Reformy w wychowaniu moralnym - Izabela Moszczeńska-Rzepecka (chcę przeczytać książkę w internecie txt) 📖

że jedynym obowiązkiem żony jest robić rachunki z kucharką i oszczędnie dom prowadzić. Jedni ograniczyć pragną żonę do roli gospodyni, drudzy męża do roli wołu roboczego i zgadzać się chyba muszą w przekonaniu, że małżeństwo jest związkiem wyłącznie na materialnych opartym stosunkach.

Ponieważ większość kobiet wychodzi za mąż i większość mężczyzn się żeni, dlaczegóż postępujemy w wychowaniu tak, jak gdyby małżeństwo było wyłącznie kobietę obchodzącą instytucją? Dlaczegóż dziewczętom każemy na nie patrzeć poważnie, a chłopcom lekceważyć je pozwalamy? Dlaczegóż dla córek naszych ma ono być powołaniem, dla synów nieprzewidzianym wypadkiem?

Istotnie, mężczyźni młodzi żyją zwykle w przekonaniu, że się nigdy nie ożenią, że byłoby to z ich strony głupstwem, do którego ich chyba zbliżająca się starość i osamotnienie lub też widoki na dobry posag skuszą.

W rzeczywistości żenią się jednak dość często, dość chętnie, w niezbyt późnym wieku, a nieraz zupełnie bezinteresownie.

Taka niespodzianka trafia się bardzo wielu i tłumaczy się zupełnie wyjątkowymi okolicznościami, niestanowiącymi bynajmniej ostrzeżenia dla drugich, którzy znowu śmieją się z małżeństwa póty, póki się ze swej strony w wyjątkowych okolicznościach nie znajdą. Żenią się dla majątku, czasem dlatego, że im się żywot kawalerski przykrzy lub osamotnienie ich znudzi, jednakże wielu częściej, niżby się sami spodziewali, z miłości.

A jednak ileż razy przez proste nawyknienie, przez niewykorzeniony nałóg niejeden z nich zrani swą towarzyszkę lekceważeniem tego, co ona czcić przywykła, profanacją jej ideałów, wyśmiewaniem jej najdroższych świętości.

Czy nie oszczędziłoby się obojgu wielu niespodzianek, starć, zawikłań i nieporozumień, gdyby ich kształcono w równym poszanowaniu wspólnego ich przeznaczenia, w tej samej czci dla uczucia, które ma łącznik między nimi stanowić?

Czyby nie należało roli męża przedstawiać chłopcom poważniej, nie z czysto materialnej lub wyłącznie humorystycznej strony?

Czy nie zyskałoby się na tym, że przez głębsze poznanie i szczersze uznanie duchowej istoty kobiety mężczyzna umiałby w umysł swojej żony wniknąć i w potrzebie nią pokierować?

Czy nie stałby się on dla niej wtedy istotną, moralną, a nie jak dzisiaj wyłącznie prawie materialną podporą? Zyskałaby na tym żona, zyskałyby zaś przede wszystkim dzieci.

Dziś jeżeli który mężczyzna jest dobrym ojcem (a jest ich dość wielu, przyznać należy), to jest nim tylko na mocy bardzo dobrej woli i przez intuicję.

Nikt przecież dotąd chłopców na dobrych ojców nie wychowuje, tak jak się wychowuje dziewczęta na dobre matki, i dlatego też znowu w kierowaniu dziećmi kobiety zdradzają pewną umiejętność i konsekwencję, mężczyźni samouctwo wraz z jego błędami, łagodzonymi niekiedy przez szczęśliwe natchnienia.

Prawda, że wychowanie spoczywa o wiele więcej w ręku matek niż w ręku ojców, prawda i to, że dzieci z tymi ostatnimi wiele mniej przestają i o wiele mniej podlegają ich wpływom, żeby jednak usprawiedliwić zupełną ignorancję mężczyzn w tym kierunku, należałoby odjąć ojcom wszelką władzę nad dziećmi i usunąć je absolutnie od ich wpływu.

Zajęty pozadomową pracą mężczyzna osobiście nad wychowaniem swych dzieci pracować nie może, może jednak bardzo często paraliżować dążenie matki, krzyżować jej plany, niekiedy jednym niewłaściwym postępkiem zniweczyć mozolną pracę wielu dni, tygodni, miesięcy.

Rzadki jest niezmiernie typ człowieka, który umie właściwie postępki swych dzieci oceniać, nie mówiąc już o stosowaniu odpowiednich środków lub przeprowadzaniu konsekwentnej metody.

