Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖

Pii... Astronom na górze, na wieży, przez rurę metalową, przez matematykę, szkła, względność — liczy, bada, mierzy, zgaduje, kalkuluje i fotografuje. A ja nic — nawet smarkatej lornetki teatralnej. Przez pospolite okno, jego szybę zakopconą. A przecież trafiłem. Hyc-hop! — i do Boga w niebie.

Ludzie jakby zapominają, że każdy — wstęp wolny! — też może. Albo właśnie dlatego rzadziej, że łatwo i bez ograniczeń. Bo ja wiem? Brak czasu, gapiostwo czy obawa? Ależ nie, zapewniam: nie ma czego trwożyć się. Kto tego nie zaznał, trudno mu będzie zrozumieć. Bo sądzicie pewnie, że oślepiony blaskiem? Nie. Oczu nie zmrużyłem. Albo gromem rażony? Mylisz się. Padłem na twarz? I to nie. Zrazu z lekka zażenowany, ale wierzaj222, na krótką chwilę. Wnet jak w domu za piecem, swobodnie.

Powiem przykładowo.

Było tak, jakby nie przymierzając wpadł na zamek królewski pastuszek, zmyliwszy straże — i przed tron — i woła: „Pomóż, bo mi gadzina223 w szkodę wlazła”. I to nie; wyrwał się tyci pędrak piastunce i do króla: „Tatu — szczeniaczkom otworzyły się oczy — widzą”. Albo wróbel przez otwarte okno — na berło siadł, czyści dziób, kręci głową i ćwierka, śmieszny. Nie rozumie — no — nie zdaje sobie sprawy (a wróbel nie jest stworzony na podobieństwo człowieka). Zamiast wróbla, mógłbym nawet: „motylek”, ale niezręcznie mi jakoś sięgać po taką paralelę.

Nie — nie. Nie speszyłem się. Tak jakoś po prostu, wierzaj, ani reprezentacyjnie, ani prestiżowo, zwyczajnie, hyc! i już, bez zameldowania, bez poczekalni, woźnych, schodów, klamek, korytarzy. Do byle urzędu więcej korowodów. Mówiłem przecież — już — łatwo — jestem. On i ja — jesteśmy. On i ja — zestawienie bądź co bądź, każdy przyzna, co nieco i jak by tam nie było — kontrast, dystans i proporcja. Ale co poradzę, kiedy właśnie tak?

Co dalej? Sposobność i pro publico bono224. Zapewne, należałoby jakoś inaczej. Ale ja bez wstępu i inwokacji — tak, z prosta:

— Niedobrze, dobry Boże, i głupio — (powiadam) — nieswojo, siarczysty bałagan.

Sam nie wiem skąd, dlaczego tak nagle dosadnie, wulgarnie, obcesowo. Ale stało się. Było tak. Tak czułem, nie inaczej. Lekarz zajrzał łyżeczką do gardła — nalot, rozpoznanie: angina. A ja: „bałagan”.

On ani groźnie, nawet nie zdziwiony, tylko tak jakby:

— Wiem. Co dalej?

Nie byłem przygotowany i prawdę mówiąc bez upoważnienia; bo niby w jakiej roli, z czyjego ramienia? Ale nic. Ośmielony, już to bliżej rozwijam.

— Tak i tak. Nie ma zgody. Ludzie żrą się. Uzbrojeni. Wilkiem patrzą. Armaty, torpedy, gazy i gazety. Więc protest, rezolucja, groźby, ujadanie. Bezdomni. Bezrobocie. Golizna — w kieszeni stale, a na plaży w sezonie. Dezorientacja. Bunt młodzieży. Niepewność i nieszczerość. Szwy pękają, rozłazi się. Człowiek jakby zawiany, zawiedziony, psychicznie mortus225 — parcjalnie226, totalnie, globalnie. Nie. Niedobrze.

On nic. Czeka, patrzy. Pragniesz wiedzieć, jak patrzy? Mniej więcej tak, jakby przez utramikroskop na bakcyl227 niezłośliwy, naiwny, niechorobotwórczy, pogodnie, łagodnie, badawczo, życzliwie.

Więc dalej rozwijam. Trzeba jakoś, kiedy zacząłem już.

