szemrania mu oddała. Przez parę miesięcy nie mógł znaleźć zajęcia, żył z jałmużny, którą użebrała matka. A potem zupełnie oślepła. Nareszcie znalazł miejsce w więzieniu; ślepą starowinę umieścił ktoś w przytułku i tam robi ona teraz skarpetki dla swego syna...
— Co za kobieta! — myślał Misza. — Ileż pracy i miłości w jej życiu... Ileż prostego, wzruszającego piękna!
Przypomniał sobie wystraszone, zadziwione oczy ospowatego dozorcy, jego głos cichy...
— I co za sens? Jakiż sens tej pracy i miłości, jeśli mimo to syn...
— Panie Malinin! — rozległ się głośny szept.
Misza zeskoczył z pryczy — w okienku drzwi niespokojnie błyskało oko dozorcy.
— Co tam pan mówi? — pytał starzec.
— Ja? Ja nie mówię... — odparł zdziwiony Misza.
— Przecież słyszałem!
— To, pewnie, tylko tak sobie...
— Właśnie... Niech się pan wystrzega...
Oko dozorcy na chwilę znikło, potem znów zjawiło się i starzec zaczął mówić uprzedzającym szeptem:
— Tak samo wciąż rozmawiał ze sobą... jeden tutaj... prawdę powiedziawszy, nawet mój siostrzeniec...
— No i co? — szybko zapytał Misza.
— No i odwieźli go do domu wariatów...
— Pański siostrzeniec?
— Tak, tak — szeptał starzec i oko jego dziwnie skakało, zapewne dozorca potakująco kiwał głową.
— I tutaj siedział? — łagodnie zapytał Misza.
— Pod dziesiątym numerem...
— I pan go... pan też był tutaj? — urywając zapytał Misza, czując jak mu się nieprzyjemnie i zimno zaciska serce.
— Ja jestem tutaj siedemnaście lat — spokojnie odparł starzec i dodał: — teraz idzie osiemnasty rok...
Misza patrzał na matowe oko starca, na jego długi nos z chrząstkami i chciał go zapytać:
— Czy i swego siostrzeńca tak samo pan pilnował, jak oto mnie?
Lecz, bojąc się obrazić starca, nie zapytał go o to, rzekł tylko:
— To pan już dawno...
— Poczekaj pan, przyniosę sobie stołek — mrugnąwszy wyszeptał starzec — bo trudno mi się schylać... krzyż boli!
I odszedł. Misza stał przed drzwiami, słysząc szuranie jego nóg, i myślał:
— Jeśli człowiek ma duszę, to ten musi mieć taką ciemną, pomarszczoną i suchą, jak jego twarz...
Starzec wrócił, bez hałasu przystawił krzesło do drzwi i znów w krągłym otworze zjawiło się jego oko i, wysoko nad nim podniesiona, krzaczasta, siwa brew.
— Tak mi będzie wygodniej — zaczął mówić. — Sypiać nie mogę, kościska mnie bolą... I pan nie śpi... więc porozmawiamy... W nocy można... w dzień — nie wolno, a w nocy — któż się dowie? W dzień udaję, że jestem surowy dla pana... nie można inaczej, władza tego wymaga! A w nocy i z panem można pomówić... I do tego jeszcze, co z pana za przestępca? Nie zabił pan, nie okradł... He, he! Taki pan rumiany, młodziutki... żal mi pana... Śmieje się pan, cieszy, jakby pan dostał jaką rangę... oj, młodość! Ukorzyłbyś się pan lepiej przed władzą...
Miszy zaczęło być przykro słuchać go dalej. Nerwowo nachylił się ku drzwiom i zapytał starca:
— Czym się trudnił pański siostrzeniec?
Znów rozległ się w celi suchy, bezbarwny głos:
— Ślusarz... zastrzelił inżyniera... O nim nawet pisano w gazetach... a jakże. Sam mi czytał gazetę... przypadkiem jakoś się znalazła i akurat wydrukowano tam o nim... Czytał — i śmiał się... jak pan oto... twardy chłopak był... A matka jego, moja siostra, płakała, płakała... Ale łzami krwi się nie zmyje... Czasami, bywało, mówię mu — no, cóż, Fedorze, jakże tam, to więzienie? A on tylko parsknie... Z początku — milczał wciąż, zły był. A potem zaczął gadać... no i dogadał się... Tak samo jak pan...
— Cóż on mówił? — cicho zapytał Misza.
— Tak, różne rzeczy... kto go tam wie? Czy pan nie pochodzi z Kaługi?
— Tak...
— Właśnie... znajome nazwisko. Naczelnik poczty w Kałudze był Malinin...
