Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖

Uwagi: 0

Słowa kluczowe:

Skarżyć się

Krótki opis książki:

Pan Tadeusz Adama Mickiewicza stanowi spisaną trzynastozgłoskowcem (a więc stylem podniosłym), zawartą w dwunastu księgach epicką opowieść o szlachcie polskiej początku XIX wieku. Jako epopeja narodowa, która miała „trafić pod strzechy”, czyli do wszystkich Polaków, również tych niezaliczających się do elit majątkowych, urzędniczych czy umysłowych — jest prawdopodobnie najsłynniejszym dziełem czołowego polskiego poety romantycznego.

Wśród najważniejszych wątków fabularnych Pana Tadeusza wymienić należy: spór o zamek Horeszków, historię waśni Stolnika i Jacka Soplicy, wątek przemiany tego ostatniego z awanturnika w patriotę, uwieńczoną zaręczynami miłość Tadeusza i Zosi, romans młodzieńca z Telimeną, kobietą dojrzałą, spór Asesora z Rejentem o psy myśliwskie (Kusego i Sokoła), a przede wszystkim wątek niepodległościowy, związany z wojnami napoleońskimi i walką Polaków pod sztandarami Księstwa Warszawskiego z Rosją. W związku z tym wątkiem pojawiają się na kartach Pana Tadeusza postacie historyczne: generał Henryk Dąbrowski oraz generał Kniaziewicz.

Mickiewicz pisał Pana Tadeusza w Paryżu, począwszy od 1832 roku; dzieło zostało opublikowane w 1834 roku i od razu zyskało niemałą popularność. Określenia „epopeja narodowa” po raz pierwszy użyto w odniesieniu do Pana Tadeusza w 1863 roku, po dwóch nieudanych zrywach niepodległościowych, i wiązało się to raczej z politycznym zapotrzebowaniem na utwór pełniący wobec Polaków funkcje analogiczne do eposu homeryckiego: opisujący zbiorowość wraz z jej wierzeniami i zwyczajami w decydującej chwili dziejowej. Gatunkowa przynależność dzieła jest jednak bardziej skomplikowana ze względu na wielość elementów odwołujących się do różnych wzorców, np. poematu heroicznego, sielanki, gawędy, satyry, powieści walterskotowskiej, gawędy szlacheckiej.

Wśród inspiracji do powstania epopei o pełnym tytule: Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie wymienić należy opowieści hrabiego Henryka Rzewuskiego, przyszłego autora Pamiątek Soplicy, do których spisania, dokładnie takim stylem, jakim operował, gdy je ze swadą opowiadał, budząc ducha dawnej Rzeczpospolitej Obojga Narodów — nakłonił Rzewuskiego Mickiewicz, który miał okazję słuchać magnata na jesieni 1830 roku w Rzymie, zanim jak grom spadła nań wieść o wybuchu powstania.

Pan Tadeusz, jako utwór jednego z romantycznych wieszczów — jak w duchu epoki zwano wybitnych poetów, którym z racji działania w stanie natchnienia przypisywano zdolność przenikania tajemnic losów własnej zbiorowości, a nawet świata — niewątpliwie miał za zadanie podnieść na duchu Polaków po upadku powstania listopadowego i wyznaczyć im kierunek działania: zgodę narodową. Nawet w scenach pełnych przemocy czy dramatycznych Mickiewiczowska epopeja tchnie duchem harmonii i pogodą ducha. Fenomen ten przypisać należy zapewne zdolnościom twórczym Adama Mickiewicza, ale może również okolicznościom powstania utworu.

Zaczyn dzieła powstał w 1831 roku, w zaciszu szlacheckiego dworku w Wielkopolsce, gdzie poeta znalazł gościnę, serdeczność, uznanie dla swego talentu i miłość Konstancji Łubieńskiej: wszystkie te ingrediencje składają się na sielankowy opis Soplicowa. Mickiewicz jechał wówczas do powstania, o którym wieść zaskoczyła go w trakcie europejskich wojaży; rwał się do boju, choć nie wierzył w możliwość powodzenia zrywu. Zatrzymał się, zachwycił polską atmosferą — i do powstania nie dołączył. Zapewne dobrze się stało, jeśli na rzecz patrzeć pod kątem dorobku kultury polskiej.

Zobacz też w Wikipedii: https://pl.wikipedia.org/wiki/Pan_Tadeusz

Przeczytaj książkę

Podziel się książką:

Autor: Adam Mickiewicz
Epoka: Romantyzm
Rodzaj: Epika

Czytasz książkę online - «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Adam Mickiewicz

Idź do strony:

siebie zrobiły potrawę

Z gorącego, śmietaną bielonego piwa,

W którym twaróg gruzłami posiekany pływa.

