Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖
Senat szaleńców obraduje w szpitalu psychiatrycznym: to miejsce, gdzie można wypowiedzieć wszystko, nawet najbardziej niedyskretne diagnozy społeczne, nawet najbardziej rewolucyjne propozycje reform. Sztuka została wystawiona w roku 1931 na deskach teatru Ateneum w Warszawie w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.
W zbiorku znajdziemy także zbiór modlitw „Sam na sam z Bogiem”, pełnych pokory i świętego zwątpienia, chwytające za serce „Felietony radiowe”, obyczajowo-filozoficzne dialogi „Bezwstydnie krótkie”, wakacyjne obrazki „Pedagogiki żartobliwej” i nowatorskie spojrzenie mądrego pedagoga na wielką postać biblijną w rozważaniu: jakim dzieckiem był mały Mojżesz? Ten ostatni utwór zachował się tylko jako przekład hebrajski, wydrukowany w październiku 1939 r. w piśmie „Omer” w Palestynie. Obecną publikację zawdzięczamy tłumaczeniu Ewy Świderskiej i Hanny Kirchner.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
Cóż, kiedy Bóg prawdziwy wyparował po trochu z myśli ludzkiej, i z czasu, i z czynu. Widzi, że niepotrzebny, więc sprzykrzył sobie ludzi, oddalił się, odsunął, zagubił. —
Prawdziwy, Janku. — Bo dziś wszystko sztuczne: nie chleb, a witaminy, nie pierś matki, a mączki fabryczne i nawozy sztuczne, i cuda w cyrku fakir147 pokazuje.
Ale ja tobie miałem bajkę...
Źle było, chłopcze. I smutek, i zbrodnia, i jakieś na coś czekanie, i niepokój, i nieradność, i słabość.
— Tak dalej być nie może — powiedział jeden — drugi. — Trzeba prawdziwego Boga odnaleźć, zbudować wspaniały przybytek, uroczyście wprowadzić i ustalić miejsce stałego pobytu. Muszą wiedzieć — trudno, czasy takie — trzeba się pogodzić z ich duchem.
Więc wstępna konferencja, więc wyłoniono komisję, więc komunikat do prasy, więc konkurs na plan świątyni z trzema nagrodami, więc sąd konkursowy, więc posiedzenie trzecie i dziesiąte, więc prezes, wiceprezes, skarbnik. Zebranie: smokingi, mundury, sutanny, ordery — posły, senatory, ministry148, prezydent policji, książęta, delegaci towarzystw, profesory, kupcy, przemysłowcy, majster, chłop, zawód wyzwolony. „Zbieranina — powiedział hrabia. — Czego się jednak nie robi dla ludzi?” — Były tarcia: tego pominięto, tych więcej, tych mniej, ten nie chce z tym, ten nie chce obok tamtego. — Concordia res parvae crescunt149. — Pogodzili się. Grunt, że się zaczęło.
Ano: zwożą cegły, cement, wapno, piasek i marmury. Ano: tyle metrów powierzchni, pięter wysokości. Kosztorys — minister finansów się skrzywił. Składniki: banki, ziemiaństwo, co nieco arystokracja i wdowie grosze. Odezwy, łańcuchy — zamiast wieńców, podatek od kart i strzałów. Wystawa projektów, polemika i kwasy. Malarze, rzeźbiarze. Dostawy. Kotłuje się, huczy, syczy. Szkoły gęsiego150 idą oglądać dziwo.
A teraz nakaz: odnaleźć i dostarczyć Boga. Szef wydziału z funduszów dyspozycyjnych wyznaczył sowitą nagrodę. — Szukają, szperają, rozpytują, myszkują. Szukaj wiatru w polu. Ani fotografii, ani rysopisu, ani daktyloskopii151, ani przynależności państwowej, ani znaków szczególnych. — Widziałeś, słyszałeś? — Gdzie zaś! — Same tylko pogłoski, poszlaki.
Fakt, że jest. Owszem: stary, siwy. — Żołnierzyk widział w ową noc; podobno był na odpuście; podobno w przytułku noclegowym; wróblom rzucał okruchy; tfu, z dziewczyną publiczną rozmawiał; podobno kat dostrzegł, gdy wieszał zbrodniarza — przywidziało się chyba, pewnie był pijany.
A znalazł Pana Boga nie policjant, nie wywiadowca, nie duchowna osoba, nawet nie odgadywacz myśli (bo i jego pytali) — znalazła w życie Marcysia w gniazdku skowronka. Niebacznie się wygadała. A potem płacze. — „Głupia, będzie Mu dobrze; mówią ludzie, że pałac z marmurów i złota — tron, kobierce, świeczniki, kadzidła, muzyka. — A może tak woli, może nie chce”. — I szlocha. — Co z głupią gadać?