Matka karci dzieci, gdy są niegrzeczne — ojciec, gdy mu przeszkadzają, co, jak dobrze wiadomo, nie zawsze chodzi w parze z winą dziecka. Matka napomina, gdy dziecko przewini — ojciec, gdy jest w złym humorze, gdy interesy źle idą, zwierzchnicy niełaskawi lub podwładni nieposłuszni; wie on, jakie chce mieć dzieci — ale ona tylko wie, jakie one są istotnie.

Ojciec tworzy dla nich plany na przyszłość, ale nie zna ich naturalnych skłonności i rzadko raczy je uwzględniać. Najczęściej nie ma nawet pojęcia o współczesnych zdobyczach pedagogii, o jej postępie, o ulepszonych metodach i nowych poglądach. O wychowaniu wie tyle, ile z własnego pamięta dzieciństwa, i jeśli był tyle nieszczęśliwy, że go w piątym roku życia książkową zamęczano pracą, gorszy się nieuctwem syna, który w tymże wieku swobodnie na drewnianym kiju hasa i o sylabizowaniu nie chce słuchać.

Niekiedy zresztą inaczej się dzieje. Matka kieruje wychowaniem dzieci, a ojciec bawi się nimi w wolnych chwilach i śmieje się z niewłaściwych postępków, poczytując to sobie za niewinny żarcik, jeśli dziecko odrywa od zajęcia, które mu wyznaczyła jego żona.

Niepodobna przecież dzieci wychowywać z dala od ojców i wszelkie odjąć im do nich prawa. Mają oni nie tylko prawo, lecz obowiązek przekazywania im tych cnót i zalet, które sami cenią, zakreślania im kierunku w życiu i wspierania ich rozwoju.

Jest nie tylko ich prawem, lecz obowiązkiem wglądanie w postępowanie matki, prostowanie jej błędów lub zapobieganie jej niedbalstwu.

Jakże jednak uczynić to mogą, jeśli nie mają najmniejszego pojęcia o pedagogii, jeśli psychologia, a zwłaszcza psychologia dziecka jest dla nich już nie „du grec”15, boć16 czasem greczyznę znają wcale nieźle, lecz „du chinois”17?

Jeśli rola mężczyzny w rodzinie sprowadzić się ma do zera, jeżeli ma on być w domu kwartalnym dostawcą pieniędzy, wołem roboczym, który w jarzmie chodzi i tylko dla dobrej paszy na obiad i na kolację powraca, to można powiedzieć, że obecny kierunek jego wychowania jest zupełnie właściwy, wystarczający i odpowiadający celowi.

Jeżeli jednak taki stan rzeczy nie jest ideałem społeczeństwa, jeśli nie dosyć dobrą jest gwarancją szczęścia jednostek i pomyślnego rozwoju przyszłych pokoleń, to należałoby przede wszystkim kształcić i wychowywać chłopców w taki sposób, aby nie tylko zdolnych lekarzy, prawników, inżynierów, kupców, lecz także dobrych mężów i rozumnych ojców krajowi przysporzyć.

*

Jakąż tedy18 moralność wpajać winniśmy w nasze dzieci i jaką choćby w tym celu wyznawać sami?

Przede wszystkim, jak zaznaczyłam, moralność nie na fałszu, lecz na prawdzie opartą, na prawdzie w najszerszym jej rozumieniu, na zgodności i konsekwencji między myślą, słowem i czynem.

W tym celu jednakże należy nasze zasady moralne przystosować do natury ludzkiej, wymagań życia i warunków społecznych.

Nie żądajmy cnót niewykonalnych, ażeby mogły być wykonywane. Liczmy się z życiem poważnie i wszczepiajmy w nasze dzieci w pierwszym rzędzie takie zasady, których ciągłe zastosowywanie i im samym, i innym za ich pośrednictwem najwięcej trwałego szczęścia przyczyni.

Jeżeli zaś mówię o przystosowaniu moralności do natury ludzkiej i wymagań życia, to bynajmniej nie mam na myśli jakiegokolwiek obniżenia naszych etycznych aspiracji. Natura ludzka jest znacznie bogatsza, niż to zdawać się może nam, którzy ją nieustannie fałszujemy i kaleczymy, ubożymy i krępujemy. Człowiek ogromnie wiele znieść, ogromnie wiele dźwignąć, zdziałać i zdobyć może — jeśli tylko ma do tego dość silne pobudki.