Zaś dla mężczyzn wędliny leżą do wyboru:

Półgęski146 tłuste, kumpie147, skrzydliki ozoru,

Wszystkie wyborne, wszystkie sposobem domowym

Uwędzone w kominie dymem jałowcowym;

W końcu wniesiono zrazy na ostatnie danie:

Takie bywało w domu Sędziego śniadanie.

We dwóch izbach dwa różne skupiły się grona:

Starszyzna przy stoliku małym zgromadzona

Mówiła o sposobach nowych gospodarskich,

O nowych coraz sroższych ukazach cesarskich;

Podkomorzy krążące o wojnie pogłoski

Oceniał i wyciągał polityczne wnioski.

Panna Wojska, włożywszy okulary sine,

Zabawiała kabałą148 z kart Podkomorzynę.

W drugiej izbie toczyła młodzież rzecz o łowach

W spokojniejszych i cichszych niż zwykle rozmowach:

Bo Asesor i Rejent, oba mówcy wielcy,

Pierwsi znawcy myślistwa i najlepsi strzelcy,

Siedzieli przeciw sobie mrukliwi i gniewni.

Oba dobrze poszczuli, oba byli pewni

Zwycięstwa swoich chartów: gdy pośród równiny

Znalazł się zagon chłopskiej niezżętej jarzyny.

Tam wpadł zając; już Kusy, już go Sokół imał149,

Gdy Sędzia dojeżdżaczy na miedzy zatrzymał.

Musieli być posłuszni, chociaż w wielkim gniewie;

Psy powróciły same i nikt pewnie nie wie,

Czy zwierz uszedł, czy wzięty; nikt zgadnąć nie zdoła,

Czy wpadł w paszczę Kusego, czyli też Sokoła,

Czyli obydwu razem: różnie sądzą strony,

I spór na dalsze czasy trwał nierozstrzygniony150.

Wojski stary od izby do izby przechodził,

Po obu stronach oczy roztargnione wodził,

Nie mieszał się w myśliwych ni w starców rozmowę

I widać, że czym innym zajętą miał głowę.

Nosił skórzaną plackę: czasem w miejscu stanie,

Duma długo i — muchę zabije na ścianie.

Tadeusz z Telimeną, pomiędzy izbami

Stojąc we drzwiach na progu, rozmawiali sami.

Niewielki oddzielał ich od słuchaczów przedział,

Więc szeptali. Tadeusz teraz się dowiedział:

Że ciocia Telimena jest bogata pani,

Że nie są kanonicznie z sobą powiązani

Zbyt bliskim pokrewieństwem; i nawet niepewno151,

Czy ciocia Telimena jest synowca krewną,

Choć ją stryj zowie siostrą, bo wspólni rodzice

Tak ich kiedyś nazwali mimo lat różnicę;

Że potem ona żyjąc w stolicy czas długi

Wyrządziła niezmierne Sędziemu usługi;

Stąd ją Sędzia szanował bardzo i przed światem

Lubił, może z próżności, nazywać się bratem,

Czego mu Telimena przez przyjaźń nie wzbrania.

Ulżyły Tadeusza sercu te wyznania.

Wiele też innych rzeczy sobie oświadczyli;

A wszystko to się stało w jednej krótkiej chwili.

Ale w izbie na prawo, kusząc Asesora,

Rzekł Rejent mimojazdem152: «Ja mówiłem wczora,

Że polowanie nasze udać się nie może:

Jeszcze zbyt wcześnie, jeszcze na pniu stoi zboże

I mnóstwo sznurów chłopskiej niezżętej jarzyny:

Stąd i Hrabia nie przybył mimo zaprosiny.

Hrabia na polowaniu bardzo dobrze zna się,

Nieraz gadał o łowów i miejscu, i czasie;

Hrabia chował się w obcych krajach od dzieciństwa

I powiada, że to jest znakiem barbarzyństwa

Polować, tak jak u nas, bez żadnego względu

Na artykuły ustaw, przepisy urzędu,

Nie szanując niczyich kopców ani miedzy,

Jeździć po cudzym gruncie, bez dziedzica wiedzy,

Wiosną równie jak latem zbiegać pola, knieje,

Zabijać nieraz lisa, właśnie gdy linieje,

Albo cierpieć, iż kotną153 samicę zajęczą

Charty w runi uszczują, a raczej zamęczą,

Z wielką szkodą zwierzyny. Stąd się Hrabia żali,

Że cywilizacyja większa u Moskali;

Bo tam o polowaniu są ukazy cara

I dozór policyi, i na winnych kara».

