Przeklęte szczęście - Bolesław Prus (bibliotece txt) 📖
Władysław Wilski po utracie pracy załamuje się psychicznie. Do tej pory jego życie z małżonką, Heleną, było pełne miłości, chociaż skromne.
Jak będzie wyglądało, gdy pieniędzy zabraknie? Kolejne dni przynoszą jednak możliwości poprawy sytuacji finansowej. Wydaje się, że kryzys minął i małżeństwo znów będzie mogło cieszyć się skromnym szczęściem. Władysław dostaje jednak telegram, w którym czyta, że odziedziczył fortunę po zmarłym członku rodziny…
Przeklęte szczęście to nowela autorstwa Bolesława Prusa napisana w latach 70. XX wieku, opublikowana w 1876 roku. Prus porusza w niej tematykę szczęśliwego życia — co tak naprawdę w nim liczy się najbardziej? Jakie problemy generuje brak pieniędzy, a jakie ich nadmiar? Czy miłość może zastąpić pieniądze, a pieniądze miłość?
- Autor: Bolesław Prus
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Przeklęte szczęście - Bolesław Prus (bibliotece txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Bolesław Prus
Pewnego dnia w czasie jej nieobecności ukląkł i ucałował miejsce na dywanie, którego zazwyczaj dotykały jej stopy.
Począł miewać widzenia na jawie coraz częstsze, a niekiedy symboliczne. Raz, zdawało mu się, że na skrzydłach z listów zastawnych wzleciał na szczyt wysokiej skały, z której zaraz potem spadł w przepaść. Innego dnia, jakoś we wrześniu, wracając do swego mieszkania, spotkał na schodach dawną znajomość. Był to ów litościwy sąsiad z poddasza, rękawicznik, strasznie wynędzniały i ubogo ubrany.
— Ach! To pan?... — rzekł Władysław, otwierając drzwi.
— A ja! Przyszedłem... Przyszedłem dowiedzieć się o zdrowiu jaśnie pana — odparł biedak, zdejmując czapkę.
— Dziękuję! Tak, mam się nieźle! — rzekł Wilski i zamknął drzwi za sobą.
W kilka godzin później pomyślał, że niegdyś karmiciel jego musi być w ciężkiej potrzebie. Zapragnął dowiedzieć się o jego mieszkaniu i w tym celu zadzwonił na służącego. Wyciągnął nawet rękę, ale, że dzwonek stał na drugim końcu biurka, dał więc spokój.
Nie było to znużenie ciała, ale coś na kształt psucia się duszy. Piorun orzeźwiłby go niewątpliwie.
Miewał też chwile opamiętania. W jednej z takich chwil rzekł do siebie:
— Trzeba raz skończyć!...
Postanowienie to musiało być bardzo poważne, Wilski bowiem orzeźwił się po nim i z wyrazem stanowczości w fizjognomii poszedł do bankierowej.
Zastał ją w karecie; wyjeżdżała właśnie do Ogrodu Botanicznego. Otrzymawszy zezwolenie, usiadł obok niej i pojechali razem.
Gdy byli w ogrodzie, Amelia rzekła:
— Patrz pan, jak już liście więdną!
— Liście więdną, serca więdną... Tylko kiedy dla pierwszych wiosna powtarza się co rok, dla drugich jedna jest tylko wiosna i jedna jesień.
Słowa to były prorocze, on jednak nie wiedział, do kogo się stosowały.
Zajęli ławkę na małym wzgórzu, skąd cudny roztaczał się widok.
— Tu — mówiła Amelia — gnieżdżą sie w maju roje słowików... Często siadałam tu i przysłuchiwałam się ich śpiewom. Ale teraz już odleciały...
Wilski oparł rękę na kolanie, głowę na ręku i milcząc, patrzał w ziemię.
— Uważam, że jesteś pan jakiś nie swój.
— Ma pani słuszność — odparł, podnosząc głowę — nie jestem swój, ale...
— Ale?
— Ale... Twój!...