W tym znaczeniu zasada „mierz siły na zamiary” nie jest bynajmniej ułudnym poetyckim frazesem, lecz zupełnie konkretną prawdą życiową. Siły nasze istotnie wzmagają się i potęgują odpowiednio do zamiarów i każda wielka chwila dziejowa dostarcza na to dowodów; trzeba jednak, ażeby one równolegle do tych zamiarów rozwijały się i rosły i aby zamiar nie powstał wtedy dopiero, gdy siły już roztrwoniono.

Przez wzmocnienie i potęgowanie dodatnich pobudek w naszych dzieciach wzmożemy ich dzielność i odwagę. Nauczymy ich chcieć, chcieć nie na krótki, kilkudniowy termin, z uporem dziecka domagającego się nowej zabawki, lecz chcieć na całą długość życia ludzkiego, z niezłomną wolą męża, który wie, dokąd i dlaczego dąży. Nauczymy je także przełamywać trudności i w tym ich zwalczaniu widzieć swą chlubę i godność. Nauczymy je szanować siebie i cenić ludzkie dostojeństwo, nie tylko w sobie, lecz w każdej choćby najniżej stojącej istocie ich gatunku. Nauczymy je ochraniać swoje siły i zdrowie nie przez instynkt samozachowawczy — gdyż jak słusznie jedna z autorek angielskich zauważyła, instynkt ten w młodości nigdy zbyt silnej nie stanowi pobudki — lecz przez szacunek dla swoich ludzkich przeznaczeń, przez głębokie przejęcie się swymi życiowymi zadaniami.

Istotnie, czyż człowiek zamierzający wielkich dzieł dokonać, narazi się na to, by w 25 roku życia stanąć u schyłku moralnego i fizycznego bankructwa?

A dalej wpajać musimy w nasze dzieci przekonanie, że życie nie jest sposobnością do używania, lecz do działania, i że tylko takie zgodne z naszą naturą i przeznaczeniem działanie istotne szczęście przynieść może.

Zadaniem wychowania moralnego powinno być nie skrępowanie, lecz wzbogacenie indywidualności, wytworzenie w niej tylu czynnych i pozytywnie działających potęg, by ona kipiała życiem i stała się ogniskiem życia w swym otoczeniu. Śmiała i samodzielna myśl, gorące serce, dzielne ramię, wysokie dążenia, nieustraszona odwaga, niewzruszona wytrwałość i niestrudzona praca, prawda w uczuciach, myślach i słowach, a mężne znoszenie wszystkich konsekwencji świadomie spełnionych czynów, miłość ogarniająca bliższe i dalsze kręgi myślących i czujących istot, przeszłe i przyszłe pokolenie ludzi — oto cnoty, które w synów naszych wychowanie wpajać powinno.

A jakież cnoty przeznaczamy dla naszych córek? Dosłownie te same. I im także potrzebny rozum, odwaga i męstwo, i im również potrzeba prawdy w uczuciach i słowach, i dla nich wytrwałość i praca są jedyną uczciwą do celu wiodącą drogą.

Dlatego też należałoby jednym systemem wychowawczym objąć i chłopców, i dziewczęta nasze, wychowywać je według wspólnych zasad ogólnie obowiązującej moralności i o ile tylko można, wychowywać je razem. Niechajby, zbliżając się do siebie przy nauce i zabawie, przy wspólnych pracach i razem spełnianych pożytecznych i dobrych czynach, będących dla jednych i drugich przygotowawczym ćwiczeniem moralnym, uczyli się poznawać i szanować wzajemnie, cenić w mężczyźnie i kobiecie człowieka. Niechajby przywykali patrzeć jedni na drugich nie jako na młodzież do tańca lub panny do flirtu, lecz jak na pomoc i podporę życia. A jednym i drugim należałoby tłumaczyć życiowe zjawiska i wyjaśniać, że miłość nie jest ani żakowskim wybrykiem lub kawalerską hulanką, ani salonową rozrywką i pokarmem dziewczęcej próżności, lecz źródłem życia i że kto to źródło mąci i zatruwa, ten zatruwa i mąci życie samo.

Jednym i drugim wreszcie trzeba by wpajać zamiłowanie do pracy. Niechaj nauczą się cenić ją samą przez się, a nie tylko jako środek do zdobywania wygód i przyjemności życia. Praca jest warunkiem zdrowia, ochroną od pokus, rękojmią równowagi moralnej, musi to być jednak praca świadoma swych celów i swej wartości, praca, o jakiej Żmichowska mówi: