Myśli - Stanisław Witkiewicz (czytać książki txt) 📖
Zbiór pozostałych po Stanisławie Witkiewiczu (1851–1915) notatek i przemyśleń zawartych w nieopublikowanych za życia twórcy jego listów, zestawionych i wydanych przez siostrę autora.
Większość tekstu stanowią refleksje nad sztuką, procesem twórczym i rolą artysty. Prezentowane przemyślenia pozwalają czytelnikowi głębiej zrozumieć Witkiewiczowski brak zgody na tendencyjność w sztuce, tak popularną na przełomie dziewiętnastego i dwudziestego wieku. Widzenie sztuki nie jako zjawiska wyłącznie użytkowego, lecz jako twórczości doskonałej pod względem formy nieustannie towarzyszy zapiskom autora. Pojawiające się wątki z życia prywatnego, notatki na temat aktualnych wydarzeń i analizy natury ludzkiej stanowią interesujące uzupełnienie publikacji.
- Autor: Stanisław Witkiewicz
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Myśli - Stanisław Witkiewicz (czytać książki txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Stanisław Witkiewicz
Intuicyjne rysowanie, jakkolwiek ten termin nie ma z rzeczą samą nic wspólnego, jest rysowaniem dobrem, dającem możność panowania nad całością i dającem swobodę rozwinięcia tematu, panowania do ostatniej kreski nad formą i nieskończoną możność jej udoskonalenia. Natomiast ten kontur ustalony, który potem zakolorowuje się, będzie zawsze zawadą.
Ustalony w linjach kształt może być mylny, a nawet jest zwykle, bo jasne płaszczyzny płótna, obwiedzione linją, wydają się szersze niż są i, założone kolorem, podzielone przez cienie i półtony, nie odpowiadają istotnym proporcjom kształtu. Więc, zdobywając umiejętność poprawiania, przemalowywania, bez naruszania tego, co dobre, bez psucia całości, staje się malarz zupełnym panem swojej pracy.
W portretach to ustawianie twarzy w gotowe tło, albo domalowywanie tła do gotowej twarzy, traktowanie jej, jako jednego z przedmiotów, znajdujących się w obrazie, bez psychologicznego związku między artystą a modelem, prowadzi do tego, co najbardziej razi w portretach. To osobne rysowanie, częściowe, jak w rysunku technicznym, szczegółów prowadzi z jednej strony do zatracenia psychologii portretu, do zatarcia psychicznego stosunku między żywymi ludźmi, a z drugiej strony wywołuje pewne nieustosunkowanie części do całości, czasem pod względem wielkości, czasem pod względem różnicy modelacji. — Nie trzeba malować rzeczy, lecz ich wrażenie psychiczne i optyczne. Jeżeli się patrzy na żywych ludzi, z którymi się jest w pewnym stosunku psychicznym, to zjawisko optyczne będzie inne, niż kiedy po tych twarzach wodzi się okiem za załamaniem linij i płaszczyzn.
Trzeba spróbować namalować w portrecie rękę, patrząc na twarz, to jest namalować z niej tyle, ile naprawdę się widzi, rozmawiając lub poprostu obserwując danego człowieka. Czasem może być ręka najbardziej skupiającym uwagę przedmiotem.
Malując z pamięci, rozwija się zdolność uogólniania, syntetyzowania przedmiotu. Malowanie portretów z pamięci jest to ogromna gimnastyka w kierunku opanowywania całości obrazu. Sądzę też, że sprawa koloru niesłychanie daje się rozwijać przy pamięciowem malowaniu w stałem, jednakiem oświetleniu pracowni.
Przy malowaniu z natury wielkiego pejzażu, gdzie mechaniczna praca zabiera tyle czasu, nie może malarz tak panować nad obrazem, żeby osiągnął zupełną zgodność założenia ze skutkiem malarskim. Nie może dlatego, że idea obrazu jest zewnątrz niego — w naturze, i nietylko ma on do zamalowania płótno, ale w trakcie tej roboty dopiero przyswaja sobie tę ideę, stapia ją z sobą i ze środkami artystycznemi, a tymczasem słońce idzie, zmienia się światło i kolor, i to, na co się patrzy przy końcu roboty, jest zupełnie czem innem, niż to, co było na początku. Ponieważ światło ciągle się zmienia, malarz nie może być na jakiś dłuższy czas w stosunku objektywnym do obrazu, który się zmienia niezależnie od tego, co malarz z nim czyni.
Obmyślenie obrazu — artystyczno-malarskie, jak najściślejsze, to znaczy: osiągnięcie zupełnego jego widzenia wewnętrznego i dążenie do wcielenia tego widzenia w farby w warunkach zewnętrznych, przy których obraz wyjęty jest z pod wpływu zmiennego oświetlenia, a malarz z pod wpływu bezpośrednich oddziaływań tego, co się dokoła niego dzieje i co jego artystyczną świadomość, siłę napięcia idei artystycznej rozluźnia, rozprasza.