Żadnych wątpliwości. Skowronek — ptak nabożny i pięknie śpiewa. Ale ten — rety! Wzbija się w niebo wysoko każdy, ale ten — niezmęczony. — Tak, owak — w ogniu krzyżowych pytań przyznał się wreszcie. Nie ukrywał się wcale — myślał, że już niepotrzebny, a gazet nie czytał. — Owszem, chętnie, jeśli ludzie tęsknią, a władze żądają.
Trzy bramy tryumfalne, flagi i jedlina, samochód, wagon salonowy, ministrowie kultów, rolnictwa i opieki społecznej, liczny zastęp duchownych, chorągwie, kwiaty, warta honorowa. — Jedzie! — Artykuły wstępne. — Nie pamiętam, ile armatnich strzałów. — Na dworcu i wzdłuż ulic — tłumy. W bramach policja, na bocznicach karetki pogotowia, na wszelki wypadek. — Otwartym powozem, zaprzężonym w cztery białe konie, żeby wszyscy widzieli. — W pierwszym szeregu dzieci, weterani. — Cechy: piwowarzy, garbarze, rzeźnicy. — Tłumy: i wytworne ulice, i ubogie przedmieścia. — Na dachach — operatorzy, a przyparta do muru stoi staruszka-Wiara, potrącana chwieje się na nogach, patrzy załzawionymi oczami, choć zasłonili, nie zobaczy. — „Doczekałam” — szepce drżącymi wargami. Obok ociemniała Sprawiedliwość. — I Nadzieja z trojgiem głupich dzieci. Najmłodsze podniosła w górę i mówi: „Patrz!” — A durny ssie łapczywie cukierek i patrzy, czy dużo zostało.
Toczy się szereg pojazdów, a za nimi ludu jak mrowia. — Imponują! I zadali bobu socjałom: oni swoje pochody dołżą do tysiąca, tu bitych pięć kilometrów owieczek.
„Jaka szlachetna postać” — mówi dyrektor teatru. „Stary już” — mówi lekarz. „Jaki cudny — zachwyca się dewotka. — Smutny jakiś”.
Zaprawdę, raz się tylko uśmiechnął, gdy mijał szpaler skautów34. — A zatrzymał powóz, gdzie pod murem stała Wiara, Sprawiedliwość, Nadzieja. Uniósł się, jakby chciał wstać, ale machnął ręką, ciężko opadł na poduszki. Ludzie nie rozumieli, czego chce, konie ruszyły, i już bez przeszkód do końca.
Porządek wzorowy. Kilka cichych aresztowań kieszonkowych złodziei, kilka w tłoku niewinnych omdleń.
Uprzednio liczne były narady, kto ma wygłosić mowę powitalną. Ten bardzo uczony, ten postawny, ten dobrze widziany, ten ma głos doniosły. — Doktór152 wszechfilozofii księgami się obłożył: zgodnie z kunsztem retorycznym zacznie od zdumienia i zachwytu, patos, potem zagrzmi, zgromi obyczaje, szeptem pokory zakończy. Trzy razy przed lustrem mowę odczytał.
Siedzi sędziwy święty Starowina — słucha czy nie słucha.
U stóp tronu przebrani za żebraków detektywi — spojrzał na nich łagodnie, zrozumiał mądry, że inaczej nie można, gdy taki zwał ludzi. Coś żuje, uśmiecha się oczami.
„Ciebie, Boże... Tobie... Z Tobą... O, Ty... Powiedz, czy rozumiemy”.
„Głupiś” — głos pogodny, wesoły.
Cisza zaległa. — Powiódł wzrokiem. Na mgnienie jakby znikł, wypełnił sobą świątynię. — Wstał. — Rękę wzniósł. Jasność oślepiająca. — I głos potężny. — Aż wygięły się kolumny, zakołysał strop, pochyliły ściany. Zamarli w przerażeniu. Architekt się potem tłomaczył153, że obliczył normalne obciążenie świątyni, jakże mógł przewidzieć? — Ale wraz cudownie się wyprostowało.
„Miłujcie się, dzieci!” — nic więcej.
Westchnęli z ulgą. Na szarym końcu u wejścia stała para młodych, studentka i porucznik.
„A widzisz?”
I odgłos pocałunku. Przymknął dostojny Starzec prawe oko i palcem im filuternie pogroził. — A wszystko ledwie mgnienie trwało.
