Autobiografia w listach - Eliza Orzeszkowa (jak czytać książki online za darmo txt) 📖

mianowany generał-gubernatorem na Litwie, z nieograniczonymi pełnomocnictwami i zadaniem stłumienia powstania styczniowego; stosował odpowiedzialność zbiorową i terror, zyskując przydomek Wieszatiel. [przypis edytorski]

10. Adam, Juliette (1836–1936) — z domu Juliette Lambert; fr. pisarka i feministka; w 1879 założyła i przez 8 lat redagowała pismo „Nouvelle Revue”, zachowując w nim wpływy do 1899. [przypis edytorski]

11. „Kraj” — konserwatywny tygodnik społ.-polit. wydawany w dużym nakładzie latach 1882–1909 w Petersburgu; realizował politykę ugodowości i lojalności wobec caratu. [przypis edytorski]

12. Kozakiewicz, Bronisław (1856–1924) — syn polskiego emigranta, zamieszkały w Paryżu działacz kulturalny, tłumacz literatury polskiej na język francuski. [przypis edytorski]

13. współpracownictwo — dziś: współpraca. [przypis edytorski]

14. asfodela — dziś popr.: asfodel; złotogłów, śródziemnomorska roślina ozdobna, wg mit. gr. rosnąca w krainie umarłych. [przypis edytorski]

15. Wodziński, Antoni (1852–1928) — pisarz pol. i fr. (Les trois romans de Frédéric Chopin), tłumacz m.in. powieści Sienkiewicza. [przypis edytorski]

16. Augustyn z Hippony (łac. Aurelius Augustinus) (354–430) — teolog i filozof chrześc., święty, jeden z tzw. Ojców i Doktorów Kościoła; płodny autor, napisał m.in.: O Państwie Bożym oraz autobiografię Wyznania (łac. Confessiones). [przypis edytorski]

17. confessions (fr.) — wyznania. [przypis edytorski]

18. ambaras (daw.) — trudność, kłopot. [przypis edytorski]

19. Lewental, Franciszek Salezy (Salomon) (1841–1902) — wydawca i księgarz warszawski. [przypis edytorski]

20. Chmielowski, Piotr (1848–1904) — historyk i krytyk lit. pol., od 1903 prof. Uniwersytetu Lwowskiego. [przypis edytorski]

21. Stachiewicz, Piotr (1858–1938) — krakowski malarz i ilustrator. [przypis edytorski]

22. nie pamiętam siebie nieumiejącą czytać — dziś popr.: nie pamiętam siebie nieumiejącej czytać. [przypis edytorski]

23. eheu (łac.) — niestety, ach; tu: aluzja słów Horacego (Pieśni II, 14): Eheu fugaces, Postume, Postume,/ labuntur anni... (Niestety, czmychające, Postumie, Postumie,/ upływają lata). [przypis edytorski]

24. jednej tylko siostry, nieco starszej — siostra Elizy, Klementyna, była od niej starsza o trzy lata. [przypis edytorski]

25. jednostajne — tu: jednakowe. [przypis edytorski]

26. odegrywałam — dziś popr.: odgrywałam. [przypis edytorski]

27. reminiscencja (z łac.) — przypomnienie, nawiązanie do czegoś wcześniejszego. [przypis edytorski]

28. wzajem — dziś raczej: nawzajem. [przypis edytorski]

29. wjazd do Krakowa Władysława Jagiełły — 12 lutego 1386, na ślub z Jadwigą i koronację na króla Polski. [przypis edytorski]

30. wesele Jana Zamoyskiego z Gryzeldą — huczne, kilkudniowe uroczystości weselne zorganizowane w Krakowie z okazji zaślubin kanclerza Jana Zamoyskiego z bratanicą królewską Gryzeldą Batory (12 czerwca 1583), opisywane przez historyków jako najwspanialsze wesele w historii Polski. [przypis edytorski]

31. w Czarnolesiu — dziś raczej: w Czarnolesie. [przypis edytorski]

32. dom, w którym umarł Batory — Stary Zamek w Grodnie; siedziba książąt i królów, miejsce sejmów walnych I Rzeczypospolitej; zniszczony w 1708 podczas działań wojennych; prowizorycznie odbudowany, służył jako trybunał skarbowy; po upadku powstania styczniowego zamieniony na więzienie dla powstańców, później przebudowany na ros. koszary. [przypis edytorski]

33. zamek, w którym zdesperowany Rejtan leżał u progu sali sejmowej — Tadeusz Rejtan (1742–1780), poseł nowogródzki, zasłynął dramatycznym sprzeciwem podczas sejmu zatwierdzającego pierwszy rozbiór Rzeczpospolitej, obradującego na Zamku Królewskim w Warszawie (1773). W Nowym Zamku w Grodnie odbył się ostatni z sejmów Rzeczpospolitej (1795), podczas którego pod naciskiem ros. wojska zatwierdzono drugi rozbiór i odwołano reformy Sejmu Czteroletniego. [przypis edytorski]