Przez kompozycję rozumiem nietylko te obrazy z figurami, ale i pejzaż, malowanie pejzażu z pamięci, pejzaż wyobrażany, obmyślony, jasno widzialny w wyobraźni jako całość i dokonywany przy pomocy zupełnego panowania nad środkami malarskiemi, panowania, to znaczy objektywnej świadomości swoich środków malarskich, co nie wyklucza wcale improwizowania nowych sposobów, lub przypadkowego trafienia na nie.
Malowanie kilku czystemi, zasadniczemi barwami, wytwarzanie z nich wszystkich kombinacyj tonów pośrednich, niezawsze prowadzi do świetności koloru obrazu. Tony czystych farb mogą się tak zmieniać, że w rezultacie dają taką samą szarzyznę, jak i mieszanie z czarną lub rozmaitemi okrami i wszelakiemi ziemiami. O tem można się przekonać na studjach, gdzie rezultat ostateczny nie mówi nic o tem, że obraz składa się z Badium, Cynobru, Kobaltu, Laki i Szmaragdu. I to jest właśnie sprawa, nad którą można zupełnie zapanować, malując w warunkach, w jakich się maluje obraz z pamięci. Stałe, niezależne od zmian w naturze, światło i możliwe jednakie jego zabarwienie i możność jasnego widzenia palety, ocenienia tonów w chwili, kiedy się kilka farb-barw jednoczy — pod pendzlem. Mając obraz w wyobraźni, nie jest się zmuszonym koniecznie do tej a tej godziny zamalować płótno w obawie, że światło się zmieni w naturze. Wprawdzie i wewnętrzne widzenia obrazowe zmieniają się pod wpływem psychicznych stanów, zawsze jednak trwają dłużej, niż pewien motyw oświetlenia w naturze, który jako tako utrzymuje się prawie niezmieniony co najwyżej od jedenastej do pierwszej. Oto są niektóre uwagi malarza w dymisji na temat trudności sztuki.
Skupianie się na zagadnieniach artystycznych — jest to jedyny sposób wydobycia z siebie największego napięcia energji twórczej i najlepszego zastosowania umiejętności.
Żeby ludzie raz zrozumieli, że sztuka to wyraz duszy — toby sztukę robili tak, jak ptak śpiewa. Przestałaby ona być tą zmorą i nie trzebaby było tyle o niej gadać. Ale ludziom ciągle się zdaje, że sztuka to jest coś z zewnątrz nas, do czego trzeba przewracać oczami, do czego trzeba dążyć, czemu się poświęcać, lub z powodu czego trzeba ryczeć, upijać się i udawać rozpustnych, idealno-cynicznych modernistów. A tu trzeba żyć i być szczerym.
W sztuce więcej jest wart atom zapału, niż góra doświadczenia.
Najwięcej strat, klęsk, nieszczęść człowiek doznaje i przyczynia innym przez nieuświadamianie swojego stosunku, przez nieuświadamianie wartości ludzi, rzeczy, zdarzeń, z któremi jest w zetknięciu. Jest to tak, jak w obrazie z tonami barwnemi, ze stosunkami kształtów: kto nie pojmuje ich względnej wartości, kto nie pojmuje, jaki musi być ich stosunek dla osiągnięcia harmonijnej całości, ten brnie w chaosie sprzeczności, z którego się wytwarza brudna, błotna, zamazana płachta. I jak wszystkie wysiłki malarza, nie mającego świadomości tej względnej wartości tonów, nie prowadzą do niczego, tak samo miotania się w życiu człowieka, który nie uświadamia sobie i nie ocenia stosunku swego do ludzi i zdarzeń, prowadzą do zużywania się w plątaninie małych węzełków i zatargów, w chaosie poruszeń, nie prowadzących do żadnych wielkich konsekwencyj.
Trzeba być i w sztuce i w życiu tak jak Böcklin; najwspanialsze połączenie żywej i cudownie pobudliwej wyobraźni z doskonałą, pełną świadomości i wszechstronności, inteligencją. Cokolwiek się czyni, czynić z jasną świadomością celu tego czynu i z pasją, by ten czyn był doskonały. Cokolwiek człowiek robi, niech robi tak dobrze, jak tylko może, jak jest naprawdę zdolny. I czy to będzie obraz, czy bitwa, czy wycieczka, we wszystkiem może objawić się to, w jakim ten człowiek jest stanie.
Wyższy typ człowieka urabia się tylko przez oderwanie serca od siebie, przez roztapianie duszy we wszechświecie i w ludzkości. Im bardziej człowiek się oddala od tych światów, tem mniej promieni dochodzi do jego duszy, tem staje się ona uboższą, suchszą, ciaśniejszą i wkońcu krzepnie w małostkowości i pospolitości.
