Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖
Senat szaleńców obraduje w szpitalu psychiatrycznym: to miejsce, gdzie można wypowiedzieć wszystko, nawet najbardziej niedyskretne diagnozy społeczne, nawet najbardziej rewolucyjne propozycje reform. Sztuka została wystawiona w roku 1931 na deskach teatru Ateneum w Warszawie w reżyserii Stanisławy Perzanowskiej.
W zbiorku znajdziemy także zbiór modlitw „Sam na sam z Bogiem”, pełnych pokory i świętego zwątpienia, chwytające za serce „Felietony radiowe”, obyczajowo-filozoficzne dialogi „Bezwstydnie krótkie”, wakacyjne obrazki „Pedagogiki żartobliwej” i nowatorskie spojrzenie mądrego pedagoga na wielką postać biblijną w rozważaniu: jakim dzieckiem był mały Mojżesz? Ten ostatni utwór zachował się tylko jako przekład hebrajski, wydrukowany w październiku 1939 r. w piśmie „Omer” w Palestynie. Obecną publikację zawdzięczamy tłumaczeniu Ewy Świderskiej i Hanny Kirchner.
- Autor: Janusz Korczak
- Epoka: Dwudziestolecie międzywojenne
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Senat szaleńców; Proza poetycka; Utwory radiowe - Janusz Korczak (czytac txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Janusz Korczak
A kto będzie stanowił — z kogo składać się będzie areopag165 sędziów? Nie projekt, panie Stenografie, a technika wykonania.
ROBOTNIKCzyby pan Profesor? — Nowość — wynalazek — tanio ustąpię.
ProfesorCo takiego?
ROBOTNIKTrumna marmurowa z centralnym ogrzewaniem. Podoba się panu?
PROFESORMożna sprobować166. — I cóż, motor pan także wstawi?
ROBOTNIKMotor nie. Muszą ludziom odrosnąć ogony. Pies sobie fajta ogonem, energię wytwarza i odpędza muchy. A my co? Zbierają się w głowie sadze, od myślenia dymi, a nie ma komina. Prawda, panie Kupiec? Elektryczny wentylator pędzony siłą ogona.
KUPIECBądź pan spokojny. Już ja jej zbuduję pałac z pereł i brylantów; tysiąc pałaców ze złota, pereł i brylantów.
SCENA JEDENASTA LEKARZStokrotnie przepraszam, ale ot, zjawiła się owa Barbara Szulc. — Ma wyrzuty sumienia. — Musiałem ich poznajomić. — Oboje teraz płaczą nad swoją dolą. — Jakie tu się wśród codziennych trosk i zabiegów przeżywa świąteczne momenty. — Coż, panowie, obrad nie będzie?
PUŁKOWNIKBędą. — No, wiara. Znosić krzesła i zaczynamy. — Panie doktorze, gdyby można jakiś znicz. — Nie stać nas na marmury. — Ale co jest, to jest.
LEKARZFranciszek się postara. Może go Pułkownik łaskawie zawoła.
PUŁKOWNIKRozkaz. — Franciszku!
ROBOTNIKPadnij, powstań — padnij, powstań. — Spocznij. — Baczność. — Cześć. — Żołnierzu Nieznany, melduję posłusznie, dziecię ludu — jeszcze nie! Kukuryku!
ŻUBRCo za błazeństwa.
ROBOTNIKSzantekler167, wasza dostojności. — Milczy kochany kogucik. — Nie błazeństwo. — Usłyszycie go: będzie piał. — Jeszcze!
SCENA DWUNASTA STENOGRAFNie wiem, czy zakończyliśmy punkt pierwszy obrad. — Miało być: świat — życie.
SMUTNY BRATŻycie!
RESTAURATORPowiem wam. — Pyszna facecja168. — Posłuchajcie. — Życie jest jak koszula małego dziecka, krótkie i... Zgadnijcie.
BIRBANTZnane, znane.
STENOGRAFObecni — Pułkownik, Żubr, Kupiec, Smutny Brat, Restaurator, a pan?
HOMOEROTYKPisz: perwersja. Chcę być modny.
WARCHOŁA ja?
STENOGRAFNie zapisałeś się pan.
WARCHOŁPrzepraszam. — W kwestii formalnej.
ROBOTNIKRuszaj na złamaną ulicę.
WARCHOŁProtestuję. — Zapisz pan w protokole.