Wyższy urzędnik Ministerstwa Spraw Zagranicznych orzekł, że powiedzenie było dwuznaczne: słabo się orientuje w stosunkach.
Ano — odeszli, zgasili światła, zajechał ciężarowy samochód i zabrali kwiaty. Zeszedł Pan Bóg z tronu, rozejrzał się raz i drugi, westchnął. Postukał marmur i już wie, ile przedsiębiorca budowlany zarobił. Chodzi, ale Mu ciężko w płaszczu z gronostajów. Zrzucił i do furty bocznej. Rozwarła się.
Wyszedł. — Zwiał, uciekł — nie ma — już nie samochodem rządowym, a zwyczajnie, na piechtę154. — Skandal. — Tyle pieniędzy, tyle zachodów, taka siła pracy — i pogardził — wiadomo: zdziwaczał.
Ale ty może nie chcesz, Jasiek?
JANEKOwszem, tylko może tatusiowi potrzebny. — No i jak się skończyło?
STARZECAno uciekł w te dyrdy. — A znów na wieś szczerą. W lesie w jagodę się zamienił i zdrzemnął. Przekąsił u osadnika155, co mu kula wraża156 przeszła centymetr nad sercem i krzyż walecznych otrzymał, ufetowali tam Boga mlekiem zsiadłym i poszedł. Żydowską bryczką przejechał, pogawędził z furmanem, polną myszką przeleciał157, rozmawiał z aptekarzem w miasteczku, widzieli go wśród górników podczas pożaru kopalni, zapłakał w rzeźni miejskiej, znów w konwalię się schronił. — Wiele razy już-już mieli go ucapić, a zawsze w ostatniej chwili palcem kiwnął, mruknął coś pod nosem — i nie ma: dech — para.
Póki słońce kipiało, wędrował, a na zimę ściągnął do stolicy, ale nie do świątyni. Nie lubi siedzieć zamknięty.
Patrzy, a pod parkanem dzieci się bawią. Przystanął, i tu wywiadowca mało nie przydybał Staruszka, ale i on na baczności. Chciał uciekać, ale spostrzegł, że Mu się nie uda, więc zatoczył się, skiknął w górę, ale już deszczem paciorków. Aż zadzwoniło.
Padł łapacz na kolana, próbuje zbierać. — Aleee! — Zwyczajne się wyślizną, a cóż dopiero boskie. — A paciorki hyc-hyc — każdy w innego chłopca, a dziewczynę. I tak się rozlatały po dzieciach. A one w śmiech.
„A to ci, bracie, opera158. Teraz my Pana Boga nosić będziemy w sercu, kiedy nie chce z wami. A każdy po paciorku, żeby jednemu nie było za trudno”.
SCENA ÓSMA PROFESORSpóźniliśmy się?
LEKARZObiad jedzą. Właśnie dziś otrzymują po kieliszku wódki. Wydatek drobny, a urozmaicenie w bezbarwnym, koszarowym życiu.
PROFESORWszyscy piją?
LEKARZNiektórzy nie chcą — mają prawo zrzec się na korzyść innych. To też reguluje senat. Drobne zdarzenia urastają tu do wysokości zagadnień.
POSŁUGACZ DRUGITam pana doktora proszą do kancelarii. Przyszła ta Barbara Szulc, do której nasz redaktor strzelał.
LEKARZCzego chce?
POSŁUGACZ DRUGINie wiem.
PROFESORIdźcie, kolego, ja zaczekam.
Dawaj, to dla ciebie za ciężkie.
STOLARZNic mu nie będzie. Niech wie, że życie twarde. — Jak chcą, niech mają (do Profesora). — Ja to znam. — Siedziałem tu z nimi, jak mi żona nieboszczka umarła w połogu. Taki na mnie tuman naszedł, że grzech chciałem popełnić. — Żeby nie doktór159, byliby nie upilnowali.
PROFESORA teraz dobrze?
STOLARZDobrze zupełnie nie jest, ale jakoś sobie radzimy. Prawda, Janek? W niedzielę gorzej, więc tu przyjeżdżamy.
PROFESORNo, a chłopiec?
STOLARZJego to bawi. Chce. Prawda, Janek? — A wieczorem idziemy do kina. — Jutro on znów do szkoły, a ja do warsztatu. Pić nie piję, palić nie palę. — Doktór160 nie pozwolił; nie zabronił, ale nie radził. — Godny człowiek.
SCENA DZIEWIĄTAPanie Profesorze, czyby pan nie był tak dobry obejrzeć mi zęby?
