Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖
Senat szaleńców obraduje w szpitalu psychiatrycznym: to miejsce, gdzie można wypowiedzieć wszystko, nawet najbardziej niedyskretne diagnozy społeczne, nawet najbardziej rewolucyjne propozycje reform. Sztuka została wystawiona w roku 1931 na deskach teatru Ateneum w Warszawie w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.
W zbiorku znajdziemy także zbiór modlitw „Sam na sam z Bogiem”, pełnych pokory i świętego zwątpienia, chwytające za serce „Felietony radiowe”, obyczajowo-filozoficzne dialogi „Bezwstydnie krótkie”, wakacyjne obrazki „Pedagogiki żartobliwej” i nowatorskie spojrzenie mądrego pedagoga na wielką postać biblijną w rozważaniu: jakim dzieckiem był mały Mojżesz? Ten ostatni utwór zachował się tylko jako przekład hebrajski, wydrukowany w październiku 1939 r. w piśmie „Omer” w Palestynie. Obecną publikację zawdzięczamy tłumaczeniu Ewy Świderskiej i Hanny Kirchner.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Pytam się o ten swój pokój. Zdziwił się: „Dała? Chyba go panu odbierze?” — Powiadam, że nie, że zająłem. — „To nic: ten pokój zaciszny zamówiło młode małżeństwo — da panu lepszy. — Ależ ja się nie zgodzę. — Zgodzi się pan”. — Proszę go, żeby z żoną pomówił. Żeby zostawiła. Nie chce: „To jej sprawy; ja się nie wtrącam, ja jej trochę tylko pomagam”.
Spodobaliśmy się sobie. — Zwierzyłem tajemnicę: że mam zamiar, że muszę, że chcę tu — powieść mówioną do radia. — Jak to zrobić?
— Hm. — Trudno będzie. — Choć kto wie: jeżeli pan jej się spodoba. Żona panu poradzi.
— No, tak. Ale co zrobić, żeby jej się spodobać? I trzeba prędko.
— Niech pan przyjdzie do nas wieczorkiem — niech pan ją poprosi o igłę z nitką. Zapyta się, do czego. — Pan powie, że musi przyszyć. — Nic tak kobiety nie wzruszy, nie rozczuli, jak kiedy mężczyzna szyje. — Zaraz powie, że po co, że ona chętnie i zręcznie — i wzruszona przebaczy, poradzi i zrobi. — Ma pan coś podartego — jakiś guzik niezbędny?
— Ba.
Cisza. — Szmer drzew. — Z dala krówki pasą się. Wiejski kogut pieje.
— I to ma być powieść dla dzieci, o dzieciach. Tych tu u nas? — pyta się.
— Aha.
— A co pan o nich powie ciekawego? — zdziwił się.
— Zobaczę, pomyślę, nie wiem jeszcze.
— Panie szanowny — powiada. — Ja im się — powiada — co rok przyglądam i oczom nie wierzę. — Ona tu będzie, ta mała: od ziemi nie odrosła, a z pretensją do mnie — ba, jaką: że wygód nie ma, że twardo, że ciemno, że deszcz, że płaci, więc wymaga. — Fornalowi278 zrobiła awanturę, że przepowiedział pogodę, a ona zmokła na wycieczce. Bo my tu na wsi powinniśmy wiedzieć, kiedy pogoda i żniwa. — Pozna ją pan: o niej powieść; jej ciocia była na Riwierze, więc wie...
— A chłopcy?
— Ano: kamieniami rzucają w kury; gałęzie łamią, bo i tak wszystko tylko do jesieni. Cóż? — Niszczycielski naród. — Sami nie sadzą i nie sieją. Oni wszystko tylko kupują. My powinniśmy tu na wsi, a wam się tylko należy. — Kazała żona zrobić plac na siatkówkę. — Mało. Kupiłem siatkę. Mało. Powinny być i piłki, i rowery.
Obroniłem skutecznie.
Przyznał rozżalony, że nie wszystkie są takie, że nawet nieliczne; ale mówi się o nich i dobrze pamięta, bo te nieliczne właśnie dają się we znaki.
— Nie wiedzą: trzeba, można im wytłumaczyć. — Można rodzicom...
Machnął ręką. Więc pytam się:
— A dorośli?