Telimena ku lewej izbie obrócona

Wachlując batystową chusteczką ramiona:

«Jak mamę kocham — rzekła — Hrabia się nie myli.

Znam ja dobrze Rosyją. Państwo nie wierzyli,

Gdy im nieraz mówiłam, jak tam z wielu względów

Godna pochwały czujność i srogość urzędów.

Byłam ja w Petersburku, nie raz, nie dwa razy!

Miłe wspomnienia! wdzięczne przeszłości obrazy!

Co za miasto! Nikt z panów nie był w Petersburku?

Chcecie może plan widzieć? Mam plan miasta w biurku.

Latem świat petersburski zwykł mieszkać na daczy,

To jest w pałacach wiejskich (dacza wioskę znaczy).

Mieszkałam w pałacyku, tuż nad Newą rzeką,

Niezbyt blisko od miasta i niezbyt daleko,

Na niewielkim, umyślnie sypanym pagórku:

Ach, co to był za domek! Plan mam dotąd w biurku.

Otóż, na me nieszczęście, najął dom w sąsiedztwie

Jakiś mały czynownik154 siedzący na śledztwie;

Trzymał kilkoro chartów155: co to za męczarnie,

Gdy blisko mieszka mały czynownik i psiarnie!

Ilekroć z książką wyszłam sobie do ogrodu,

Użyć księżyca blasku, wieczornego chłodu

Zaraz i pies przyleciał, i kręcił ogonem,

I strzygł uszami, właśnie jakby był szalonym.

Nieraz się nalękałam. Serce mi wróżyło

Z tych psów jakieś nieszczęście: tak się też zdarzyło.

Bo gdym szła do ogrodu pewnego poranka,

Chart u nóg mych zadławił mojego kochanka

Bonończyka! Ach, była to rozkoszna psina,

Miałam ją w podarunku od księcia Sukina

Na pamiątkę; rozumna, żywa jak wiewiórka:

Mam jej portrecik, tylko nie chcę iść do biurka.

Widząc ją zadławioną156, z wielkiej alteracji157

Dostałam mdłości, spazmów, serca palpitacji.

Może by gorzej jeszcze z moim zdrowiem było;

Szczęściem, nadjechał właśnie z wizytą Kiryło

Gawrylicz Kozodusin, wielki łowczy dworu.

Pyta się o przyczynę tak złego humoru,

Każe wnet urzędnika przyciągnąć za uszy;

Staje pobladły, drżący i prawie bez duszy.

»Jak śmiesz — krzyknął Kiryło piorunowym głosem —

Szczuć wiosną łanię kotną tuż pod carskim nosem?«

Osłupiały czynownik darmo się zaklinał,

Że polowania dotąd jeszcze nie zaczynał,

Że z wielkiego łowczego wielkim pozwoleniem,

Zwierz uszczuty zda mu się być psem, nie jeleniem.

»Jak to? — krzyknął Kiryło — to śmiałbyś, hultaju,

Znać się lepiej na łowach i zwierząt rodzaju

Niźli ja, Kozodusin, carski jegermajster158?

Niechajże nas rozsądzi zaraz policmajster159!«

Wołają policmajstra, każą spisać śledztwo.

»Ja — rzecze Kozodusin — wydaję świadectwo,

Że to łania; on plecie, że to pies domowy:

Rozsądź nas, kto zna lepiej zwierzynę i łowy!«

Policmajster powinność służby swej rozumiał:

Bardzo się nad zuchwalstwem czynownika zdumiał

I odwiódłszy na stronę po bratersku radził,

By przyznał się do winy i tym grzech swój zgładził.

Łowczy udobruchany przyrzekł, że się wstawi

Do cesarza i wyrok nieco ułaskawi.

Skończyło się, że charty poszły na powrozy,

A czynownik na cztery tygodnie do kozy.

Zabawiła nas cały wieczór ta pustota;

Zrobiła się nazajutrz z tego anegdota,

Że w sądy o mym piesku wielki łowczy wdał się:

I nawet wiem z pewnością, że sam cesarz śmiał się».

Śmiech powstał w obu izbach. Sędzia z bernardynem

Grał w mariasza160 i właśnie z wyświeconym winem

Miał coś ważnego zadać: już ksiądz ledwo dyszał,

Kiedy Sędzia początek powieści posłyszał

I tak nią był zajęty, że z zadartą głową,

I z kartą podniesioną, do bicia gotową,

Siedział cicho i tylko bernardyna trwożył.

