Ubu Król czyli Polacy - Alfred Jarry (efektywne czytanie .txt) 📖

dorżliśmy — popr. forma 1 os. lm: dorżnęliśmy. [przypis edytorski]

44. Santificetur nomen tuum (łac.) — święć się imię Twoje. [przypis edytorski]

45. Fiat voluntas tua (łac.) — bądź wola Twoja. [przypis edytorski]

46. Panem nostrum quotidianum da nobis hodie (łac.) — chleba naszego powszedniego daj nam dzisiaj. [przypis edytorski]

47. Sicut et nos dimittimus debitoribus nostris (łac.) — jako i my odpuszczamy naszym winowajcom. [przypis edytorski]

48. Sed libera nos a malo (łac.) — Ale zbaw (dosł. uwolnij) nas ode złego. [przypis edytorski]

49. fuzje ze skałkami — broń skałkowa, w której proch zapalał się od iskry powstającej wskutek uderzenia krzemienia. [przypis edytorski]

50. Kastylia — region w środkowej Hiszpanii, położony na płaskowyżu, z licznymi pasmami górskimi. [przypis edytorski]

51. mamyli — czasownik z partykułą pytajną -li; znaczenie: czy mamy. [przypis edytorski]

52. tuszyć (daw.) — spodziewać się, mieć nadzieję. [przypis edytorski]

53. heliotrop — roślina wieloletnia o intensywnie pachnących kwiatach. [przypis edytorski]

54. kaduk (daw.) — diabeł, licho. [przypis edytorski]

55. scientia (łac.) — wiedza, nauka; a Deo oznacza natomiast „od Boga”, z czego widać, że Ubu zna znaczenie sentencji, lecz nie rozumie poszczególnych słów. [przypis edytorski]

56. traktament (daw.) — poczęstunek. [przypis edytorski]

57. Pater noster qui es (łac.) — Ojcze nasz, któryś jest. [przypis edytorski]

58. Pater Noster (łac.) — Ojcze nasz. [przypis edytorski]

59. Poloniusz — postać wyrachowanego polityka z Hamleta Williama Shakespeare’a. [przypis edytorski]

60. histrion — śrdw. aktor wędrowny. [przypis edytorski]

61. Połowcy — koczowniczy lud, w XI wieku często najeżdżający Ruś. [przypis edytorski]

62. Jan Sobieski — ta postać została wcześniej zabita. [przypis edytorski]

63. sire (fr.) — panie. [przypis edytorski]

64. Liwonia — kraina historyczna na terenie dzisiejszej Łotwy. [przypis edytorski]

65. fok — przedni żagiel. [przypis edytorski]

66. bierzcie ryf — zrefujcie żagiel, tj. zmniejszcie jego powierzchnię za pomocą służących do tego linek. [przypis edytorski]

67. gniezdny — górny żagiel. [przypis edytorski]

68. garson (z fr.) — kelner (dosł.: chłopiec). [przypis edytorski]

69. ramota — zły, zazwyczaj staroświecki utwór literacki bądź teatralny. [przypis edytorski]

70. Lugné-Poë, Aurélien-François (1869–1940) — aktor, scenograf i dyrektor teatrów, zasłużony m.in. jako popularyzator Strindberga we Francji. [przypis edytorski]

71. Antoine, André (1858–1943) — aktor, szef teatrów, reżyser filmowy i krytyk; promował naturalistyczny styl gry aktorskiej, inscenizował dzieła Emila Zoli. [przypis edytorski]

72. Ibsen, Henrik (1828–1906) — norweski dramatopisarz, autor sztuk romantycznych (Peer Gynt), realistycznych (Nora), w ostatnich dramatach nawiązujący do symbolizmu. [przypis edytorski]

73. Bjørnson, Bjørnstjerne Martinus (1832–1910) — norweski poeta, prozaik i dramaturg, laureat Nagrody Nobla z roku 1903. [przypis edytorski]

74. Maeterlinck, Maurice (1862–1949) — belgijski dramaturg, poeta, eseista, piszący po francusku, jeden z czołowych przedstawicieli symbolizmu. Laureat Nagrody Nobla (1911). [przypis edytorski]