34. Tyzenhaus a. Tyzenhauz, Antoni (1733–1785) — podskarbi nadworny litewski, działacz gospodarczy; w zarządzanych przez siebie dobrach królewskich na Grodzieńszczyźnie zorganizował ok. 50 manufaktur; w Grodnie założył m.in. korpus kadetów, teatr, kilka szkół zawodowych oraz towarzyszący szkole medycznej ogród botaniczny, który po przeniesieniu zbiorów do Wilna został przekształcony w miejski ogród spacerowy. [przypis edytorski]

35. pomnieć (daw.) — pamiętać; zwracać na coś uwagę. [przypis edytorski]

36. pensja panien sakramentek warszawskich — renomowana prywatna szkoła dla dziewcząt z rodzin szlacheckich, prowadzona w klasztorze zakonu sakramentek przy Rynku Nowego Miasta; zamknięta przez władze carskie w 1865. [przypis edytorski]

37. dwoma słowy (przestarz.) — w dwóch słowach; por.: innymi słowy (starop. forma N. lm). [przypis edytorski]

38. perturbacyjny (z łac. perturbatio: zaburzenie) — zaburzający, zakłócający normalny przebieg spraw a. ustalony porządek. [przypis edytorski]

39. mory (daw.) — lm od: mór (zaraza, dżuma). [przypis edytorski]

40. przez ptaków — dziś popr.: przez ptaki. [przypis edytorski]

41. etapy sybirskie — miejsca postojów w drodze na Syberię, baraki noclegowe, gdzie przetrzymywano eskortowanych skazańców po dniu podróży. [przypis edytorski]

42. plwać (daw.) — pluć. [przypis edytorski]

43. odsądzić — tu daw.: pozbawić wyrokiem sądu praw do czegoś. [przypis edytorski]

44. tysiącznej — dziś raczej: tysięcznej. [przypis edytorski]

45. posiadający wartości 100,000 rubli — dziś popr.: posiadający wartość. [przypis edytorski]

46. uwłaczać — przynosić ujmę, obrażać. [przypis edytorski]

47. trocha (daw.) — odrobina, niewielka ilość czegoś. [przypis edytorski]

48. angielszczyzna — tu: elementy urządzenia ogrodu w stylu angielskim, o naturalnym i nastrojowo-sentymentalnym charakterze. [przypis edytorski]

49. lelak (reg.) — lelek, niewielki ptak nocny. [przypis edytorski]

50. milczenie kamedulskie — mnichów z zakonu kamedułów obowiązuje życie pustelnicze i trwanie w milczeniu; zbierają się tylko na modlitwy. [przypis edytorski]

51. nie przyszła była — forma daw. czasu zaprzeszłego, dziś: nie przyszła (dawniej, wcześniej, uprzednio). [przypis edytorski]

52. owszem — tu: przeciwnie. [przypis edytorski]

53. kontrybucja — dodatkowy, stały podatek w wysokości 10% rocznego dochodu, nałożony przez władze ros. na polskich posiadaczy ziemskich po powstaniu styczniowym. [przypis edytorski]

54. oficjalista (z łac. officium: służba, urząd)— zarządca prywatnego majątku ziemskiego. [przypis edytorski]

55. plenipotent — pełnomocnik, osoba upoważniona do działania w czyimś imieniu. [przypis edytorski]

56. kilkojęzykowy — dziś popr.: kilkujęzykowy, kilkujęzyczny. [przypis edytorski]

57. księgarnia Gebethnera i Wolffa — zasłużona firma wydawniczo-księgarska założona w 1857 w Warszawie przez Gustawa Adolfa Gebethnera i Augusta Roberta Wolffa, wydająca lit. piękną, naukową, encyklopedie, nuty i czasopisma. [przypis edytorski]

58. Thiers, Louis Adolphe (1797–1877) — fr. polityk i historyk; współtwórca rewolucji lipcowej; autor wielotomowych prac: Historia Rewolucji Francuskiej oraz Historia Konsulatu i Cesarstwa. [przypis edytorski]

59. Guizot, François (1787–1874) — fr. historyk i polityk, premier Francji; znacząco wpłynął na dziejopisarstwo fr. (Cours d’histoire moderne, Histoire de la civilisation en France, Histoire de la civiliztion d’Angleterre). [przypis edytorski]

60. Buckle, Henry Thomas, (1821–1862) — ang. filozof i historyk kultury, autor Historii cywilizacji w Anglii. [przypis edytorski]

61. Plutarch z Cheronei (ok. 50–ok. 150) — gr. pisarz, historyk, filozof-moralista; autor Żywotów równoległych, biografii kilkudziesięciu znanych osobistości zestawianych parami Grek-Rzymianin. [przypis edytorski]

62. Tacyt, Publiusz Korneliusz (ok. 55–120) — wybitny historyk rzym., autor m.in. Roczników oraz Dziejów, opisujących historię Rzymu w I w. n.e. [przypis edytorski]

