Listy wybrane - Zygmunt Krasiński (czytaj online za darmo .TXT) 📖

1845, Opinogóra, 6 septembra

Najdroższa Dialy, najdroższa moja! Eliza wczoraj w wieczór o 10-tej wraz z Aleksandryną i małym wyjechały do Warszawy, przy ogromnym komecie, świecącym, jak biała mara, śród czarnych chmur. Ja tu zostałem przy ojcu. Biedny ojciec. Zapada czasem w melancholie głębokie i rozmowami swemi przypomina mi rozmowy, którem miał nieraz w Nicei z tą ukochaną, która odeszła od nas. Wczoraj przez półtorej godziny przynajmniej mówił ze mną o nieśmiertelności ducha, rozmaite przypuszczenia i domysły przywodząc o innych światach i innem życiu. Jam mu dowodził, co zwykle, że nigdy nie spoczniemy w Bogu, ale coraz wyżej, dalej ku Niemu, Nieskończonemu, zbliżać się będziem. Wtedy wziął mnie za rękę, życiem zmęczony, i zapytał z dziwną tęsknotą: „Jak to, myślisz, że nigdy nie przyjdzie chwila spoczynku, le moment de quiétude433”. To słowo francuskie przypomniało mnie książkę, którąśmy razem czytali, zstępując z wyżyn San Laurentowych, i dowiodło mi, że, choć wiele w niej przesady, jednak i prawdy niemało, bo oczywiście żądza de quiétude rodzi się w znękanych duchach żywota trudami, więc skądinąd przyprowadzić duszę do tej quiétude jest to samo, co ją zanękać, i jezuity w tem mistrzami są. Przypomniało mi też to uczucie ojca, ta żądza spokoju, ten wstręt przed ruchem, postępem, wzrostem dalszym, nawet w innem życiu, Twoje nieraz boleści i słowa, kiedyś zdawała się według pysznego wyrażenia Byrona: shrink away from immortality434! Ale darmo, to są momenta w duchu, to są stany ducha znikome, to nie jego całość, bo całość jego to nieśmiertelność jego, to wszystkich jego żywotów życie. A zrazu nie pojmuje przemian swoich, każden z żywotów osobnych bierze za żywot cały, nie za część. Później dochodzi do tej wzniosłości, z której patrzy na ciąg swoich żywotów, jak na łańcuch ten sam, nieprzerwany, i wtedy sobą owłada, wtedy wyrzeka: „To Ja”, i odtąd takiem Ja anielskiem, ogromnem, nie potrzebującem już umierać, jedno rosnącem przez życia coraz wyższe, pozostaje na wieki, ciągle przestrzeń i czasy odmieniając, w nowe byty i nowe myśli, idee, światy wkraczając, a coraz prędzej i głębiej zapoznawając się z twarzą swego wiecznego ukochanego, z twarzą Boga. Twarzą tą jest wszechświat! I z Jego myślami — myślami temi są wieczne idee. I z Jego osobistością — a tą osobistością jest On Sam, On, wyższy, niż wszelki świat, niż wszelka idea — On, wszystkie światy i wszystkie idee skupiający w jedną pulsację życia, bytu, chwały, dobra, piękności, On, ten, na którego słowa nie ma prócz tego, które nie oznacza Jego, ale tylko nasz stosunek do Niego, a tem słowem „kochać”, bo jako historią serca każdego pojedynczego na świecie jest miłość tego serca dla tego, co ono najwięcej ukochało tu, tak historią wszystkich światów i duchów wszystkich nic innego, jedno rozwój ich miłości do Boga. I nie umiemy Go nazwać tak, jak On jest, tylko tak, jak Go kochamy — im głębiej, wznioślej, szczytniej, goręcej zakochujem się w Nim, tem Go prawdziwiej przybliżonym sposobem mianujemy. I dlatego, w miarę rosnącej ludzkiego rodu miłości, odmieniają się Pana historyczne imiona. Gdzieżem się uniósł, o moja najdroższa? Jeśli cokolwiek masz przenikliwości, uczujesz, że, pisząc o miłości wiecznej ku Bogu, mimo woli, mimo wiedzy, a niezmiernie naturalnie, piszę zawsze o miłości mojej wiecznej ku duchowi Twemu — ależ bo i duch Twój z Niego, z tego samego Żywego, Nieśmiertelnego i Wiecznego! I miłości dwóch nie ma na świecie, kocham Go w Tobie. Im wyżej, im święciej, im nierozerwaniej Cię kocham, tem wyżej, tem święciej, tem nierozerwaniej i Jego. Miłości k’Niemu bez miłości k’Tobie bym nie rozumiał, bym nie przenikał. Dwóch miłości nie ma. Jest jedna tylko, a coraz wyżej rosnąca, a On, pamiętaj, wszędzie jest! Wszędzie Go napotkasz, wszędzie Go się dotkniesz, więc muszę Go napotkać, więc muszę się Go dotknąć w Tobie, jeśli Ciebie w prawdzie, w całej głębi i w całej wzniosłości ducha mojego kocham! Bo, gdziekolwiek piękność, bo, gdziekolwiek dobro, tam i On!