75. Gémier, Firmin, właśc. Firmin Tonnerre (1869–1933) — aktor i reżyser. [przypis edytorski]

76. Hernani — dramat romantyczny Wiktora Hugo; premiera w roku 1830 spowodowała ostrą dyskusję, tzw. bitwę o Hernaniego, i stanowi datę przełomową w historii teatru francuskiego. [przypis edytorski]

77. Sarcey, Francisque (1827–1899) — dziennikarz i krytyk teatralny. [przypis edytorski]

78. merde (fr.) — gówno. [przypis edytorski]

79. gig — staroangielski taniec ludowy. [przypis edytorski]

80. Courteline, Georges (1858–1929) — francuski prozaik i dramaturg, zasłynął zwłaszcza jako autor fars. [przypis edytorski]

81. Sert, Maria Zofia Olga Zenajda (1872–1950) — znana jako Misia, z d. Godebska, 1° voto Natanson (w latach 1893–1905 żona Tadeusza Natansona, jednego z założycieli ważnego pisma literacko-artystycznego „La Revue Blanche”), 2° voto Sert (jako żona od 1920 r. malarza hiszp. José Maria Sert y Badia); ważna postać paryskiego życia kulturalnego, protektorka artystów, kilkakrotnie portretowana przez Renoira i Toulouse-Lautreca. [przypis edytorski]

82. Godebski, Cyprian (1835–1909) — polski rzeźbiarz, autor m.in. warszawskiego pomnika Adama Mickiewicza, sporą część życia spędził we Francji. [przypis edytorski]

83. futurystyczny — tu: charakterystyczny dla futuryzmu, awangardowego ruchu w sztuce początku XX w. [przypis edytorski]

84. nigdy tego nie bywało — Wedle tradycji francuskiego teatru role młodych chłopców powierzano zawsze kobietom. [przypis tłumacza]

85. Mendès, Catulle (1841–1909) — fr. pisarz, poeta (znany z wyrafinowanej wersyfikacji) oraz krytyk. [przypis edytorski]

86. Arystofanes (ok. 446–385 p.n.e.) — najsłynniejszy komediopisarz grecki. [przypis edytorski]

87. z Pulcinelli i Poliszynela — w istocie są to różne wersje imienia tej samej negatywnej postaci z commedia dell’arte. [przypis edytorski]

88. Macaire, Robert — przestępca; wg śrdw. legend morderca, którego zidentyfikował i pokonał w pojedynku (!) pies ofiary; później postać teatralna. [przypis edytorski]

89. Thiers, Louis Adolphe (1797–1877) — fr. polityk wsławiony krwawym stłumieniem powstania republikańskiego z 1834 roku. [przypis edytorski]

90. Torquemada, Tomás de (1420–1498) — dominikanin, zwierzchnik hiszpańskiej inkwizycji. [przypis edytorski]

91. Tartufe — główny bohater Świętoszka Moliere’a. [przypis edytorski]

92. Panurg — postać z Gargantui i Pantagruela François Rabelais’go. [przypis edytorski]

93. kajet (daw., z fr.) — zeszyt. [przypis edytorski]

94. Rachilde, właśc. Marguerite Vallette-Eymery (1860–1953) — pisząca pod pseudonimem fr. powieścio- i dramatopisarka, programowo odrzucająca realizm. [przypis edytorski]

95. imbecilitas praecox (łac.) — określenie niewystępujące we współczesnej medycynie, oznaczające przedwczesną degenerację umysłową. [przypis edytorski]

96. Bergson, Henri (1859–1941) — francuski pisarz i filozof, intuicjonista i twórca koncepcji élan vital (pędu życiowego, stanowiącego źródło aktywności wszystkich organizmów). [przypis edytorski]

97. patafizyka — żartobliwa pseudonauka, traktująca o wyjątkach, parodiująca napuszony styl nauki prawdziwej. [przypis edytorski]

98. mimetyzm (z gr.) — naśladownictwo; w teorii literatury słowo używane zwykle w kontekście literatury naśladującej rzeczywistość. [przypis edytorski]

99. Monnier, Henry-Bonaventure (1799–1877) — francuski dramaturg, aktor i przede wszystkim karykaturzysta. [przypis edytorski]

