Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖
Senat szaleńców obraduje w szpitalu psychiatrycznym: to miejsce, gdzie można wypowiedzieć wszystko, nawet najbardziej niedyskretne diagnozy społeczne, nawet najbardziej rewolucyjne propozycje reform. Sztuka została wystawiona w roku 1931 na deskach teatru Ateneum w Warszawie w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.
W zbiorku znajdziemy także zbiór modlitw „Sam na sam z Bogiem”, pełnych pokory i świętego zwątpienia, chwytające za serce „Felietony radiowe”, obyczajowo-filozoficzne dialogi „Bezwstydnie krótkie”, wakacyjne obrazki „Pedagogiki żartobliwej” i nowatorskie spojrzenie mądrego pedagoga na wielką postać biblijną w rozważaniu: jakim dzieckiem był mały Mojżesz? Ten ostatni utwór zachował się tylko jako przekład hebrajski, wydrukowany w październiku 1939 r. w piśmie „Omer” w Palestynie. Obecną publikację zawdzięczamy tłumaczeniu Ewy Świderskiej i Hanny Kirchner.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Zapisałem dokładnie, o tu, masz — twoja jedna tylko nieoględna transakcja. Za dwadzieścia pięć groszy kupiłeś następujące obiekty: stłuczony termometr, sześć wypalonych różnokolorowych świeczek choinkowych, trzy pocztówki (dwie historyczne, jedną przyrodniczą), monetę zagraniczną, czternaście znaczków pocztowych (tylko cztery coś warte). Mmm. Tak? Dołożył jeszcze ciemne okulary i zgniecioną piłeczkę pingpongową (myślałeś, że można wyprostować w ciepłej wodzie, ale była pęknięta). Kiedy skarżyłeś się, że oszukał, dołożył złote kółko od żarówki i sprężynę od czegoś. Przyznałeś mi słuszność: sam widzisz, że cały ten kram — to właściwie śmiecie. Dużo, tanio, okazyjnie, ale — śmiecie, niepotrzebne.
Jeden kupuje, co potrzebne, a drugi, co mu wmówią, wkręcą, co się zdarzy.
Okulary od słońca? Wyjedziesz w lecie na wieś?... Daj spokój: do lata połamiesz, zgubisz. Świeczki? — Wyjąłeś knoty (do czego, po sezonie?), ulepiłeś z nich kulę, trzymałeś w kieszeni — brudne, tłuste — dałeś chłopcu małemu na podwórku, żeby pozbyć się. Moneta — rumuński miedziak? — chyba do gry w klasy; ale też zgubisz do lata. Pocztówki niepotrzebne, wysmolone. Znaczki — zgniecione kancerówki. Zapłaciłeś gotówką, połakomiłeś się, że dużo.
A tu znów (magnes!) znęciły cię dogodne warunki: zaraz tylko pięć groszy, a dziesięć później, kiedy będziesz miał. Zgodził się. „Kiedy będę miał”. — A ty na jakie takie wpływy liczyłeś? Miałeś potem cztery grosze, też nie dopłaciłeś.
A organki? Czy stan twoich interesów uprawniał cię do nowych zobowiązań?
Termometr? Stłukłeś go do reszty, żeby wydostać z rurki żywe srebro264. Ładne — świeci się — jeśli nacisnąć palcem, robią się małe kuleczki ruchliwe. Ciekawe. Zgubiłeś. Poszło. Złote kółko, żywe srebro — lekkomyślność, gapiostwo — inwestycja zbędna, deficytowa — dwadzieścia pięć groszy w błoto. Po co ci to było?
Mówisz, że fundowałeś. Cóż! Prosperity265, złotówka (już tylko siedemdziesiąt pięć groszy!), ano funda266. Komu? Nawet nie pamiętasz. Była ich cała kupa pieczeniarzy267. A ty — czekolada, pestki, chałwa, szproty, mandarynka, chcieli banana — (czemu nie? ty płacisz) — wreszcie papieros też. Po co? „Bo on miał zapałkę”. — No, wiesz... On pociągnął dwa razy, wy po razie. Bachanalia268: czekolada, pestki, szproty, chałwa — uczta lukullusowa269 — jak nic pękło pięćdziesiąt groszy. Taką sumę bezpowrotnie przejeść — szaleństwo! Zrujnowało cię wystawne przyjęcie. Byli, jedli też twoi wierzyciele. Mówisz: świnie, żarli, a potem więcej jeszcze cisną, męczą, żeby oddał. A ty jak chciałeś? Widzą, proszę cię, że szastasz pieniędzmi — szproty, czekolada, pestki — stać cię. Płać. Winien jesteś: płać, kiedy masz. „Hojny! Nikt ciebie nie prosił”.