Wczoraj przed wyjazdem długo ze mną mówiła Eliza o Tobie i wykładała mi swoje wszystkie bojaźni, żeby Ciebie nie zanudziła, bo powiada, że się czuje nudną istotą, że się boi, by na Tobie nie wywrzeć wrażenia nudy i przykrości. Pytała się, co lubisz, jak trzeba być z Tobą. Na to jej odpowiedziałem, że przede wszystkiem Tobie, smutnej nad wszystko i samotnej, potrzeba rozgrzewającego ciepła serca i starań, że niech się nie lęka Ciebie zanudzić, skoro Ci pokaże, że gotowa Cię kochać, że owszem, samaś pierwsza tę myśl podała, by ona z Tobą spuściła się ku Nicei; że z Tobą, gdy Cię spotka, niechaj tak będzie, jakby znała Cię od wieków, niech się nie przymusza do mowy, gdy się jej chce milczeć, ni Ciebie do niej ciągnie, gdy widzi, żeś zadumana lub chora, niech kocha Cię i pilnuje, jak siostra, a wtedy Ciebie nie zanudzi. Wtedy się rozpłakała i mówiła, że wszystko będzie robiła tak, byś Ty myślała, że Ci skądsiś Bóg siostrę nową zesłał, ale że jednak zawsze się lęka, by nie wywarła wrażenia nudy na Tobie, bo czuje, że wszystkich nudzi. Mówiłem jej, że w razie, gdyby jechała przez Bourder., a nie odebrała w Heidelbergu np. Twego listu z wyrażeniem nr najętej stancji, toby mogła śmiało do Ciebie, choć z całym patoklanem na pierwszą noc zajechać, że niech się nie boi, że ją przyjmiesz gościnnie i serdecznie. Potem obiecałem jej, że ją zaprowadzisz do ojca „Moniki” i po wtóre, że z nią do Amerykanina ząbnika pójdziesz, bo powiada, że nie rada by sama pójść. Zatem widzisz, Dialy najdroższa, jak stoją rzeczy dotąd. Pojechała do Warszawy starać się o paszport dla siebie. Zapewne nie potrafi przed 17-tym wyruszyć. Dopiero zapewne koło 10-go oktobra mogłaby być z Tobą, jeśli drogą nadreńską pojedzie. Trzeba by więc jej wtedy nie więcej, jak 15 dni w Bourder zabawić, jeśli, jak sama sądzi i Ty osądzisz, dla malutkiego za zimno. Prawdę jednak mówiąc, tam tak zimno nie jest, a skoro się wyjedzie, we dwa dni już ciepło. Wtedy byś, moja najdroższa Dialy, już z nią pojechała ku willi Rey. Bądź więc do tyla łaskawa, by rzucić wzrokiem na jaką stancję, którą byś, gdy pewność będzie, mogła kazać na miesiąc nająć przez Twych znajomych heidelberskich, bo pojmiesz, że lepiej, by jak najmniej o tem gadano, a szczególnie, by nie przychodzili żebracy. Ha capito vostra Eccelenza Illustrissima? Co do tego ostatniego, powiem Ci, najdroższa, że straszliwe położenie tego roku właścicieli ziemskich, pomór bydła, głód, zboża nie ma, jednego grosza dochodu nie mam, nie 5000 ale 6000 owiec mi na zarazę wymarło i konie najlepsze. Muszę się zapożyczyć. Żeby Eliza nie miała swego grosza u Thurnesseyna, nie miałaby za co kroku zrobić; z tym ostatnim także ją zapoznaj.