— Dziwię się i nie rozumiem, jak oni mi tu jeszcze wszystkiego nie spalili. Znów tuzin popielniczek kupiłem. — Co rok inwestycje: kubły do gorącej wody, leżaki, płyty gramofonowe.
— Płacą?
— Różnie próbują. Co rok żona przepowiada, że teraz już nie dołożymy.
— No, tak. Ale przyzna pan, że w monotonnym życiu pewne urozmaicenie?
— Nie! Właściwie, co rok to samo. Teraz bawią mnie już tylko ich zbawienne rady. Jeden radzi, żeby bobry hodować, ten znów morwy, sadzawkę i ryby. Sery, raki i konserwy na eksport. Albo krzyżować. Na przykład skowronka ze słowikiem; po co sprowadzać kanarki z zagranicy? Konie każą karmić bawełną, a z mleka robić kilimy. — Teraz wszystko maszyna i szczepienia. (Widział w kinie traktory). Na przykład szczepić melony na dębach — to nawet pikantne — miałyby goryczkę. — Jeden znów był w Danii i widział: kury w inkubatorach składają po trzy jaja dziennie. I plantacje tytoniu dla monopolu. — Bo u nas zacofanie, szablon i marnotrawstwo. — Jakże? — łąki? po co? — Taki obszar — łąka — siać trawę i polewać. Kiedy można przecież drenować: żeby nie było komarów. — I dojazd bryczką, kiedy można samochód? (Pewien eksposeł ze stosunkami obiecał mi nawet kolej).
Markotno mi się zrobiło. Powiadam:
— No, pewnie. Głupstwa plotą, bo nie wiedzą.
— Nie — żywo zaprzeczył. — W mieście wiedzą, wszystko wiedzą. Jak nic odróżni łubin od jęczmienia, kozę od zająca. Wiedzą, czytają gazety.
— A pan?
— Prenumeruję. W zimie czasem przejrzę, ale więcej tylko prasę popieram. — Za mądre. Wolę książki. — Tak, panie, kryzys inteligencji. Potrzebny nam jakiś taki prowizoryczny instruktorski kurs racjonalnej realizacji eksploatacji i interpretacji regestracji.
Zamilkliśmy. Zamyśliliśmy się.
— O, widzi pan. Ten chłopiec mały z kijem idzie. Matka mówi, że żywy. Powinien go pan poznać bliżej. Okaz.
— Pewnie nie ma apetytu?
— Zgadł pan. Od urodzenia. — Czy u was naprawdę trzeba dzieci namawiać do jedzenia?
Cisza. — Przystanąłem. — Zwróciliśmy się twarzą ku polu i łąkom. — Pierwszy dzień. — Wieś. — Ładnie. — Patrzę. — Cicho.
— Co to za drzewo? — Co to za ptak śpiewa? — Jak toto się nazywa? — pytam się.
A on uprzejmie, łagodnie, życzliwie:
— Widzi pan? — Gdzie? — Tam na łące, ooo, to, co się tam porusza? Ma cztery nogi i rogi, i ogon? — Widzę. — To są, uważa pan profesor — toto — to są krowy. — Krowy? — Taaak. — Wiem. Pan sądzi, że nie znam, nie widziałem?
Uśmiechnął się i powiada:
— Tym lepiej. Bo myślałem... Może nie?
Już zaraz drugiego dnia los zderzył mnie z przedszkolakiem po raz pierwszy. (To — to żywe dziecko, które nie ma apetytu).
Przedstawiła mi go mama. Powiedziała: „Podaj panu rączkę, przywitaj się z panem doktorem”. On zlustrował mnie nieufnie (grymas), stanął bokiem. — „No, bądź grzeczny”. Podaje dwa końce palców lewej ręki. Mama: „Prawą rączkę podaje się, całą rączkę — bądź grzeczny: pan doktór279 kocha grzeczne dzieci”.
— To on jest doktór?
— Nieładnie mówić: on. Mówi się: pan.
A ja (pragnę złagodzić niemiłe wrażenie) mówię:
— Nie zna mnie; po co zmuszać, jeżeli nie chce przywitać się?
Bo jeżeli przedszkolak przy pierwszym spotkaniu nowego człowieka stoi bokiem, podaje dwa końce palców lewej ręki, szybko cofa, jest to znak nieomylny, że nie chce, żeby go głaskać, broń Boże pocałować — nie zadawać pytań — nawet nie bardzo patrzeć (nie chce).