A do reszty dorżnęły cię prezenty. W krótkich odstępach czasu podarowałeś (jej) zegarek na rękę (dziesięć groszy), lusterko — pięć, dwa pierścionki — za pięć i za dziesięć groszy; pół ciastka (drugie pół sam zjadłeś), czekoladka z arakiem i perfumy — pięć groszy. Wszystko kupione w sklepach — gotówką. Ja wiem: jeżeli kogoś lubisz, przyjemnie podarować. Ale, mój miły, według stawu grobla270. — (Huczne zabawy i kosztowne dary niejednego zgubiły!...) Jeden pierścionek skromny z turkusem za pięć groszy nie łaska, trzeba zaraz i drugi z serduszkiem i brylantem za dziesięć groszy? Przeholowałeś.
A organki? A rewolwer? Pańskie i rycerskie zachcianki? Pytasz się, czy masz mu dopłacić? Rewolwer zepsuty. Ale on mówi, że strzelał. Mówi, że nie on, że ty go oszukałeś, bo nastrzelałeś się, zepsułeś, a teraz nie chcesz. Ma świadka. Powiadasz, że zacinał się. Zdarza się to z bronią. Trzeba było wypróbować. A ty wtedy dopiero chcesz mu oddać, kiedy upomniał się o piętnaście groszy. „Taki mądry — mówi — jak nie płaci, to dobry, a tak, to zepsuty”. — Sprawa sporna, trudno mi to brać na swoje sumienie.
Z organkami jeszcze gorzej. Miałeś mu dopłacić dziesięć groszy w niedzielę. Czekał, liczył na te pieniądze. Ukrywasz się, a w poniedziałek ni mniej, ni więcej, tylko żądasz, żeby ci jeszcze twoich dwadzieścia groszy zwrócił. Nie ma. Wydał. A że fałszują — tandeta — przecież słyszałeś? I on, i ty graliście na nich. Nowe organki w sklepie — mądry jesteś — majątek kosztują! A ty chcesz tanio i na raty, na kredyt w dodatku. On ma słuszność.
Nie masz, nie kupuj. Zanim kupisz, zastanów się, pomyśl. Ty nie. „Bo chciałem”. Chciałeś? To mało. A teraz ty na niego: „Oszukaniec”. On na ciebie też. I wróg. Jeden za rewolwer, drugi za magnes, trzeci za znaczki, marki, czwarty za organki. A ty osaczony, miotasz się, w nosie dłubiesz, szukasz ratunku. Lekkomyślny jesteś, niedoświadczony.
Znam to. Patrz. Raz chłopak, inny, wplątał się w gołębie. Zapomniał, że trzeba kupować groch. Smutna sprawa (bo on zaczął nawet kraść). Płacze, mówi: „Bo gołębie głodne”. Głodne, pewnie. A ty, jak chciałeś, nie wiedziałeś? Wiedział, ale nie zastanowił się, nie pomyślał. Chciał mieć. A potem też: tu pożyczy, tam wyprosi, tu sprzeda — grzęźnie coraz bardziej, też w nosie dłubie, na lekcjach nie uważa, zły, zgryziony, rozbija się. (Długi — to niewola). Nikt ręki pomocnej nie poda. A on „tylko chciał mieć”...
I ty: pytam się, co byś chciał kupić. A tobie oczy się świecą: wieczne pióro, latarkę elektryczną, aparat fotograficzny. Powoli, powoli. Łyżwę jedną masz? Saneczki zrobiłeś? Mało? Chcesz mieć wszystko? Czemu nie samochód, motorówkę, samolot? A co ty za taki Morgan271, Rokfeller272? Chcesz nakręcać koniunkturę? Takie apetyty? Opamiętaj się, mówię ci, chłopaku!
Też pamiętam. Rozumny, porządny chłopiec. Kino mało go nie zgubiło. Ciekawy obraz, więc musi zobaczyć. Rozumiesz: musi. Jeden chce mieć wszystko, coś jednego opęta — pokusa — i zdaje mu się, że musi. — Bo gdzie rozwaga, gdzie wola? — Raz zrobi głupstwo, a potem zamiast poradzić się — sam stacza się, tonie. Najgorzej, jeśli nie chce przyznać się do błędu. Ukrywa.
Patrzę ja na waszą gospodarkę, chłopaki. Nie podoba mi się. Smutno. Teraz jeszcze jako tako, ale co będzie?