100. pan Prudhomme — postać z karykatur Monniera, przedstawiająca francuskiego mieszczanina. [przypis edytorski]

101. absynt — wysokoprocentowy alkohol na bazie m.in. piołunu i anyżu, popularny w paryskich kręgach artystycznych przełomu XIX i XX w. [przypis edytorski]

102. dandyzm — ostentacyjna, niekiedy przesadna elegancja. [przypis edytorski]

103. à rebours (fr.) — na odwrót. [przypis edytorski]

104. Gide, André (1869–1951) — fr. powieściopisarz, laureat Nagrody Nobla w roku 1947. [przypis edytorski]

105. inkomodować (z łac.) — sprawiać kłopot. [przypis edytorski]

106. Dunikowski, Xawery (1875–1964) — rzeźbiarz, autor wielu pomników, wykładowca m.in. krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych; więzień Auschwitz. Mówiąc o nim jako o strzelcu, Boy nawiązuje do aresztowania Dunikowskiego w 1905 za postrzelenie podczas sprzeczki malarza Wacława Pawliszaka. [przypis edytorski]

107. Kisielewski, Jan August (1876–1918) — dramaturg, znany szczególnie z gorzkich komedii Karykatury i W sieci. [przypis edytorski]

108. jaczejka (daw.) — określenie komórki rosyjskiej partii komunistycznej. [przypis edytorski]

109. fraternizować się (z łac.) — prowadzić życie towarzyskie, utrzymywać kontakty (dosł.: bratać się). [przypis edytorski]

110. Przybyszewski, Stanisław (1868–1927) — poeta, dramaturg i skandalista, redaktor krakowskiego pisma „Życie”. Postać ważna także dla literatury niemieckiej, dzięki pisanym w młodości poematom prozą, później przetłumaczonych na polski. [przypis edytorski]

111. Hansson, Ola (1860–1925) — poeta szwedzki, uznawany za dekadenta. [przypis edytorski]

112. Huysmans, Joris-Karl, właśc. Charles-Marie-Georges Huysmans (1848–1907) — francuski pisarz, początkowo naturalista, później autor prowokacyjnych obyczajowo powieści, kojarzonych z dekadentyzmem. [przypis edytorski]

113. Barbey d’Aurevilly, Jules Amédée (1808–1889) — francuski pisarz, poeta, publicysta i krytyk, często i chętnie wypowiadał się na temat dandyzmu. [przypis edytorski]

114. Verlaine, Paul (1844–1896) — poeta fr., jeden z najwybitniejszych przedstawicieli symbolizmu. Autor książki Les poètes maudits (Poeci wyklęci), przyczynił się do popularności tego określenia. [przypis edytorski]

115. Altenberg, Peter, właśc. Richard Engländer (1859–1919) — pisarz, przedstawiciel austriackiego modernizmu, ważna postać w kręgach wiedeńskiej cyganerii. [przypis edytorski]

116. cenacle (z fr.) — wieczernik, tu w znaczeniu przenośnym: grupa, zwł. krąg artystów, często skupiająca się wokół mistrza. [przypis edytorski]

117. Mallarmé, Stéphane (1842–1898) — właśc. nosił imię Étienne; fr. poeta, krytyk i teoretyk sztuki; szczególnie istotne były jego wypowiedzi na temat symbolizmu; prekursor wielu gestów i poetyk awangardowych. [przypis edytorski]

118. Rolicz-Lieder, Wacław (1866–1912) — poeta, tłumacz Kwiatów zła Charlesa Baudelaire’a. [przypis edytorski]

119. Wilde, Oskar (1854–1900) — irlandzki pisarz, dandys i esteta, autor m.in. Portretu Doriana Graya oraz licznych opowiadań i komedii, znany z zamiłowania do paradoksów. [przypis edytorski]

120. incest — kazirodztwo. [przypis edytorski]

121. inkuby i sukkuby — uwodzicielskie demony, odpowiednio płci męskiej i żeńskiej. [przypis edytorski]

122. Je suis Empire à la fin de la decadence (fr.) — Jestem Cesarstwem pod koniec okresu upadku. [przypis edytorski]

123. Adam, Paul (1862–1920) — pisarz fr., autor powieści historycznych z czasów napoleońskich, z czasem stał się symbolistą. [przypis edytorski]