Wziął ją za rękę; uścisnęła go lekko i patrzała mu w oczy dobrotliwie.
Uczuł gwałtowne bicie serca, szum w uszach i... przyciągnął ją do siebie. Nie broniła się.
Wtedy otoczył ją ramieniem i przysunął swoją pałającą twarz do jej twarzy.
— Nareszcie!... — szepnął.
— Panie! — zawołała błagalnym głosem — zaklinam cię, wyjdźmy stąd...
Powstał już inny. Czuł siły i pewność siebie, o których od dawna zapomniał. Podał Amelii rękę, przyjęła i szła niepewnym krokiem.
Gdy siedli do karety, osunęła się w głąb i przymknęła oczy.
Konie pędziły jak wiatr, a w kilka minut potem byli już w domu.
Wbiegła prędko na schody i weszła do buduaru, a Wilski obok niej. Gdy padła na fotel, ukląkł i przypił się do jej ręki.
— Ty mnie kochasz — mówił — powiedz, że mnie kochasz. Niech choć raz dowiem się prawdy!...
W pokojach był mrok.
*
Wróciwszy do domu, zasnął twardo, i sen cofnął go o kilka miesięcy wstecz. Marzył, że się żegna z Helunią.
Żona jego była dziwnie mizerna; z jej niegdyś szafirowych, a teraz pobladłych oczu płynęły łzy. Uwiesiła mu się na szyi, lekka i nieujęta jak mgła, i bezdźwięcznym głosem szeptała:
— Powrócisz?... Ty powrócisz!
Zerwał się na równe nogi i uczuł na twarzy dwie łzy gorące. Pot zimny oblał go, ręce mu drżały.
Była dopiero czwarta rano.
Nie położył się już i sam na kominku rozpalił ogień.
Siedząc przed ogniskiem, patrzał na dogorywające głownie i myślał... Co myślał? Ty, Stwórco, znasz niepokoje sumienia, które szarpią kły zgryzot!
Około siódmej rzekł:
— Jestem już inny...
Pewne jest, że swoje krocie oddałby teraz za żebracze łachmany, byleby w ich fałdach znaleźć spokojność.
Przeklęte szczęście!
— Tak, jestem inny! — mówił Władysław. — Gdy los zdjął ze mnie uzdę niedostatku, zawróciło mi się trochę w głowie; ale dziś wytrzeźwiałem. Zresztą, może się i lepiej stało. Nabrałem doświadczenia, a choć straciłem trochę czasu, majątek przecie jest nietknięty!...
W tej chwili przyszła mu na myśl żona. Wyjął jej fotografię z biurka i wpatrywał się długo i rzewnie.
— Czy przebaczysz mi?...
Uśmiechnięte usta Heluni z całą łatwością wyszeptały wyraz przebaczenia, lecz niestety! Uśmiech ten z innych pochodził czasów.
Wilski był wesół jak dziecko; otworzył okno, z rozkoszą upajał się chłodnym powietrzem poranku i cieszył się widokiem złotych chmur, które wędrowały, Bóg wie skąd, może z tamtych stron, gdzie Helenka obecnie mieszka?
— O, gdybym ci mógł teraz upaść do nóg, aniele mój, najczystsza duszo!... — szepnął.
Zadzwonił, wszedł służący.
— Zamów mi ekstrapocztę, dziś na wieczór, na dziewiątą — rzekł Wilski.
— Rozumiem...
— Ale, ale!... Co się stało z naszym kanarkiem?
— Zdechł, proszę jaśnie pana.
— Kup-że teraz dwa: samca i samiczkę i klatkę z gniazdem.
Służący wyszedł.
— Jerzy! — zawołał znowu Wilski, a gdy służący wrócił, dodał: Czy nie wiesz, co się dzieje z Mateuszową, która u nas dawniej służyła?
— Służy teraz na Piwnej ulicy; była tu nawet parę razy.
— Sprowadzisz ją do mnie i powiesz, żeby podziękowała za miejsce, bo wróci do nas.
