Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖
O obfitej korespondencji Zygmunta Krasińskiego przyjęło się pisać jak o brulionach nienapisanej nigdy powieści. Prowadząc przez wiele lat wymianę myśli z różnymi adresatami swoich listów, Krasiński kształcił styl, wypracowywał swoje poglądy, urabiał swoich słuchaczy politycznie i estetycznie, ale też próbował wykreować siebie – dla każdego z odbiorców nieco inaczej. Można te odrębne kreacje traktować jak różne maski lub — jak odmiennych nieco narratorów.
Zbiór kilkuset listów Krasińskiego w opracowaniu profesora Tadeusza Piniego ułożony został według klucza chronologicznego, przez co mieszają się różne narracje i style, a całość tworzy opowieść o życiu człowieka epoki romantyzmu. Znajdziemy tu opinie, relacje z pierwszej ręki i plotki o Mickiewiczu, Słowackim, Norwidzie czy Towiańskim i jego wyznawcach, a także bezpośrednie, subiektywne (i ciekawsze przez to) wzmianki o wydarzeniach, którymi żyła wówczas Europa, takich jak powstanie listopadowe, rzeź galicyjska, Wiosna Ludów i wojna krymska.
- Autor: Zygmunt Krasiński
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Zygmunt Krasiński
Do pierwszej siedziałem u p. Adama. Dziwne, dziwne rzeczy mówił, prawdy wiele, a przy prawdzie niestworzone czasem połyski czegoś takiego, czego i nazwać nie sposób; bo jakżeż chcesz nazwać opowiadania o człowieku, który, nie będąc szpitalnym, związanym wariatem, o sobie mówi: „Ja Bóg”, a niezawodnie z opowiadań i słów p. Adama to wypada o Towiańskim. Wierz mi, który śmie taki ciężar podźwignąć, który śmie takie słowo wyrzec przed bracią, przed bliźnimi, przed ludźmi drugiemi, a nie jest wariatem, powtarzam, ale po wyrzeczeniu tego słowa, po daniu sobie takiego świadectwa jeszcze żyje, chodzi, spokojny jest — taki człowiek jest duchem niezmiernie silnym i okropnej może, lecz ogromnej potęgi.
„Znałem i widziałem, znaliśmy i widzieliśmy człowieka takiego, który chrześcijańską siłę pierwszy w świecie władnącą siłą, siłą rozkazu, siłą panowania, siłą strachu uczynił. Widziałem i znałem, widzieliśmy i znaliśmy go jedzącym, pijącym, nawet tańczącym (i to słowo całą piersią krzyknął)”.
„Zaprosił do poloneza nas i poszedł w pierwszą parę, a wszystko to odbywał nie po ludzku; coś tam niebieskiego, nadludzkiego było w każdym ruchu i kroku: taka powaga, godność, zacność, takie chrześcijaństwo żywe. I po polonezie rzekł: »Dopomnę się po wiekach u Polaków takiej zabawy«”.
Na tom się zapytał, niby nie dosłyszawszy: „Dopomną się? Kto? Jacy dopomną się po wiekach?”
„Dopomnę się, nie dopomną się — odrzekł — co znaczy: dopomni się Bóg po wiekach u Polaków takiej zabawy, dopomni się, czyli doszli do takiego wykształtu przyzwoitości i zacności w zabawie”.
I Gierycz, uczeń przytomny, wstał, bo był tam i rzekł:
„Strach co jest, znam. Kiedy wściekły książę Konstanty rzucał się na nas, drżałem, jak przed psem wściekłym, ale to nic, nic, nic w porównaniu z strachem doznanym, gdy Mistrz przemówi, a nigdy jednak się nie gniewa ni unosi”.
„Na cóż pierwiastek strachu zawsze — odrzekłem — ludzie śladów bożych na ziemi w strachu nie mogą odnaleźć, szukają ich w miłości”.
Wtedy p. Adam: „Jak to? Strachu nie potrzeba na złe, przeciwko złemu, przeciwko Moskalom? Alboż kawał Moskala w tobie, we mnie, w każdym nie siedzi? Jakże go wyrzucisz?” — „Jednak to pewno — odparłem — że was o gwałt i sianie tego strachu oskarżają najwięcej i pojmuję, że gniew i gwałt nie trafia do serc ludzkich za posłanników Boga”.