— To mój ojciec...
— No, no... przecież i ja z Kaługi... tak! A ojciec umarł?
— Umarł...
— Ta-ak... umrzemy wszyscy!
Mówili obaj szeptem, głosy ich szeleściały w ciszy, jak suche jesienne liście. Za oknem, jakby znacząc odchodzące chwile, głucho tupotały po ziemi miarowe kroki szyldwacha. I skądś z daleka poprzez wilgotny mrok nocy, dolatywały ledwie dosłyszalne dźwięki dzwonu, wybijającego godziny.
— Nudzi się wam tutaj? — zapytał Misza.
— Starym wszędzie nudno... — odpowiedział mu zza drzwi chłodny, równy szept.
— A... szkoda panu było siostrzeńca... jak tutaj siedział?
— Cóż go tam żałować, jeśli zabił człowieka... Siostry szkoda... A kto człowieka zabił...
Starzec zamilkł nagle i twarz jego znikła, jakby spadła na dół. Misza patrzał w okienko i czekał.
— Po co łżesz? — rozległo się za drzwiami spokojne, ciche pytanie.
— Co pan mówi? — zapytał Misza, nachylając się do otworu we drzwiach.
Twarz starca zrównała się z jego twarzą i, wolno poruszając cienkimi wargami wielkich ust, okolonych kępami siwych włosów, starzec kiwając głową i, niby się uśmiechając, rzekł:
— Zełgałem... szkoda mi Fedki... też młody był, dobry chłopak...
Wtem, targnąwszy ciszą, niby wiatr ciemną wodę drzemiącego stawu, przebiegło korytarz wstrząsające wycie:
— Nie bijcie... bracia mili... zmiłujcie się!
— Co to takiego? Co to? — drgnąwszy, zawołał Misza.
— Tss! — zasyczał starzec — Nic... To we śnie... oni często krzyczą... Każdy przecie ma sumienie... No, ale niech pan śpi... Kładź się pan... Dobranoc... Dwunasta już biła...
Wstał i odszedł, i nogi jego szurgały tak, jakby ktoś ciągnął po podłodze coś dużego, miękkiego i bardzo ciężkiego.
Misza podszedł do pryczy, legł i wlepił smutne oczy w brudne murowane sklepienie, zwisające milcząco nad jego głową.
I bezsenna noc, pełna dum, otoczyła go ciszą...
Misza jakby odsunął się gdzieś na bok od swej drobnej przeszłości, i z przeszłości tej najjaskrawszy wypadek — jego „czyn” nie tak już często przychodził mu na myśl. W dziwnym życiu więzienia, zazdrośnie ogrodzony ze wszystkich stron murem, odczuwał on niewyraźny symbol, odległe napomknienie na coś niedostępnego jeszcze dotychczas dla jego świadomości. Uważnie przypatrywał się wszystkiemu, co go otaczało, uśmiechając się chwilami z roztargnieniem i niedowierzaniem, chwilami zaś — z chciwym i upartym zajęciem, ze smutkiem i ciężką niepewnością w duszy.
Władze więzienne traktowały go zawsze z pobłażliwym uśmiechem — zapewne wszystkich mimo woli usposabiała do Miszy jego otwarta, okrągła twarz i zdrowy rumieniec lic, błękitne naiwne oczy, łagodny uśmiech silnych pąsowych ust, piękny głos piersiowy i mocna, cokolwiek niezgrabna postawa.
— No, panie Malinin, jakże się panu u nas podoba? — z ironią zapytał pewnego razu starszy pomocnik naczelnika podczas kontroli.
— Ciekawe, wie pan! — odparł z uśmiechem Misza.
Ów roześmiał się chmurnie, następnie pocięta głębokimi zmarszczkami skóra czoła nasunęła mu się na oczy i rzekł:
— Ej panie... skromny badaczu! Ma pan spacer przedłużony o pół godziny... i inne ulgi...
— Dziękuję! — rzekł Misza.
— Nie ma za co! — ozięble odparł naczelnik, wychodząc z celi.
Ospowaty dozorca, Aleksander Oficerow, opowiedział Miszy o tym człowieku następującą historię. Pewnego razu, podejrzewając swoją pokojówkę o kradzież pierścionka żony i chcąc zmusić ją do przyznania się, cały dzień i noc nękał dziewczynę. Zawołał dwóch aresztantów, którzy go czymś rozgniewali, kazał im rozebrać pokojówkę i przywiązawszy nagą do stołu, zmusił aresztantów, by ją łechtali. Kiedy dziewczyna traciła przytomność, kazał dawać jej wodę i męczyć w dalszym ciągu.
Uwagi (0)