— Toć jakkolwiek, wszelako my — On — człowiek niby bądź co bądź co nieco już — historycznie i porównawczo, nie to, co dawniej. Bo wziąć na przykład samolot albo łódź podwodną, albo metro podziemne, kolejkę linową. A balon, stratosfera? Już nie maszyna parowa (koks), ale koń elektryczny, ampery. Co tu gadać! Opanowaliśmy bieguny i żywioły. Góra — dziurkę wywiercił — tunel. Droga potrzebna — zaraz most, kanał, tama, autostrada. Przeszkadza drzewo — lu je, kamień — dynamitem! Błota osuszone — wyniosły się z bagien czarty i bociany. Już wiemy, co to piorun i cholera. Szczepienia. Przepowiadamy pogodę — i radio nie w kij dmuchał, na raty — lampa i kryształek228 — słyszę, jak świat gada, gra, wyje i tańczy. Bez drutów. Telefon i telegraf. Furda229 mu atomy, fale, jony, protony; składamy, rozkładamy, układamy jak komórki, ulęgałki, śledzie. Już na całego kosmicznie i międzyplanetarnie. A że tu i tam jeszcze nowicjusz — ale będzie, początek dopiero. Ewolucja. Umiemy, możemy, radzimy. Kulawa i niemrawa. Jednak przecie Liga Narodów230. A zdrowie, życie? Internista, dentysta, chirurg i okulista (oko), otiatra (ucho), laryngolog, stoma-gine-derma-gastrolog, neuro- i wenerolog. Bzik? Kłopot. Psychiatra, insulina. Proteza, synteza. Wszystko możemy już sztuczne, nawozy, jedwab, zęby, sztuczny tłuszcz, lisy, ślizgawka i jajka. Żelazobeton, czołg, parlograf231, fotel elektryczny. Za pan brat już nawet z wiecznością: pióro wieczne, ołówek, wieczna ondulacja232. Vadium233, hel234, heil235, sport, fosgen236 i fotograf. Jazz, gangster, maska, skok, rzut, bieg, naprzód, świadome macierzyństwo237 — excelsior238. Triumfy, przeboje i rozboje. Ale to dopiero początek! Nie łaska na Księżyc rakietą? Naprzód ryzykant, mente captus239, uczony — potem snob globtroter240, potem runie już całe tałatajstwo. Pierwszy lepszy łazik241 do Orbisu242: „Proszę ulgowy Ziemia–Księżyc, powrotny”. Hotel z ciepłą wodą i kosmotelefonem: „Hallo, Jadźka? To ja. Nudy. Pokłoń się Irenie. Wracam we wtorek 10.12. Przywiozę widokówki. Nie żałuj. Kuchnia podła. Pluskwy”.

Nieśmiertelność. Kino dźwiękowe. Dawniej aktor wyciągnął kopyta: basta, finis, Ende, fin243 — dziś na taśmie dalej gra, całuje, deklamuje, strzela. Zgasł polityk — mięta244! Płyta jego gada, grozi, łże. A nieboszczyk bokser na ekranie dalej wali w zęby, w ucho, uwieczniony.

A małpie gruczoły245? Też drogo, kulawo, bo trudny początek. Ino patrzeć, pani domu: „Kasia kupi chleb, włoszczyznę, kilo mąki, na kluski, z razową i dziesięć deka dla pana gruczołów humanizowanych, tylko świeże”. A stary safanduła zjadł z cebulką i młodego w kozi róg. Podobno wynaleziono pastylki — połkniesz jedną, popijesz wodą i syty; tylko syndykat zabronił. Bo życie straciłoby sens i barwę bez wyżerki.

Była transfuzja krwi od wielkiej parady — teraz już za psi grosz, na ból głowy, na hemoroidy, odciski. A jutro para nerek jak serdelki, strusi żołądek, sztuczne serce i woreczek żółciowy. Przeszczepią młodą skórę albo starą przenicują, wygarbują, wybielą, odnowią.

Potęga, przeboje, wyczyny. Człowiek już wyjrzał, dojrzał, przejrzał i rozumie — już wyrósł, dorósł, przerósł i ogarnął — i trzeba już z nim teraz inaczej. Nieba drapacz246 i zgrzebło. Dawniej insekt ukąsił — swędzi, nie ma się czym podrapać. Teraz jest czym wygodzić. Na co powołać i zaimponować. Samodzielny, samowystarczalny. Że z Arki Noego wylazła krowa i wypełzł żółw? My z garażu, limuzyny, że ha! Z hangarów zeppelinów247, z doków drednouty248 — nie gołąbek i karasek, przed potopem ocalały. Sprawiedliwość teraz ruchliwa, sądowa, administracyjna. Opatrzność społeczna w ośrodkach zdrowia i przychodniach. Hę?

Wygarniam tak z pamięci piąte przez dziesiąte, aż konkluzja:

— Więc odstawić człowieka od piersi, przestać patronować. Niech własnym przemysłem i rozumem — bez joga, derwisza, bonzów i fakirów, lamy i szamana249. Nie kierować, nie wskazywać, nie przestrzegać. Sam stanowi o swych losach...

Nie przerwał mi. Nie. A w odpowiedzi jedno tylko słowo życzliwe, ojcowskie. Jedno. Ale w słowie tym taka była rzeczowość, taka moc przekonywająca i pobłażliwe ciepło, że poczułem się nagle pyłkiem, maczkiem, źdźbłem, proszkiem, petitem, puszkiem, kropeczką, mgiełką.

Nie powiedział ani: „głupi”, ani: „głupcze”. I nawet nie: „głuptas” ani: „głupiś”. Jeno250 (abstrakcyjne):

— Głupoto.

A taka była w tym jednym słowie ojcowskim moc, że w ten moment wróciłem do siebie, z nieba na ziemię, do swego pokoju, na fotel.