BIRBANTJestem. Wiecie: do redaktora przyjechała niewiasta, la donna. — Pycha (wskazuje na piersi). — O, taka. Rzepa, powiadam wam. — Krew, mleko, miód, małmazja169. — Takiemu to dobrze.
RESTAURATORPaluszki lizać — co?
BIRBANTDobrze mu się postarał nasz doktorek. — Prosit, niech żyje Wicka.
Odsuń się. — Padalec!
To dla mnie.
ŻUBRObiecaliśmy przynieść pątnika. — Zmęczony. Jankowi bajkę opowiadał.
STENOGRAFKto ze mną pójdzie?
FRANCISZEKNie przeszkadzajcie sobie. — Ja mogę.
Proszę się odpowiednio zachowywać, bo posiedzenie dzisiejsze uświetnia swą obecnością pan Profesor. — Nazwisko? — Zresztą wszystko jedno.
KUPIECProszę o głos. — Trzeba objaśnić pana Profesora, co to jest wariat.
ROBOTNIKBez ciebie wie, pijawko.
KUPIECStoisz na warcie, to stój i nie gadaj. — Pan Profesor się uśmiechnął, to znaczy, że pozwala, że chce. — Przecież my w tym interesie jesteśmy fachowcy. — Wariat, panie Profesorze, to symulant. — Komu się bardzo nie udały spekulacje życiowe, może skoczyć do zimnej, mokrej rzeki albo rzucić się pod samochód; wtedy ma kłopot niewinny szofer. Może strzelać do siebie albo do konkurenta swoich interesów sercowych albo pieniężnych. Jak kupiec, który sam sobie ogłasza upadłość. Wtedy siedzi z szumowinami w kozie. Ale najwygodniej zrobić z siebie wariata. Wszystko jest umowa handlowa. To jest obłęd, a to normalne. Może być inaczej też. — Ile razy sam słyszałem, że tylko wariat płaci. — Ja moim wierzycielom kupiłem tulipany. — Zawsze coś przecież. — Z Holandii. — Ładne pieniądze mnie to kosztowało. Mają mi ogłosić niepoczytalność, ja sam ogłaszam upadłość. Niedługo wszyscy solidni kupcy tu będą. — Zresztą... Tu jest wolny od protestów i podatków, a jak go wypuszczą, ludzie będą już z nim ostrożniejsi i jego żonę też będą ostrożniej ruszali. — Dlaczego się szczepi ospę? — Żeby się nie bać ospy. — Kto raz zwariuje, ten ma spokój; już zrobił swoje i już nie boi się bzika. Tylko, panie Profesorze, jeżeli są wyroki z zawieszeniem, powinny być diagnozy z zawieszeniem. — Wariat, ale po co zaraz do szpitala? — Niech chodzi. — Jeden więcej, jeden mniej. — Jak może mózg nie chorować, kiedy nie oddycha? — Powinni doktorzy wymyśleć jakieś wentylatory w głowach. W miastach jest duszno; ludzie, za przeproszeniem, śmierdzą.
ŻUBRSam śmierdzisz, Żydzie.
KUPIECJuż cztery lata i dziesięć miesięcy nie jestem Żydem i wcale nie czuję, żebym się robił jaśmin albo konwalia. Co tu gadać.
RESTAURATORProszę o głos.
KUPIECJa jeszcze chciałem trochę o złodziejach, ale mogę później.
RESTAURATORJaśnie oświecony panie Profesorze. Są wariaci uleczalni i nieuleczalni, to pan Profesor wie. Człowiek może być szpikowany wariactwem jak słoninką — wtedy jest nawet smaczniejszy. Ludzie lubią wariatów. Mówią: ma fiołki, a nie: oset albo pokrzywy. Ale może być jak ryba nadziewana, zmielony z jajeczkiem, bułką moczoną w mleku, cebulką, migdałkami do smaku, masełkiem, pieprzem — taki już przepadł zupełnie. — Zna jaśnie wielmożny pan Profesor taką dziecinną zabawkę: duże drewniane jajko — czerwone — a w nim mniejsze, niebieskie, jeszcze mniejsze, żółte, a w środku kulka. — Każdy człowiek ma w sobie taką kulkę obłędu.
BIRBANTGdyby pan Profesor dobrze przeszukał swoje jajka, daję słowo honoru, że też by znalazł w sobie wariacką kulkę. — Prosit, niech żyje król Kalafior i minister Comber. — Ten włóczęga, obieżyświat, awanturnik Kolumb Amerykę swoim jajkiem odkrył.