Aż gdy skończono powieść, pamfila161 położył,

I rzekł śmiejąc się: «Niech tam sobie kto chce chwali

Niemców cywilizcją, porządek Moskali;

Niechaj Wielkopolanie uczą się od Szwabów

Prawować się o lisa i przyzywać drabów,

By wziąć w areszt ogara, że wpadł w cudze gaje:

Na Litwie, chwała Bogu, stare obyczaje.

Mamy dosyć zwierzyny dla nas i sąsiedztwa,

I nie będziemy nigdy o to robić śledztwa;

I zboża mamy dosyć, psy nas nie ogłodzą,

Że po jarzynach albo po życie pochodzą:

Na morgach chłopskich bronię robić polowanie».

Ekonom z lewej izby rzekł: «Nie dziw, mospanie,

Bo też pan tak drogo płaci za taką zwierzynę.

Chłopy i radzi temu, kiedy w ich jarzynę

Wskoczy chart; niech otrząśnie dziesięć kłosów żyta:

To pan mu kopę oddasz i jeszcze nie kwita:

Często chłopi talara w przydatku dostali.

Wierz mi pan, że się chłopstwo bardzo rozzuchwali,

Jeśli...» — Reszty dowodów pana Ekonoma

Nie mógł usłyszeć Sędzia; bo pomiędzy dwoma

Rozprawami, wszczęło się dziesięć rozgoworów,

Anegdot, opowiadań i na koniec sporów.

Tadeusz z Telimeną, całkiem zapomniani,

Pamiętali o sobie. Rada była pani,

Że jej dowcip tak bardzo Tadeusza bawił;

Młodzieniec jej nawzajem komplementy prawił.

Telimena mówiła coraz wolniej, ciszéj,

I Tadeusz udawał, że jej nie dosłyszy

W tłumie rozmów: więc szepcąc tak zbliżył się do niéj,

Że uczuł twarzą lubą gorącość162 jej skroni;

Wstrzymując oddech, usty chwytał jej westchnienie

I okiem łowił wszystkie jej wzroku promienie.

Wtem pomiędzy ich usta mignęła znienacka

Naprzód mucha, a za nią tuż Wojskiego placka.

Na Litwie much dostatek. Jest pomiędzy nimi

Gatunek much osobny, zwanych szlacheckimi.

Barwą i kształtem całkiem podobne do innych,

Ale pierś mają szerszą, brzuch większy od gminnych,

Latając bardzo huczą i nieznośnie brzęczą,

A tak silne, że tkankę przebiją pajęczą163,

Lub jeśli która wpadnie, trzy dni będzie bzykać,

Bo z pająkiem sam na sam może się borykać.

Wszystko to Wojski zbadał i jeszcze dowodził,

Że się z tych much szlacheckich pomniejszy lud rodził,

Że one tym są muchom, czym dla roju matki,

Że z ich wybiciem zginą owadów ostatki.

Prawda, że ochmistrzyni ani pleban wioski,

Nie uwierzyli nigdy w te Wojskiego wnioski

I trzymali164 inaczej o muszym rodzaju;

Lecz Wojski nie odstąpił dawnego zwyczaju:

Ledwo dostrzegł takową muchę, wnet ją gonił.

Właśnie mu teraz szlachcic nad uchem zadzwonił;

Po dwakroć Wojski machnął, zdziwił się, że chybił,

Trzeci raz machnął, tylko co okna nie wybił165;

Aż mucha, odurzona od tyla łoskotu,

Widząc dwóch ludzi w progu broniących odwrotu,

Rzuciła się z rozpaczą pomiędzy ich lica;

I tam za nią mignęła Wojskiego prawica.

Raz tak był tęgi, że dwie odskoczyły głowy,

Jak rozdarte piorunem dwie drzewa połowy;

Uderzyły się mocno oboje w uszaki166,

Tak, że obojgu sine zostały się znaki.

Szczęściem, nikt nie uważał; bo dotychczasowa

Żywa, głośna, lecz dosyć porządna rozmowa

Zakończyła się nagłym wybuchem hałasu.

Jak strzelcy, gdy na lisa zaciągną do lasu,

Słychać gdzieniegdzie trzask drzew, strzały, psiarni granie,

A wtem dojeżdżacz dzika ruszył niespodzianie,

Dał znak i wrzask powstaje w strzelców i psów tłuszczy,

Jak gdyby się ozwały wszystkie drzewa puszczy:

Tak dzieje się z rozmową. Z wolna się pomyka:

Aż natrafi na przedmiot wielki, jak na dzika.