Przed laty raz pewna mama powiedziała: „Nie bój się, zaprzyjaźnisz się z panem”. Też zlustrował wtedy i mówi: „Co mam się przyjaźnić; on nie dla mnie towarzystwo”.
A bardzo, bardzo dawno — w ogrodzie raz — bawi się koło ławki (na ławce w ogrodzie siedziałem, a na sąsiedniej jego ciocia). Spodobał mi się chłopaczek, podobny do cioci, też ładny; więc mówię: „Dzień dobry, kawalerze”. — On zdziwiony odchodzi parę kroków, zmarszczył brwi, piłkę trzyma pod pachą, patrzy i nic. — A ciocia jego: „Dlaczego nie odpowiadasz? Pan ci mówi dzień dobry — brzydki jesteś”. — On wzruszył wzgardliwie ramionami i: „Co mam odpowiadać, nie znam go: obcy jakiś człowiek”.
To było bardzo dawno. Już wtedy zarysował się, ale jeszcze tak nie pogłębił się rozdźwięk młodzieżowy. (No i byłem wówczas bardziej frapujący niż dziś...)
Drugie spotkanie z przedszkolakiem koło klombu. Był sam. Oglądam bratki. On do mnie: „Daj cukierek”. — Ja nic: oglądam żółte bratki. On: „Co ty tu robisz, czy pan doktór ma zegarek, bo ja mogę nakręcić”. — Mówię: „Nie ma głupich”. — On mówi: „Nie wolno kwiatów zrywać”. — Ja: „Wiem”. — A on: „No, to poczęstuj cukierkiem”. — Odpowiadam niedbale: „Gdybym nawet miał cukierki, też nie nosiłbym ich, tylko trzymał w pokoju”. — A on: „No, to idź i przynieś, ja mogę tu poczekać”. — Mówię: „Nie zrozumiałeś mnie; to był tryb warunkowy; nie mam cukierków, czekoladę mam”. — Zdziwił się, ale skłonny do zgody, mówi: „Nie szkodzi, czekoladę ja też mogę zjeść. — Nie wątpię, że możesz, gdybym ci dał, ale nie dam. — Dlaczego? — Bo smaczna: wolę sam zjeść”. — Długo ważył moją odpowiedź, a ja dalej oglądam żółte bratki. Odszedł kilka kroków i pyta się: „Dasz?” — Ja szorstko: „Nie”. — A on: „Jesteś głupi”. — Ja: „Jesteś gbur. — Ty sam gbur”. Takeśmy280 się przemówili. Uderzył kijem bratki i poszedł.
Trzeci raz spotkaliśmy się w cienistej (zdaje się, grabowej) alejce. Idę, pies obok, on za mną. Zrównał się ze mną i pyta: „Pan ma scyzoryk? — Nie. — A wieczne pióro? — Nie”. — Cisza.
Z lewej strony pies, z prawej on, ja w środku. (I cienista aleja). Uderzył kijem w liście i mówi: „Ja co wezmę do ręki, to zepsuję. — Bardzo możliwe”. — Cisza. — Pies, ja, on. — „Czy ja jestem grzeczny?” Ja: „Nie wiem, nie znam ciebie, jesteś obcym człowiekiem”. Zdziwił się: „Ja jestem człowiekiem? — No: masz dwie nogi”. — Cisza. — „Kura też ma dwie nogi. — Ale nie ma rąk, kura ma pierze i dziób. — No, tak” — zgodził się. Pies (ten stary, czarny, z białymi łatami), cisza wiejskiego wieczora i ja. A on znów: „Czy jestem grzeczny?” Zatrzymałem się, zlustrowałem go od stóp do wierzchołka, pomyślałem dłuższą chwilę i: „Nie wiem, jeszcze ciebie nie poznałem. — Pozna mnie pan, ja jestem urwanie głowy, ja każdemu daję się we znaki; do mnie można mówić jak do ściany, do mnie trzeba mieć końskie siły. — Ooo. — Tak: jestem żywy i jestem skaranie, i żywy, i trudne dziecko, i utrapienie, i jestem wykapany ojciec. — Kto ci to powiedział? — Mamusia, moja matka. Bo mamusi głowa pęka; pan nie wierzy? — Czemu nie? Wierzę. — Ja mamusię wpędzę do grobu, a tatuś mówi (mój ojciec), że jestem numer i unikat. — Numer, śmiem sądzić, istotnie