PUŁKOWNIKOdbieram panu głos.
BIRBANTA bierz go sobie. — Ważna rzecz — głos. Świat nie widział. — Głos. — Do kieliszka go naleję, w łóżku go przytulę?
Padnij, powstań. — Spocznij. — Baczność. — Cześć. — Melduję posłusznie, dziecię ludu, Żołnierzu Nieznany. Jeszcze nie!
ŻUBRDaj znicz. — Stoję karny, nad mogiłą bez imienia — stróżuję, obłędy mu swoje ofiaruję. — Najpotrzebniejszy on — człowiek stalowych nerwów. — Przymiot170 mu mięso stoczy, kości zeżre, ale nerwów splot ostanie. A my? — Pochylam głowę. — Inna heraldyka ludzi, inna Boga. — Może w żyłach pachciarza171 faluje krew książęcia, a w szatę arystokraty przybrany wnuk hajduka172, tancmistrza, Włocha śpiewaka, Cygana. — Ich czas, bękarty i mieszańcy dzierżą władzę. — Dzieci mają po dwóch ojców.
KUPIECTaka moda. — Na cztery ręce się robi. — Współdzielnie.
ŻUBRZiębnie świat. — Skarlało, zdrobniało, spodlało życie. — Służalcza kariera, drapieżny geszeft173 — manekiny — widma. Ginie rzetelna wieś, rosną miasta jak wodna puchlina. Masz słuszność, szynkarzu: i w każdym korzeniu szpieg. — Przebiegłe i zawistne, ambitne, chciwe i czelne. — Głodne jadła i pracy, a mnoży się szarańcza, ród ludzki plugawi. — Podmywa szczyty — znieprawia. — Kapłani szwargoczą językiem handlarzy, poeci-prorocy klecą rymy dla tinglów174, świątynia teatru tawerną, a książka agentem zamtuzów175. Pozostaliśmy ostatni, szaleńcy, już tylko tu. Już nie bój, ale uparte w upodleniu trwanie. — Pro publico bono. — I cóż? — Ból nasz wsiąka jak krwawy deszcz w bezpłodny piasek. — Ostatnia rezerwa, ostatni myśliciele, ostatnia ofiarność i cnota, i prawda.
KUPIECŻycie, Profesorze, to dziś egzamin. Zdał do pierwszej klasy — ma stragan, do drugiej — sklepik, do trzeciej — sklep, do czwartej — dom towarowy, do piątej — towarzystwo akcyjne, do szóstej — minister, do siódmej — bankier, do ósmej szpiega w zęby i wariat. — Może przestać handlować.
PUŁKOWNIKRacja: najwyższa ranga. — Order białej gorączki, sinej maligny i szarego kaftana. — Bezterminowy urlop, emerytura. — Wolność.
SMUTNY BRATWolni, bo nie posiadamy. Nawet to bierzcie sobie. — Wór ideałów, natrętne śmiecie (rozrzuca). — Już nic: nie to — i nie to — nic. Sam — i nic. — Sam. Jeden. — Sam.
SCENA TRZYNASTA STOLARZPanowie senatorzy. — Jak chcecie dziś mieć domek Krasnoludków, musicie mi pomóc. — A może za tydzień?
Nie, dzisiaj. Domek Śpiącej Królewny dla Smutnego Brata. Ślub Śpiącej Królewny z Nieznanym Żołnierzem.
POSŁUGACZPójdę chyba i ja.