63. Naruszewicz, Adam (1733–1796) — poeta, publicysta, tłumacz, historyk, jeden z twórców polskiego klasycyzmu; autor Historii narodu polskiego, doprowadzonej do r. 1386 krytycznej historii Polski. [przypis edytorski]

64. Szujski, Józef (1835–1883) — historyk, jeden z krakowskich stańczyków, pisarz i publicysta; współtwórca krakowskiej szkoły historycznej, autor m.in. syntezy historii Polski pt. Historyi Polskiej treściwie opowiedzianej ksiąg dwanaście. [przypis edytorski]

65. des romans à thèse (fr.) — powieści z tezą. [przypis edytorski]

66. znajdować (daw.) — oceniać; odnosić wrażenie. [przypis edytorski]

67. położenie towarzyskie (daw.) — pozycja społeczna. [przypis edytorski]

68. z punktu artystycznego — z punktu widzenia artystycznego; pod względem artystycznym. [przypis edytorski]

69. dysertacja — rozprawa. [przypis edytorski]

70. Finlandczycy — dziś: obywatele Finlandii, w odróżnieniu od Finów, osób narodowości fińskiej; za czasów Orzeszkowej funkcjonowało autonomiczne Wielkie Księstwo Fińskie, wchodzące w skład imperium rosyjskiego. [przypis edytorski]

71. uniwersytet helsingfordzki — uniwersytet w Helsinkach, Helsingfors to oryginalna szwedzka nazwa miasta. [przypis edytorski]

72. Verein (niem.) — stowarzyszenie, związek. [przypis edytorski]

73. przeodziane (daw.) — przebrane. [przypis edytorski]

74. admiracja (z łac.) — podziw, uwielbienie. [przypis edytorski]

75. Nie mnie, Polsko, nie mnie, ale imieniu Twojemu — parafraza początku Psalmu 115. [przypis edytorski]

76. autorowie — dziś popr.: autorzy. [przypis edytorski]

77. zadawalać — dziś popr.: zadowalać. [przypis edytorski]

78. Psyche (z gr.: tchnienie, dusza) — dziś ndm.; w mit. gr. piękna kochanka Erosa, boga miłości, wyobrażana w malarstwie w postaci dziewczyny o skrzydłach motyla; również: personifikacja duszy, psychiki, stanu wewnętrznego. [przypis edytorski]

79. wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

80. porać (daw.) — przecinać coś, przebijać się przez coś, pruć, ryć. [przypis edytorski]

81. Brunetière, Ferdinand (1849–1906) — fr. pisarz i krytyk. [przypis edytorski]

82. Si je comprends que l’on n’ait pas d’idées, je ne comprends pas que l’on s’en fasse mérite; et bien moins encore que l’on se moque de ceux qui en ont — O ile rozumiem, że ktoś nie ma pomysłów, to nie rozumiem, że robi z tego zaletę; a jeszcze mniej, że kpi z tych, którzy je mają. (z recenzji F. Brunetière’a pt. Revue littéraire — „La Terre promise”, de Paul Bourget w „Revue des Deux Mondes” t. 114, 1892). [przypis edytorski]

83. fille des mes oeuvres (fr.) — córką moich dzieł. [przypis edytorski]

84. Sand, George, właśc. Aurore Dudevant (1804–1876) — fr. pisarka epoki romantyzmu, autorka powieści feministycznych i społ.-obycz., przyjaciółka wybitnych twórców kultury. [przypis edytorski]

85. Sainte-Beuve, Charles-Augustin (1804–1869) — fr. pisarz i krytyk, członek Akademii Francuskiej [przypis edytorski]

86. Musset, Alfred Louis Charles de (1810–1857) — fr. poeta i pisarz, wybitny przedstawiciel romantyzmu, członek Akademii Francuskiej. [przypis edytorski]

87. Flaubert, Gustave (1821—1880) — wybitny fr. powieściopisarz, przedstawiciel realizmu. [przypis edytorski]

88. Elliot, George, właśc. Mary Ann Evans (1819–1880) — ang. pisarka, autorka powieści realistycznych. [przypis edytorski]

89. Spencer, Herbert (1820–1903) — ang. filozof, biolog i antropolog, współtwórca socjologii; przedstawiciel ewolucjonizmu. [przypis edytorski]

90. przenosiła twardą dolę — tu daw.: znosiła. [przypis edytorski]

91. foliał — gruba książka dużych rozmiarów; przen.: obszerne dzieło. [przypis edytorski]

92. zatracić — zapodziać, zagubić. [przypis edytorski]

93. ptastwo — dziś: ptactwo. [przypis edytorski]

94. „Tygodnik Ilustrowany” — popularne pismo ilustrowane o kierunku zachowawczym, wychodzące w Warszawie w latach 1859–1939. [przypis edytorski]

95. uderzyło mi w oczy — dziś: uderzyło mnie w oczy. [przypis edytorski]

96. Jenike, Ludwik (1818–1903) — publicysta, współzałożyciel i redaktor „Tygodnika Ilustrowanego”. [przypis edytorski]

97. war (daw.) — wrzątek, wrzący płyn. [przypis edytorski]