jesteś, ale, niestety, nie unikat”. — Zlekceważył moją niską, zjadliwą uwagę i ciągnie dalej z odcieniem smutku: „Nic ze mnie nie wyrośnie; będę ulicznikiem i bandytą. — Iii, kto ci to powiedział? — Dziewczyna281: przeze mnie trzy dziewczyny już odeszły; ale matka tylko jednej żałuje, bo dobrze gotowała: ją czarna krew zalała. — Przez ciebie? — Mhm. Niech pan patrzy: tu wczoraj skaleczyłem się; ale na mnie wszystko osycha jak na psie, i złego diabli nie wezmą. Czy ładnie tak mówić? — A kto tak mówi? — Mój ojciec wykapany; prawda, że mam ładne oczy? — Nie wiem: nie jestem okulistą. — Wszystkie ciocie mówią... i będę łamał życie. — Nie rozumiem. — Ja też nie rozumiem. Ale ja w każdy kąt wlezę, na dach też: to cud, że jeszcze się nie zabiłem, ja wszystko wiem; a pan doktór, ty też wszystko wiesz? — Nie, ja bardzo mało wiem, choć też z niejednego pieca wódkę piłem. — I ja piłem wódkę, ale szczypie i trzeba się przyzwyczaić, piwo gorzkie; ale mężczyzna musi się przyzwyczaić. Ja jestem człowiek? — No, tak: człowiek, istota nieznana282. — Ja wiem, która jest prawa ręka (nieładnie lewą rękę podawać). A ja jednemu panu wysmarowałem spodnie miodem i stłukłem binokle283. Zawsze pytał się, czy kocham więcej mamusię, czy jego. — A ty co? — Mówiłem, że kocham, jak będą grzeczni. — A on? — Śmiał się, bo ja wiecznie tylko małpuję, żeby się śmiali. A ty lubisz małpować, żeby się z ciebie śmiali? — Nienawidzę”.
No i mama woła go spać; a on: „Schowaj mnie. — Ani myślę. — To bez łaski: będę latał jak opętany”.
Jak rzekł, tak uczynił. Potem rzucił się na piasek, tarza się, aż pies powąchał go, kichnął i odszedł zgorszony. — A kiedy („Jak ty wyglądasz, do czego podobny, co pomyślą, wstyd”), kiedy już szedł się myć — wyrwał się mamie, zawrócił, podał prawą rękę i: „Ja tak tylko wariowałem — dobranoc panu doktorowi”.
On może naprawdę unikat? — Wlazł przez okno do pokoju, rozsypał mi tytoń. (Lepiej, że zająłem słoneczny pokój na pierwszym piętrze z trzcinowym fotelem).
No, ale finał rozegrał się na polance pod sosną na leżaku.
Czytam. Opodal bawią się dzieci. — Podchodzi. — „Co ty czytasz? — Widzisz przecie: książkę. — Bajki? — Mineralogię; nie przeszkadzaj. — Czy są obrazki? — Są, ale nie zrozumiesz. — Pokaż”. Pokazałem. — „Ja karmiłem słonia, nie bałem się; chcesz się ze mną boksować?” Ja ponuro: „Odejdź, nie chcę teraz z tobą rozmawiać. — Gniewasz się? — Nie, ale czytam. — Chcesz mieć święty spokój, bo mama nie ma ani chwili spokoju. — A ja chcę mieć dwie godziny, nie chwilę. — To ponoś mnie »na barana«: ja mam dziś zły dzień. — Ja też. — Daj okulary. — Ruszaj, słyszysz?” — Usłyszał, odskoczył i rzucił szyszką. Więc skanduję powoli: „Po-wiem ci dwa razy, że-byś poszedł; dwa razy powiem, a potem... — Dasz mi po łapach? — Ręce masz, nie łapy. — Klapsa dasz? — Nie. Klaps — cudzoziemski brzydki wyraz. Powiem dwa razy, a potem wymierzę w rękę (nie łapę) — raz! — Raz? — Tak. A ty mocno bijesz, bo ja pięściami i gryzę też, i pluję też. — Pierwszy raz mówię: odejdź”. — Odsunął się dalej. Udaję, że czytam: czuwam. Rzucił znów we mnie szyszką. — Odchodzi, zawraca, stoi, patrzy;
Uwagi (0)