„O nas mniejsza — odpowiedział — my ludzie, my nieraz przewinili i zbłądzili, my nawet i apostołami jego nie będziem, nie jesteśmy — prawda, my nieraz przewinili gniewem i uniesieniem — ale, żebyś był widział, jak nas prześladowali, ścigali, jak odpierali Polacy, jak wołali: »Szpieg i oszust!« — Ah, tego na zimno wytrzymać nie można! A wszystko faryzeusze, wszystko za to, że im spokój ducha przychodzimy mieszać, o Bogu mówić. Polacy Boga nade wszystko nie cierpią — wszystko przebaczą, darują, zapomną, tylko wspomnienia o Bogu nie!”
Na to ja: „Są i tacy, prawda! Lecz ja znałem innych — słuchaj, znałem takich, którzy pewni byli, a pewni przeczuciem, ową siłą ducha, przekonani, wierzący tak, jak wy — wiesz w co?” — „W co?” — „Oto w to, żeście z piekła — że wasza potęga piekielna”.
„A więc dobrze, dobrze! Dawaj mi takich, a szczerych! Niech więc duch na ducha pójdzie, niech się odbędzie walka duchów i niech się pokaże, kto zwycięży!”
I znać w tej chwili było w nim, że chciałby nieskończenie gorąco prawdy prawdziwej — i w istocie walki takowej, by się przekonać, kto zwycięstwo otrzyma.
Makryna nim wstrząsła ogromnie, ale... ale — ale... on wciąż Mistrza ma... sama widzisz, za co!
Mnóstwo w Mickiewiczu augustowych559 rzeczy, tylko że pod kształtem czucia rozgorączkowanego, a nie spokojnej rozwagi i dowodu myślnego — ale mnóstwo! W końcu końców moralność zupełnie ta sama — w dogmatyzmie także zasady jedne. Jakżeż oni, ci dwaj ludzie, tak mało się zrozumieli?! Forma ich tylko przedzielała. Tu uczucie, tam inteligencja. O Boże, sam rozstrzygnij! O Boże, na pomoc, na pomoc!...
Biedna Polsko moja, co się dzieje w Twojem łonie!? Jak żeś ty rozdarta i rozbita! O Boże, na pomoc! — Kto by mózgu nie miał à trois rubis560, jak dobre zegarki, toby mózg mógł mu stanąć. Wciąż o duchach słyszeć, wciąż o cudach, wciąż widzieć ślady potęg nadzwyczajnych na twarzach i w gestach ludzkich!
Ale dość już o tem. Co bądź się stanie, myślę, że w tym wieku, że o tej godzinie dziejów człowieczeństwa trzeba umieć być zarazem i zelatorem na okopach i pierwszym chrześcijaninem. Pod tym warunkiem pogodzenia wszystkiego, wszystko utrzyma się!
Rzym, 1 marca, 1848 r.
[...] Wczoraj z rana Adam się spowiadał tam, gdzie mieszka Makryna, a wiesz komu? Śmiertelnemu nieprzyjacielowi: Jełowickiemu księdzu. Eliza561, która była u Makryny podczas tej spowiedzi, w przyległej sali się odbywającej, mówi, że słyszała jakby krzyki rozpaczy, jakby ryki krajanego nożem. Wystaw sobie, że jakaś siła nadludzka zmusiła posąg Mojżesza562 wstać z kamiennego siedzenia w kościele św. Piotra in vinculis i pójść przez Corso do Hojera (tego, co medalion Twój robił) i prosić go o to, by mu kształty poprawiał — posąg michał-anielski ten, wystaw sobie pod dłutem poprawczem otyłego Saksona — albo Wenus medycejską żywą pod nożem, chirurga jakiegoś, co jej pierś rozkrawa i chce ją przemienić na takiego varnished gentleman563 — a będziesz miała wyobrażenie mąk adamowej duszy, spowiadać się zmuszonej takiej miernostce złośliwej i małej, staropanieńskiej i cierpkiej, karlanej i suchej, jak Jełowicki! Tytan w więzach u karła, jak w Eddzie skandynawskiej bywa — lew konający pod łapą lisa lub borsuka... Bo jużci Jełowicki przez lata ścigał za tym ideałem, by on, mierny i próżny, dostał w moc swoją urzędniczą pychę i geniusz adamowy, który jego próżność złajał, podeptał, skaleczył. I stało się!
Urząd doprowadził mesjanizm do zgięcia kolan przed sobą. Ryczał też z bólu mesjanizm. Lecz rozważ także, jaka to pycha, chcąca szturmem zdobyć władzę cudowną, niebieską — u Adama. Tą żądzą bez miary miotan, to u Towiańskiego sił nabiera, to znów padnie do stóp konfesjonału Jełowickiego. Czy tak, czy owak, chce celu dostąpić.