Wolność? — Tyś ją zrabował. — Ty, życie plugawe. — Ty, za którym biegłem jak szczenię. — Za worek gałganów sprzedałem swą prawość, dobroć, wyobraźnię... Cofasz się — boisz się — drżysz. — Masz (rzuca worek). Twój róg ideałów. Nie umkniesz. Aaa, mam cię. — Aaa, wijże się. — Aaa, kąsasz? — Chytrze, a ja cię zwiodłem. — Długo zbierałem szmaty. — Cokolwiek czyniłem, to żeby do dna poznać twe kłamstwa, podstępy, zdradę, obłudę, twe małe świństewka i wielkie łajdactwa. — Mocno cię za kark chwyciłem. — Ufałem — teraz wstydem płonę. — Prężysz się, wyrywasz? — Dobrze, przyjmuję otwarty bój. — Pierś o pierś, oko w oko. — Krzepkie mam ramiona (odskakuje). — Za późno? — Niee! — A masz, a masz (oczekuje napadu w pozie boksera). — Sam. — Tak, obłęd. — Pogrążony jak nurek w głębiny. — A masz, a masz (uderza). — Za pożar mózgu i zatrute źródła (cofa się). — Za moją ufność — nadzieję. — Masz! (pozycja obronna). — Tak: ostatni śmiertelny bój. — Czaisz się? Czujny ja. — Syczysz? — Nie ulęknę się. — Nęcisz, kusisz? — Na próżno, gadzino zdeptana (Starzec zrywa się z łóżka, przestraszony). — Zabierzcie go — tu nie miejsce dla starców i słabych. — Ooo! (uderzony cofa się). Silne! (walka z różnym powodzeniem). Ja — ja — ja! — Broń się. — Leżysz? — Raz, dwa, trzy... Aaa (pada zamroczony, szarpie odzież). O, piękne, jedyne — silne i władcze. — Nasz rycerski turniej (wstaje — walka).
PROFESORNie uważacie, że to go bardzo wyczerpuje?
LEKARZGdy się zmęczy, uzna się za pokonanego. — Czuwam, ale nie przerywam. — Lepiej, gdy się wypali, niż gdy się tli. — Teraz już wybuchy rzadziej, krócej trwają i bardziej przytomne. — Nie wolno gwałcić ducha, nawet gdy szaleje.
SMUTNY BRATZa Śpiącą Królewnę, za Nieznanego Żołnierza, za naiwne igry Krasnoludków. A masz — masz!
LEKARZCóż będę wiedział, gdy użyję fizycznej przemocy? — Może tak lepiej, niż gdy spokojny, a fermentuje w nim uparta męka — za miliony. — Ma zawsze potem kojące widzenia. — To esperanto176, to jarstwo177, to siedem tomików sprzedanych jego poezji. Jak jakaś Marysia w garkuchni dawała mu za wiersze większe porcje gęstej zupy. — Dałem mu parę świnek morskich i białych myszy — gołębie zabronił hodować dyrektor. Więcej wiem, niż mówię.
SMUTNY BRATJuż — już. — Nie bij (próbuje wstać). — Już nie. — Posłuszny będę, uległy cichy, pokorny. — Patrz, głaszczę tkliwie twe białe futerko. — Będę karny! — Wyrozumiałe, tak mało żądasz. — Ślubuję (klęka). — Słyszysz: błagam; patrz: klęczę. O okruch, kłaczek, iskierkę radości dla nich i dla siebie (wstaje). — Niebaczny, pragnąłem wyśnić, wymodlić, wypracować, wykraść — a teraz wyżebrać (wyciąga rękę). — Ale nie zabronisz marzyć — nic więcej — o słońcach.
ŻUBRMasz (zarzuca płaszcz, prowadzi do mogiły).
PROFESORSprawdziły się wasze przewidywania.
LEKARZZnam go.
SMUTNY BRATOno — życie ma słuszność. Kto nie umie żyć pięknie, niech się zdobędzie na bohaterski gest śmierci. Kto nie umie żyć dla ojczyzny, niech za nią umiera. — Życie ważniejsze i trudniejsze niż śmierć. — Łatwiej je spalić w jednym wybuchu rakiety, zagrać deszczem ognistym, kometą niż gwiazdką dobra migotać.
PROFESORZbyt szorstkie mamy ręce.
LEKARZPowiadacie — uraz, trauma, szok — dodajecie: psychopatyczna konstytucja178, doszukujecie się słusznie wewnętrznej sekrecji179. Ale jest coś jeszcze. — Czyniłem próby transponowania na życie psychiczne prawa Grzegorza Mendla180 i majaczeń Weiningera181. Walka w samym człowieku cech panujących z ustępującymi, pierwiastka K i M, długogłowych i brachycefalów182, brunetów i blondynów, może prawo- i leworęcznych. Udręka mieszańców. Historia wojen i religie nie pod kątem walki, a wiru — szaleństwa.
PROFESORCzybyście nie napisali czego do archiwum psychiatrii?
LEKARZCzasu szkoda. — Tyle trzeba jeszcze przeczytać, przemyśleć — a przede wszystkim — widzieć.
PROFESORCzy wiecie, kolego, gdzie tkwi błąd waszego — jeśli nie chcecie „systemu”, to —
Uwagi (0)