Po chwili dodał:
— Jeszcze słowo! Gdzie mój warsztat i narzędzia?
— Na strychu, jaśnie panie.
— Trzeba je oczyścić i ustawić w moim pokoju.
Służący wyszedł, trzymając się za głowę.
— Chryste elejson! — mówił prostaczek. — A to coś do niego przystąpiło!... Jeszcze i nas gotów porozpędzać.
I za chwilę podzielił się wiadomościami z kucharką i pokojówką.
Wilski tymczasem szybko ubierał się, mówiąc:
— Ucieszy się, gdy jej wszystko opowiem. O, Heluniu!... O, błogosławione pieniądze!...
Począł gwizdać coś wesołego, lecz nie tyle z radości, ile raczej dla przytłumienia niepokoju, który gdzieś na dnie duszy nurtował.
Gdy wyjechał do miasta, wstąpił do biura telegrafu i napisał do Grodzkiego depeszę:
„Serdecznie cię przepraszam za mimowolny zawód. Byłem chory. Przyjeżdżaj natychmiast, najlepiej od razu z dymisją.”
Telegram ten wysłał do Londynu i Petersburga.
— Dzielny to umysł! — mówił Władysław — Przy jego pomocy odgrzebię najpraktyczniejszy z moich planów i zacznę żyć... dla ciebie, Heluniu! a przez ciebie dla innych.
Potem pojechał do uniwersytetu zasięgnąć wiadomości o ubogim studencie. Po wielu poszukiwaniach spotkał jego kolegę.
— Co się dzieje z W.? — spytał.
— Dokładnie panu nie potrafię powiedzieć — odparł student — Wiem tylko, że się wypisał z uniwersytetu i wyjechał na guwernerkę, gdzieś aż na Podole.
— Dlaczego się wypisał? — zawołał przerażony Władysław.
— Co pan chce! Trudno się uczyć, mając w gotowiźnie dziesięć palców.
— To pierwszy — mruknął Wilski i pojechał do biura adresowego dowiedzieć się o rękawiczniku.
Dano mu trzy adresy.
Jeden z nich zaprowadził go na ulicę Ogrodową, gdzie znalazł jakiegoś nieznanego człowieka.
— Mam jeszcze dwa!
Zamknął oczy i ciągnął na los szczęścia.
Tym razem pojechał na Pragę i dowiedział się, że adresat jest brukarzem.
Z trzecią kartką dostał się aż pod Wolskie rogatki. Wszedł do parterowego, drewnianego domku i znalazł w nim izbę ciasną, ciemną i wilgotną, lecz próżną.
— Gdzie jest rękawicznik, który tu mieszkał? — spytał stróża, dając mu rubla do ręki.
— Kto go tam wie, jaśnie panie! Tydzień temu, jak go zlicytowali i podział się gdzieś z synkiem.
— Miał przecie żonę i troje dzieci?
— Żonę? Mieszkał tu od Św. Jana, alem żony nie widział, a dwoje najstarszych dzieci zmarło jeszcze w sierpniu.
— Drugi... Trzeci i czwarty... — szepnął Wilski. — Chciałem pojechać do Helenki z faktami, ale ich widać zabraknie... O, Boże!
Nad wieczorem znalazł w biurze telegraficznym odpowiedź.
Z Petersburga odpisano:
„Grodzki jeszcze nie wrócił.”
Z Londynu zaś:
„Grodzki wyjechał.”
— Pewnie wraca morzem — pomyślał Władysław i wysłał znowu telegram do Petersburga, błagając przyjaciela, aby natychmiast przyjechał.
Tymczasem Grodzki wracał lądem i już opuścił Berlin. Depesze go nie znalazły.
Wilski od rana nie był u siebie i nic nie jadł; trucizna niepokoju starczyła mu za najlepsze potrawy. Do domu też nie miał odwagi wrócić; wszedł więc do Ogrodu Saskiego, upadł na ławkę i pogrążył się w bolesnych dumaniach.