Zapewne myślał, że, gdy dopełni takiej nieskończonej ofiary, gdy tak się przegnie w dziesięcioro, tak się poniży i upokorni duchem, toć zaraz potem wstanie z pod tego konfesjonału, jak olbrzym w obliczu Boga, że nieskończoność pokory da mu nieskończoność potęgi. Szturmem wziąć Boga! Boga, czy tak owak, zmusić! Oto myśl, oto zamiar!
A małe serce Jełowickie jakżeż musiało się rozpuszyć z radości, z odniesionego nadymać się tryumfu! Bo ono nie czuło, że Adam w tejże samej chwili ma je tylko za narzędzie do swojego celu, że używa jego, jak kleszczy brudnych i twardych do brania z niebieskiego pożaru węgli rozżarzonych! Ono pewnem było, że w tej walce zwycięstwem się już cieszyć może — a to pewno próba tylko adamowa: czy pokora najgłębsza dobrym jest sposobem do najwyższej potęgi!?
Dramat to cały: Makryna, Adam i Jełowicki. Błogosławiona a prosta, Tytan szturmujący do sztucznych cudów — i prozaiczny, mierny, próżny człowieczek. Tragedię bym mógł z tych trzech osób napisać. Tymczasem nie napiszę jej!
Dowiaduję się w tej chwili, że wczoraj spowiedź adamowa 2 ½ godzin trwała i jeszcze niedokończona, bo dziś znów tamże poszedł i spowiada się, a wczoraj oba, on i spowiednik, wyszli z konfesjonału łzami zalani. Jednak po południu w jakiejś kawiarni Norwida napotkanego złajał pan Adam i tak spojrzał nań, gdy ten mówił, że kościół ma prawo wymagać cierpliwości od ludzi i nie spieszyć się na drogach swoich — że aż struchlał i powiada, że już nigdy nie przemówi do p. Adama.
2 marca. W tejże chwili dowiaduję się, że p. Adam wczoraj się jeszcze spowiadał od 10-ej do 2-ej temu karłowi moralnemu, zwanemu Jełowickim — i dziś ów karzeł napuszony głośno oświadczył po mszy osobom przytomnym, że p. Adam poddaje się decyzji kościoła i papieża. Dał mu zaś absolucję wczoraj z pełnomocnictwa papieskiego, po które był się udał, nim przystąpił do spowiadania tak wielkiego heretyka!
Bądź co bądź, karzeł trymfuje. Pana Adama nie widziałem. Biedny, rozdarty, walczący duch! Skała granitowa, miotana na wsze strony jak trzcina, trzęsieniem ziemi! Płacząc zacząłem, płacząc ten list kończę.
1848, Rzym, 2 marca
Mój drogi Ty! List Twój z przebrzydłego mi dnia urodzin mych odebrałem. Dzięki Ci drogi! Nie mam sił już do odpisywania na wszystko, co mi piszesz, bo wszystko mnie się tyczy, a jam obmierzł sobie samemu. Okropnie mi choro, Auguście. Nie lękaj się! W życiu nikomu złego nie zrobię umyślnego, ale też nie mogę nie czuć, jak czuję w chwili, w której czuję. Płacz nade mną, bo ze mnie mógł być posąg paryjski564, a jest gruz i ruina, a jest ból i rozdarcie, a będzie wkrótce nic! Wolę o czem innem, Auguście mój drogi! Żebyś wiedział, jak mi trudno litery te budować! Jak mularz cegły nosi na 5-te piętro, tak ja te litery. Palce skaczą, nogi skaczą pod stolikiem, mózg chyba mięknieje. Ah, trudno, trudno mi pisać.