PROFESORBardzo chętnie. Czy bolą?
RESTAURATORSam pan zobaczy.
PROFESOROwszem, starannie utrzymane, plombowane.
RESTAURATORCóż z tego, kiedy mam w zębach szpiegów. W każdym korzeniu jeden. Pan rozumie, jakie to dokuczliwe.
PROFESORA cóż doktór161 na to?
RESTAURATORNie zna się — nie jego specjalność. Nie wiem nawet, do kogo należy. — Doktór posłał mnie do dentysty. Ogląda lusterkiem, dłubie; a oni się wtedy głębiej chowają. I zupełnie zrozumiałe. — Każdy kęs chleba, każdy wyraz — wszystko pod kontrolą tej czeredy. Stosunek doktora do tej sprawy bardzo mnie boli. Uczepił się jak pijany płotu, że ja sam w to nie wierzę. — Żona moja miała solitera, dał doktór lekarstwo i wypędził. Nie mówiłem jej, że udaje, że od niej zależy, żeby była zdrowa.
HOMOEROTYKPapierosika, doktorze. Albo dziesięć złotych. Pożyczka, Profesorze. Słowo honoru daję, że nie zwrócę.
RESTAURATOROdejdź, pieczeniarzu162. — Każe mi doktór brać arszenik. Przepraszam: ja nie chcę ich truć. Taki sam urzędnik państwowy jak każdy inny. — Mówi doktór: fosfor. Tego jeszcze brakowało, żeby mi się szpieg w gębie świecił. — W każdym zębie szpieg.
JANEKTatusiu, on mówi, że ma w zębach szpiegów.
STOLARZA ty się nie śmiej i nie wtrącaj. To nie twoja rzecz. Chodź.
RESTAURATORTaka mitręga. Żeby inny sklep, a czy z restauracją może sobie kobieta poradzić? Chciałem studnię artezyjską wywiercić, żeby nie być zależnym od wodociągów. Wydatek duży, ale inwestycja jednorazowa. — W piwnicy. Firmie dałem pięćset złotych i pięćset pośrednikowi. Już mieli zacząć kopać w piwnicy — no i masz tysiąc złotych.
SCENA DZIESIĄTA PUŁKOWNIKNie ma redaktora, a tu tak wszystko łapu-capu. — Kto stanie na warcie?
ROBOTNIKJa.
PUŁKOWNIKPotem ja.
ŻUBRI ja mogę.
STENOGRAFCiekawy świat. Ale pan Profesor to zna. Z nudów prowadzę protokoły posiedzeń, a co ciekawsze, notuję. Osobno prowadzę zeszyt wniosków-projektów. — O, ten w sukni zaproponował, żeby założyć bank erotyczny. Od chwili urodzenia dziecka rodzice wpłacają pewną kwotę; a gdy dorośnie i zakocha się, bank wypłaca sumę potrzebną na założenie domu, rodziny.
PROFESORJuż są podobne asekuracje163.
STENOGRAFNie, sąd erotyczny ma orzec, czy jest miłość prawdziwa.
PROFESORPan tu dawno?
STENOGRAFOd czterech miesięcy. Doktór164 mówi, że na próbę może mnie wypisać, ale nie ufam sobie. Posady nie mam, a jak znów pić zacznę? Nasz doktór stara się dla mnie o posadę. — A z bankiem nie jest tak, jak pan sądzi. Gdybym był w swoim czasie taką sumę otrzymał, nie byłbym tu. — Ich myśli są „gzygzakowate”, ale właśnie dlatego ciekawe, że niezależne.
PROFESORA co będzie z senatem, jak pan się wypisze?
STENOGRAFBędę tu przyjeżdżał; umówiłem się już ze Stolarzem. Widział go pan Profesor w warsztacie. Wiele mu zawdzięczam. — Jesteśmy kolegami. Obaj utraciliśmy drogie nam istoty. — Nie uważam czasu, który tu spędziłem, za stracony — dużo czytałem i myślałem. Życie w wypukłym zwierciadle, myślenie pod ciśnieniem. — Nie razi mnie ani ten globus, ani zegar. — I tyle słusznych zdań. — O, Pułkownik powiada, że zbyt wiele mamy pomników. Nie nieśmiertelność więc, a dobra pamięć na pięćdziesiąt lat. — Walić i nowe wznosić. — Ten w czerwonym płaszczu: chce zbudować miasto dla wybranych — grodzisko arystokracji ducha. Tam zwozić z honorami ludzi bogobojnych do kościoła, kochających
Uwagi (0)