— Cztery ofiary!... — mówił — Ja jestem winien, to prawda!... Ale za co oni cierpieli i cierpią?
Zapomniał, że ludźmi, oprócz praw moralnych, rządzą jeszcze prawa fizyczne. Zapomniał, że społeczeństwo jest całością, w której gdy jedna cząstka nie pełni swoich obowiązków, inne giną.
Gdy wrócił do mieszkania, służący mu drzwi otworzył, patrzał na niego ze zdziwieniem.
— Czy nie było kogo? — spytał Wilski.
Był list.
Władysław chciał zapalić świecę, ale rozsypał zapałki. Palce zesztywniały mu i służący musiał go wyręczyć.
List, pisany przez nieznajomą osobę, był tej treści:
„Wielmożny Panie i Dobrodzieju!
Aczkolwiek obcy, ośmielam się wziąć pióro do ręki i parę tych wyrazów, w interesie jego zacnej i świątobliwej małżonki, nakreślić. Do tej pory wyraźne życzenie tej szlachetnej i wzorowej pod każdym względem białogłowy postanowienia moje hamowało.
Nie mówiąc wiele, bo to w podobnych wypadkach jest najgorsze i często prowadzi do wyrzeczenia tego, czego człowiek by nie chciał, uwiadamiam Wielmożnego Pana Dobrodzieja ze wszelką ostrożnością, że taż Jego najszanowniejsza małżonka ma się wcale niedobrze. Powiedziałbym: bardzo niedobrze, ale nie chcę przedwcześnie trapić go wiadomościami, które i tak zbyt prędko, niestety!...”
Wilski już nie kończył. Spojrzał tylko na drugą stronę zapisanego arkusza i przekonał się, że list pochodzi od miejscowego proboszcza.
Z gorączkowym pośpiechem narzucił na siebie futro, wziął pieniądze i w tej chwili wyjechał na pocztę, gdzie zażądał czterech koni. W godzinę potem był już daleko za miastem.
*
Na drugi dzień, około piątej wieczorem, pocztylion z ostatniej stacji, który wiózł Władysława, odwrócił się do niego i wskazując biczyskiem wzgórek, okryty żółkniejącymi już drzewami, rzekł:
— Oto tu, jaśnie panie, folwark Boża Wola...
— Boża Wola? — powtórzył Wilski.
— Piękny majątek, jaśnie panie!... Ziemia pszenna, las nie wycięty, nowy dwór, na stawie młyn... Zwyczajnie, jak u rzetelnej szlachty.
— Boża Wola! — wyszeptał Władysław.
Przejeżdżali około ogrodu; spoza obumierających drzew widać było białe ściany dworu. Wilski rzucił pocztylionowi pięć rubli, wysiadł z bryczki i przeskoczył niskie sztachety.
— O, to mu pilno!... — dziwił się pocztylion, trzymając czapkę w ręku.
Władysław zadyszany, nieprzytomny, przebiegł ogród i, stanąwszy na szczycie wzgórka, przez szklane drzwi oplecionego winogradem30 ganeczku, ujrzał kilka wysokich świec, ustawionych w jednym rzędzie.
Zamknięte na klucz drzwi prysły pod naciskiem jego ręki.
Na niskiej, okrytej dywanem sofie, w czarnej wełnianej sukience (którą tak dobrze znał w dniach ubóstwa!), z krzyżem w głowach i świętym obrazkiem w rączkach, otoczone zapalonymi świecami, leżały zwłoki Heluni.
Wilski usiadł na krześle, oparł załamane dłonie na kolanach i patrzał bezmyślnie na jedną ze świec, z której spływały duże krople roztopionego wosku.
W uchylonych drzwiach widać było głowy ciekawej służby, która szeptała między sobą:
— To na pewno mąż?... Jużci, że mąż!...