Chcę ci opowiedzieć co się stało z Adamem. Makryna go zwyciężyła. W łzach i krzykach padł naprzód przed jej jednem westchnieniem, ale jeszcze potem przez dni kilka bił się olbrzymio przeciwko wszelkiej oficjalności. Wreszcie do tego przyszło, że zgodził się na spowiedź przed karłem, Jełowickim księdzem — i kląkł ten posąg Mojżesza michał-anielski przed karłem, — a ryczał, spowiadając się, tak, że w gmachu całym go słychać było. Zawczoraj przez 3 godziny, wczoraj przez 4 się spowiadał. Wreszcie, oblan łzami, wstał, poddał się pod sąd oficjalnego kościoła i papieża, a karzeł Jełowicki dał mu rozgrzeszenie, mając już na to pełnomocnictwo papieskie; bo uważaj, z straszliwą herezją ów ksiądz miał do czynienia, gdyż ta herezja towiańska twierdzi, że Chrystus nie Bogiem przyszedł od Ojca na ziemię, ale się na ziemi dopiero wyrobił własną mocą duchową Bogiem, a wtedy dopiero poszedł do Ojca, i że każden człowiek może się Bogiem wybóstwić tak samo. Ksiądz Jełowicki to, co piszę, oznajmił dziś przytomnym na mszy u Makryny, i Eliza to słyszała. Ja zaś, sądząc z urywkowych słów Adama, myślę, że oni myślą, że przyszedł Bogiem już od Ojca, i synem i 2-gą osobą Trójcy, lecz że, skoro przyjął ludzkość, poddał się po bosku, to jest absolutnie i szczerze pod jej wszystkie warunki, więc zapomniał koniecznie o swej przeszłości wiekuistej i na ziemi, bywszy i będąc Bogiem jeszcze do tego i własną pracą duchową, walkami, zasługą stał się Bogiem. Więc znów absolutnie Bogiem jest i wtedy wrócił do Ojca. Ja myślę, że oni tak pojmowali. Lecz Jełowicki oświadczył dziś, że tak, jak stoi wyżej.
Pamiętaj, drogi, że dziś koniecznie trzeba wiedzieć, kto był Chrystus, trzeba dostąpić zupełnej wiedzy o Chrystusie. Trzeba jasno, jak na dłoni, wykazać obie strony bóstwa i człowieczeństwa w Nim, a wtedy ono trzecie zaraz wybłyśnie. Dotąd misterium było to pogodzenie obojej natury. Dziś misterium musi się w światło zamienić, ale i to pamiętaj, że nie wolno, jak oficjalni565, li bóstwo tylko ogłaszać — i nie wolno, jak towiańczycy (według Jełowickiego), li człowieczeństwo; trza w harmonii oboje! Pojmujesz, do czego dążę? Gdzie brak, chcę odbrakczyć. Do kogo przemawiam w tej chwili? Bo, widzisz, cała ta walka tutejsza pana Adama z Makryny potęgą, nabytą przez męczeństwo, i z oficjalnymi wiele mnie ciekawych nauczyła rzeczy. Nauczyła, że w istocie jest świat mistycyzmu, w którym zdarza się, iż mogą się zetrzeć potęgi duchowe. Czemuż tak drżała Makryna na imię Towiańskiego? Czemu, prosta i niewiedna, czuła, że niesłychana moc w tym człowieku, ale zwodna i mająca uwieść wielu? Czemu jej westchnienie przeszyło od razu serce Adama? Czemu on, taki tyran i niewolnik, zmiękł tak? Towiański, to metoda tatarska w nowej Hierozolimie, to 93-ci rok, wprowadzający równość, braterstwo, chwałę. Moralnie zdaje mi się, że tem jest Towiański, ale niezawodnie ogromnie potężny. Wszystko co w Ojcze naszu, odnajdywałem w nim, w rozmowach z Adamem, ale przy tem ciągłe omarostwo566, nic wspólnego z Duchem ś[wię]tym nie mające, bicz i kajdany jezuicką musztrę Iwana Groźnego (do którego Stefan Batory pisał jeszcze: „Ty Boże moskiewski, jak się tam podłym poddanym każesz nazywać”) — w sferach najświętszych, najwyższych ideał — i stąd poemat ów Króla-Ducha!
Otóż ta niewola, przychodząca oznajmiać wolność, tak, jak politycznie od 93 r. cofnęła wszędzie wolność, aż pod łapy Guizotowe ją na ostatku poddając, tak samo i w teozoficznych okręgach upadła teraz, w osobie Adama, przed kościołem! Na pomieszanie jej stało się jej, że Jełowicki ksiądz ją skuł do konfesjonału swego i rozgrzeszył, i mógł ją rozgrzeszyć — i miał prawo — i trzeba było tego, bo niezawodnie przed Bogiem, choć Ludwik 18-ty, to więcej wart, niż Robespierre. Rozumiesz Ty, Auguście, ciąg moich idei? Może ciemny, bom biedny i skołatan, a chciałbym, byś pojął doskonale, co mówię i czego chcę. Że duchy ludzkie pełne przeczucia i magnetyzmu cudownego jakiegoś, o tem przekonałem się bardziej, niż kiedykolwiek. Takoż i o tem, że nigdzie i nigdy dobra złem, wolności niewolą nie sposób wprowadzać. Tylko światłem światło, tylko miłość miłością.
Możesz Ty sobie wystawić, o Auguście, ból olbrzyma tego u stóp tego karła! Aż ryczał, powiadam
Uwagi (0)