Dzikiem rozmów strzeleckich, był ów spór zażarty

Rejenta z Asesorem o sławne ich charty.

Krótko trwał, lecz zrobili wiele w jedną chwilę;

Bo razem wyrzucili słów i obelg tyle,

Że wyczerpnęli sporu zwyczajne trzy części,

Przycinki, gniew, wyzwanie — i szło już do pięści.

Więc ku nim z drugiej izby wszyscy się porwali,

I tocząc się przeze drzwi na kształt bystrej fali,

Unieśli młodą parę stojącą na progu,

Podobną Janusowi167, dwulicemu bogu.

Tadeusz z Telimeną nim na skroniach włosy

Poprawili, już groźne ucichły odgłosy.

Szmer zmieszany ze śmiechem śród ciżby się szerzył;

Nastąpił rozejm kłótni, kwestarz ją uśmierzył:

Człowiek stary, lecz krępy i bardzo pleczysty168.

Właśnie kiedy Asesor podbiegł do jurysty169,

Gdy już sobie gestami grozili szermierze,

On raptem porwał obu z tyłu za kołnierze

I dwakroć uderzywszy głowy obie mocne

Jedną o drugą, jako jaja wielkanocne,

Rozkrzyżował ramiona na kształt drogowskazu

I we dwa kąty izby rzucił ich od razu.

Chwilę z rozciągnionymi stał w miejscu rękami,

I «Pax, pax, pax vobiscum — krzyczał — pokój z wami!»

Zdziwiły się, zaśmiały nawet strony obie.

Przez szacunek, należny duchownej osobie,

Nie śmiano łajać mnicha; a po takiej probie,

Nikt też nie miał ochoty zaczynać z nim zwadę,

Zaś kwestarz Robak, skoro uciszył gromadę,

Widać było, że wcale tryumfu nie szukał,

Ani groził kłótnikom więcej, ani fukał;

Tylko poprawił kaptur, i ręce za pasem

Zatknąwszy, wyszedł cicho z pokoju.

Tymczasem

Podkomorzy i Sędzia między dwiema strony

Plac zajęli. Pan Wojski, jakby przebudzony

Z głębokiego dumania, w środku się postawił,

Wąsy siwe pokręcił, kapoty poprawił,

Iskrzyły mu się oczy (zawżdy postrzegano

Ten blask niezwykły, kiedy o łowach gadano),

Obiegał zgromadzenie ognistą źrenicą

I gdzie szmer jeszcze słyszał, jak ksiądz kropielnicą,

Tam uciszając machał swą placką ze skóry;

Wreszcie podniósłszy trzonek z powagą do góry,

Jak laskę marszałkowską, nakazał milczenie.

«Uciszcie się! — powtarzał — miejcie też baczenie,

Wy, co jesteście pierwsi myśliwi w powiecie,

Z gorszącej kłótni waszej co będzie? czy wiecie?

Oto młodzież, na której Ojczyzny nadzieje,

Która ma wsławiać nasze ostępy i knieje,

Która niestety, i tak zaniedbuje łowy,

Może do ich wzgardzenia weźmie pochop nowy.

Widząc, że ci, co innym mają dać przykłady,

Z łowów przynoszą tylko poswarki i zwady!

Miejcie też wzgląd powinny dla mych włosów siwych;

Bo znałem większych dawniej niźli wy myśliwych,

A sądziłem ich nieraz sądem polubownym.

Któż był w lasach litewskich Rejtanowi równym?

Czy obławę zaciągnąć, czy spotkać się z zwierzem,

Kto z Białopiotrowiczem porówna się Jerzym?

Gdzie jest dziś taki strzelec jak szlachcic Żegota,

Co kulą z pistoletu w biegu trafiał kota170?

Terajewicza znałem, co idąc na dziki,

Nie brał nigdy innego oręża prócz piki171;

Budrewicza, co chodził z niedźwiedziem w zapasy:

Takich mężów widziały niegdyś nasze lasy!

Jeśli

Idź do strony:

Darmowe książki «Pan Tadeusz, czyli ostatni zajazd na Litwie - Adam Mickiewicz (barwna biblioteka TXT) 📖» - biblioteka internetowa online dla Ciebie

Uwagi (0)

Nie ma jeszcze komentarzy. Możesz być pierwszy!

Dodaj komentarz