Urośniesz. Zakochasz się. Ożenisz się. Będziesz miał żonę, dziecko, dzieci. Chyba że ustatkujesz się, spoważniejesz jakoś. No, bo co? Jeśli: zastaw się, postaw się. Jeżeli też — dalej tak — bez sensu i ładu? — Pieniądze roztrwonisz, a rodzina: żona puchnie z głodu, dzieci obdarte, opuszczone. Chcesz? Chcesz mieć żonę spuchniętą z głodu? Kto winien? Ty, mąż i ojciec. Kto? Głowa rodziny. Ponury obraz, smutna perspektywa. Nie pomogą wtedy ani Chiny, ani Egipt, ani kolonie francuskie, ani Ameryka.
Zapomniał, że dla gołębi trzeba kupować groch. Zapomniał, że zeszyt kończy się, i wydał na kino. A ty? Pomyśl tylko.
Zegarek na rękę, pierścionek, chałwa, szproty, znów pierścionek — tu dziesięć groszy, tam pięćdziesiąt groszy. Sam widzisz; sam mówisz: zjedli (żarli) i co? Przyjaciel? Nie. Kryzys, deficyt i zgrzytanie zębami. Potem bójka tu, bójka tam — i wylany atrament. Biesisz się, w nosie dłubiesz bezradnie.
Powiadasz, że wujek ci da. Dobrze. Ojciec może też. I brat. Nic pewnego. Może chrzestny, może dziadzio? — Zobaczymy.
Długi twoje — zliczyłem — sięgają zawrotnej sumy: złoty i czterdzieści groszy. Ojca boisz się. Mamy nie chcesz martwić. Brat sam nie ma. Da ci może dziesięć, może dwadzieścia groszy w najlepszym razie. Powiadasz, że trochę oddasz, a potem poczekają. Pewnie. Choć lepiej wszystko. Zobaczysz: poczujesz się wolny, odrodzony, nowy, nowo narodzony. Będziesz kolegom śmiało patrzał w oczy.
Mówisz, że chrzestny jest dobry, wujek też. A gdyby tak — gdybyś przyznał się? Co? Może zechcą ze mną? Pragnę ci pomóc. Może, jeżeli będą mieli czas, żeby urządzić wspólną konferencję, radę familijną? A ty — postąp — tak, oddasz wujowi marki na przechowanie na miesiąc (nie wiem, jakie postawi warunki, miesiąc czy dłużej) — i organki, rewolwer, okulary (do lata). Może jednak lepiej ojcu? Ja powiem, postaram się ciebie usprawiedliwić. Cóż?... Młody. Ojciec twój też był młody. No, nie?
Z panią twoją też rozmówię się. Bo i z nauką podobno krucho. I przeszkadzasz. Z panią później — naprzód chciałem rozmówić się z tobą.
Lekkomyślny jesteś, chłopaku. Położenie twoje ciężkie, sprawa skomplikowana, ale nie beznadziejna.
Już. Pomyśl teraz, jutro powiesz mi, jak postanowiłeś.
„Antena” 1939, nr 9 z 4 III
Moje wakacje
Gadaninki radiowe Starego Doktora
W Prawidłach życia273 zwróciłem się bezpośrednio do dzieci.
Streszczając cykl wykładów w krótkiej broszurze, dałem nagłówek: Prawo dziecka do szacunku274.
Myśl przewodnia: dziecko jest równo nam wartościowym człowiekiem.
W tych gadaninkach radiowych jeszcze jedna próba: żartobliwie.
(Jużci tłumik — ostrożnie z falami).
Powiedział Witkiewicz275:
„W gruncie rzeczy, im bliżej poznaje się chłopa, tym mniej go się widzi, tym mniej go jest”.
Powiedział Amiel276:
„Pozwólmy swobodnie rozwijać się życiu. Trzeba odrzucić na bok troski, niepokoje, pedanterię; stać się młodym, dziecinnym, być wdzięcznym i ufnym”.
Bez pedanterii, życzliwie i ufnie widzieć w dziecku człowieka. Nie ważyć lekce.
W zimie mieszkańcy miast duszą się w zaduchu dusznego miejskiego powietrza. Ich zadymiony miejski organizm, wyczerpany kurzem i wyczerpującą miejską pracą, tęskni za łonem natury. Zima składa się z długich miejskich wieczorów, z czterech ścian i czterech pór roku: radosnej wiosny, skwarnego lata, śnieżnej zimy i słotnej jesieni...
Fu. Co ja tu za banialuki popisałem. Zima składa się z zimy, czterech ścian i czterech pór roku. — Zaduch zadymionej duszności...
Nigdy wypracowania szkolne nie udawały mi się. Zresztą początek trudny i trzeba inaczej...
Już wiem. Zacznę tak.