Po upływie kilku minut weszła jakaś stara kobieta, widocznie szafarka31. Przeżegnała się, parę razy westchnęła i, stanąwszy obok Władysława, poczęła mówić szpitalnym głosem:
— Ach! Biedactwo, a takie młode i dobreńkie!... Że też to Bóg miłosierny nie wolał śmierci dopuścić na mnie starą! ... Robiłam ja, panie com mogła. Dawałam jej mleka co dzień świeżego, wody żywicznej, kwasu ogórkowego, okadzałam, zażegnywałam, ale wszystko na nic! Choreńka już, niebożę, przyjechała z Warszawy!... Mówiłam nieraz: trzeba jaśnie panu dać znać, ale ona: nie!... i nie!... A w ostatnim już tygodniu powiedziała: „Moja Borkosiu! wynieście mnie na górkę, stamtąd lepiej widać!...” I po całych dniach, mówię panu, nic — tylko słuchała, czy gdzie bryczka nie zatrajkocze, czy kto drzwiami nie skrzypnie. Ale, że nikt nie jechał, ani wchodził, to mówiła po cichu: —„Oj! już ja go widać nigdy nie zobaczę... Nigdy!...” W ostatnim dniu kazała sobie dać papier i ołówek. Myślałam, że będzie list pisać, gołąbka moja, ale gdzie zaś!... Pisała tylko: „Władzio... Władzio... mój Władzio! Już nigdy nie wróci”. Ale, prawda! Jaśnie pan po podróży. Może pan jajecznicy pozwoli, bo tak na razie nie ma nic z mięsa...
Wyszła z pokoju i już za drzwiami kończyła:
— A światłość wiekuista niechaj jej świeci!...
Władysław wstał z krzesła, popatrzał na żółtą, jak wosk twarz zmarłej, na ciemne jak glina powieki i ściskając ją za chłodne i zesztywniałe rączki, szepnął:
— Heluniu, to ja!...
Zdawało mu się, że widzi żonę swoją w oknie górnego pokoju, nasłuchującą turkotu bryczki.
— Heluniu! To ja... — powtórzył. — Już jestem!... Spojrzyj na mnie...
„O, już go nigdy nie zobaczę!... Nigdy” — mówiło widmo.
— Ja przecież jestem, spojrzyj na mnie, Heluniu!... — jęknął Wilski.
„Tak długo czekam i nie doczekam się nigdy!...” — szlochało widmo, rozpływając się we mgle.
*
Na drugi dzień proboszcz i gromadka ludzi odprowadzała czarną trumienkę na cmentarz wiejski. W połowie drogi orszak ten spotkał bryczkę pocztową, z której wyskoczył Grodzki i stanął obok postępującego za trumną Władysława.
Przez cały czas Wilski był prawie nieprzytomny. Nie patrzał na nikogo i milczał.
Na cmentarzu jakiś głos odezwał się:
— Otwórzcie trumnę, może ją jeszcze zechce zobaczyć.
Władysław zdawał się nie słyszeć tego. Nie słyszał też ciężkiego łoskotu brył ziemi, walącej się na trumnę, ani żałosnych dźwięków pieśni:
„Witaj Królowo nieba i Matko litości!”
Gdy już wszyscy towarzyszący pogrzebowi rozeszli się, Grodzki dotknął ramienia Władysława i rzekł:
— Chodź ze mną...
— Jestem przeklęty! — odpowiedział Wilski.
— Jesteś tylko chory. Chodź ze mną.
— Czekała na mnie... Czy ty słyszysz?... Czekała i czekać będzie, w tym strasznym grobie, ale już nie zobaczy mnie nigdy!... Nigdy!...
Upadł z jękiem na ziemię, rozkrzyżował ramiona i w konwulsyjnym uścisku objął świeżą mogiłę.
1. oleodruk — rodzaj reprodukcji, starającej się naśladować obraz olejny. [przypis edytorski]
2. kontent (daw.) — zadowolony. [przypis edytorski]
3. pomiarkować (daw.) — zorientować się, zauważyć. [przypis edytorski]
4. frasunek — zmartwienie. [przypis edytorski]
5.
Uwagi (0)