124. utylitaryzm — stanowisko filozoficzne, za najwyższą wartość uznające użyteczność, w tym społeczne głównie znaczenie sztuki. [przypis edytorski]

125. naturalizm — prąd w filozofii i sztuce XIX wieku, przedstawiający rzeczywistość w sposób realistyczny i raczej negatywny, zakładający, iż motywacja ludzka nie różni się zasadniczo od zwierzęcej („natura” w nazwie nurtu to po prostu przyroda). [przypis edytorski]

126. strychulec (daw.) — deszczułka służąca do wyrównywania cegły; przen.: coś, co ujednolica i zaciera różnice. [przypis edytorski]

127. Zapolska, Gabriela (1857–1921) — właśc. Maria Gabriela Śnieżko-Błocka, z domu Korwin-Piotrowska; pisarka, publicystka, także aktorka; zasłynęła z komedii demaskujących mieszczańską obłudę, np. Moralność Pani Dulskiej oraz Ich Czworo z 1904 roku. [przypis edytorski]

128. Pawlikowski, Tadeusz (1861–1915) — reżyser teatralny i operowy, dyrektor Teatru Miejskiego w Krakowie, a następnie we Lwowie. [przypis edytorski]

129. grand seigneur (fr.) — wielki pan. [przypis edytorski]

130. apologia — tekst będący obroną (a zazwyczaj jednocześnie pochwałą) jakiejś osoby lub poglądu. [przypis edytorski]

131. fin de siécle (fr.) — koniec wieku. [przypis edytorski]

132. hipertrofia — przerost. [przypis edytorski]

133. Sade, Donatien-Alphonse-François de (1740–1814) — kontrowersyjny pisarz francuski, przedstawiciel libertynizmu filozoficznego, krytykujący moralność i z upodobaniem przedstawiający przemoc seksualną; od jego nazwiska utworzono słowo „sadyzm”. [przypis edytorski]

134. Barrès, Maurice (1862–1923) — powieściopisarz i nacjonalista francuski. [przypis edytorski]

135. Lack, Stanisław (1876–1909) — poeta, tłumacz i krytyk literacki pochodzenia żydowskiego, wielbiciel sztuki Stanisława Wyspiańskiego. [przypis edytorski]

136. Rops, Félicien (1833–1898) — belgijski grafik, przedstawiciel symbolizmu, często tworzący prace o tematyce erotycznej. [przypis edytorski]

137. furda (daw.) — bzdura. [przypis edytorski]

138. fizys (daw.) — twarz. [przypis edytorski]

139. Apollinaire, Guillaume (1880–1918) — fr. poeta awangardowy, krytyk literacki i krytyk sztuki, nosił po matce nazwisko Kostrowicki. [przypis edytorski]

140. revue (fr.) — przegląd; tu jako rodzaj czasopisma. [przypis edytorski]

141. mizoginizm — niechęć i pogarda wobec kobiet. [przypis edytorski]

142. Rousseau, Henri Julien Félix (1844–1910) — nazywany Celnikiem, francuski malarz-prymitywista, darzony szacunkiem przez ówczesną awangardę. [przypis edytorski]

143. plagiowano — dziś: plagiatowano. [przypis edytorski]

144. perypatetyk — słowo pochodzące od nazwy Perypat, określającej akademię założoną przez Arystotelesa; w potocznym znaczeniu określa ono jednak osobę, która filozofuje bądź dyskutuje przechadzając się, co pochodzi od sposobu prowadzenia dyskusji we wzmiankowanej akademii. [przypis edytorski]

145. Alfred Jarry ou le surmale de lettres (fr.) — Alfred Jarry albo nadsamiec literatury. [przypis edytorski]

146. Gargantua — olbrzym, bohater powieści Gargantua i Pantagruel Francois Rabelais’go. [przypis edytorski]

147. Kaliban — postać z Burzy Williama Shakespeare’a, dziki człowiek o złych instynktach trzymany w niewoli przez maga Prospera; jego imię stanowi anagram słowa „kanibal”. [przypis edytorski]

148. król Żółcik — negatywna postać z powieści Gargantua i Pantagruel François Rabelais’go. [przypis edytorski]