Wakacje i młodzież. Nie. — Wakacje! — Młodzież i dziatwa szkolna wyruszają — gwarnie wyruszają — za mury, na kolonie, obozy, z murów, oo, w góry, morza, sporty, jeziora, wycieczki. Zadymiona i wyczerpana książka szkolna...
Iii... Znów bez sensu...
Byłem młody — jeździłem z dziećmi na kolonie. A teraz sam... Tak... Tempora cavant lapidem277. Więc sam, zdezelowany. — Teraz zaciszny dworek wiejski — pensjonat — mleczko zsiadłe, książka, jajko prosto od krowy na miękko.
Pragnę, też pragnę w góry. — Na przyszły rok? — Kupiłem dwa tomy mineralogii, żeby się przygotować. — Geologia — nie narty. Skały, granity, formacje, monolity... Nie narty. — Bo co?
Nawet młodzi też. — Sporty.
Idę do nich w zimie (do znajomych) w odwiedziny. Dzwonię. Służąca otwiera drzwi. — „Zastałem pana? — Nie: jest w szpitalu chirurgii urazowej, bo samochód zarzucił. — A pani jest? — Nie wróciła jeszcze — leży w górach — nogę złamała. — A dziecko? — Poszedł z boną do doktora, zwichnął na saneczkach staw żebrowy”.
Zapewne. Nęcą góry i wołają. Chciałoby się porozmawiać z kamykami, bo nie umiem z ludźmi. — Nie, żebym miał nie chcieć, ale jakiś defekt wrodzony.
Bo na przykład trzy lata temu w pensjonacie. Postanowiłem od zaraz pierwszego dnia nawiązać życzliwe kontakty. — Wychodzę na werandę. — Uśmiecham się uprzejmie, przedstawiam się — tak i tak — i mówię: „Ładną mamy pogodę”. — A ona: „Proszę głośniej”. — Więc ja drugi raz — głośniej: „Ładną mamy pogodę”. — A ona prosi jeszcze głośniej. — Niezręcznie jakoś trzy razy powtarzać, że — oczywiście — pogoda. — Zapewne, drobiazg — ale speszyło na samym wstępie. — A potem mówią, że odludek. No dobrze. — Więc dwa lata temu, też w pensjonacie, jestem już ostrożniejszy. — Wychodzę dopiero na śniadanie. Ale sąsiadce przy stole spadła na ziemię łyżeczka. — Nachylam się szybko, uprzejmie pod stół, podnoszę; ale stuknąłem głową w tacę Marysi, a dziewczyna widocznie niezwyczajna z tacą, więc — gibnęły się filiżanki z kawą ze śmietanką — i sąsiadka syknęła: „Niepotrzebnie się pan fatygował”. — I pobiegła zmienić białą sukienkę. — Też drobiazg, ale zniechęciło. — Bo nie moja wina, a niby niedołęga.
W zeszłym roku jeszcze mniej pochopny. — Ale przed wieczorem już same mnie zagadnęły — pani i młoda panienka. — (Kawy nie ma, obie słyszą). — „Pogodne będzie lato, wieś nie to, co miasto”. — I pytam się — licho skusiło — pytam się z miłym uśmiechem tej starszej: „Czy to — pani córeczka?” — No! Ona oczy zmrużyła — wiatr północny — i: „Czy ja wyglądam na matkę takiej dorosłej panny?”
I zaraz nazajutrz siedzę na ławeczce z córeczką mecenasowej (rozgarnięta, rozmowna dziewczynka), pokazuje ona tę panią z daleka paluszkiem i mówi: „O, ta pani, co tam idzie — powiedziała na pana, ale ja nie powtórzę. Bo u nas — chłopcy ulepili też ze śniegu — bałwana. Pan kierownik pochwalił, że ładny. Udał się bałwan...”
Więc teraz tu — wybrałem pokoik na uboczu. Chociaż gospodyni odradzała, że ponury; że słoneczny na pierwszym piętrze. — Nie szkodzi. — Postawiłem walizkę. Umyłem się. — Idę poznać okolicę.
Spotkałem dziedzica — gospodarza. — Tam las. Tu rzeka. — Zacisznie.
Pytam go się: „Czy miejscowość zdrowa? — Nie bardzo. — Dlaczego? — Podobno malaryczna”. Pytam się: „Kuchnia dobra?” — A on: „Jeśli żona w sezonie nie będzie miała żółciowych kamieni, to dojrzy; mnie smakuje”. Pytam się: „Czy pluskwy są? — Czemu nie? Są. Goście nazwozili z rzeczami. — A towarzystwo
Uwagi (0)