Japończycy — oto naród, który posiada przymioty subtelnego współczucia, wyrafinowanej delikatności, względności, uprzejmości, ciągłego dbania, żeby każdy czyn, gest, słowo, spojrzenie było uprzejme, łagodne, wiosenne, żeby człowiek robił wrażenie kwitnącego drzewa wiśniowego i wschodzącego w pogodny ranek słońca. — Oto ten naród, który nie stracił ani jednej władzy duszy, które człowieka czynią potężnym, nieustraszonym, wielkim w przejawach namiętności, bohaterskim, bezwzględnym, szalonym w czynie, w przejawach energji i w absolutnej pogardzie śmierci — nie życia, bo oni życie lubią i umieją się niem cieszyć.
Oto ten żołnierz, który stawia sobie kwiat w puszce od konserw na chwilowym biwaku, zanim po bitwie zacznie jeść, ten delikatny, uśmiechnięty, drobny człowiek jest jednocześnie tym strasznym zdobywcą Port-Artura, tym bohaterem, którego czyny są szczytem napięcia ludzkiej duszy, a którego słowa mają kamienną prostotę proroków i szczerość dziecka. Warto im się przyjrzeć, warto zrozumieć tę psychologię, i jeżeli człowiek chce siebie urabiać na wyższy typ ludzkiej istoty, warto tak właśnie swoją duszę giąć i kuć, jak kuły wieki tę duszę japońską.
Stosunki ludzkie nie mogą się opierać na walce, chociaż na wszystkie strony widzimy walkę — walkę między jednostkami, społeczeństwami, państwami lub grupami społecznemi. Ale ta walka nie jest i nie może być celem, ona jest środkiem do osiągnięcia harmonji. Walka dla walki, jako jakieś odruchowe wyzwalanie siły, nie może być ani oparciem życia, ani też jego dążeniem ostatecznem. Jest ona konieczna, gdyż jest dążeniem do równowagi sił, których stosunek, zachwiany w mrokach pierwotnego bytu ludzkości, musi się ułożyć do harmonijnego współdziałania dla osiągnięcia celów społeczeństwa.
Nie chodzi o litość, lecz o harmonję, która zapewnia swobodny rozwój każdego indywiduum. Mylne jest jednak twierdzenie, że stosunki oparte na walce, zatem na nienawiści, są prawdą, a na litości — kłamstwem. Z punkt psychologicznego nienawiść jest tak samo prawdziwa jak litość, która jest przejawem miłości. Z punktu zaś społecznego są one również prawdziwe, gdyż są czynnemi siłami społecznego związku, tylko że nienawiść jest szkodliwa a miłość pożyteczna. Naturalnie, trzeba zrobić zastrzeżenie, że i nienawiść bywa siłą dodatnią, gdy jest skierowana ku ujemnym objawom czynu. Właściwie litość może być antytezą okrucieństwa, a antytezą walki byłby raczej spokój, jeżeli walkę będziemy rozumieć nie jako nienawistne miotanie się zwierzęcych instynktów, tylko jako zamach sił duszy na przezwyciężenia bądź oporu materji, bądź zdwojeń stosunków ustroju społecznego, wogóle wszelkiego przeciwieństwa. Taka walka jest konieczna, nieunikniona, jest warunkiem życia. Ale wartość tej walki jest zależna od celów, do których ona prowadzi, i charakteru etycznego jej sposobów.
Ja całe życie jestem w niezgodzie i w walce z pewnemi zjawiskami, a w harmonji z innemi — nielicznemi zresztą. Ale walczyć można albo w imię miłości ze złem, albo w imię nienawiści z dobrem — trzeba dobrze sobie uświadamiać tę różnicę, której wartości wynikają z uspołecznienia ludzkości.
Wszystko, co człowieka dobrego spotyka w życiu, cała jego pewność, niezależność, całe to usamowolnienie indywidualnego bytu — wynikiem jest uspołecznienia, wynikiem całego mnóstwa momentów, w których już walka została zaniechana.
W najgrubszych sprawach bytu materjalnego i w najsubtelniejszych zagadnieniach naszej duszy jesteśmy bezpośrednio zależni od tej ilości społecznych zdobyczy, które w stanie rozproszenia wypełniają cały zakres bytu ludzkiego. I dusza ludzka, któraby się pozbyła wszystkiego, co jej daje życie społeczne, byłaby ciasną i małą duszyczką jakiegoś pierwotniaka. Gnębić i obcinać w sobie najtrudniej przez ludzkość zdobyte przymioty, jest to odrabiać wstecz pracę wieków i wracać do niższego typu, do marniejszego stanu, do psychologji zwierząt. Może człowiek nie spełniać żadnych czynów w machinie społecznej i nie wybierać i nie być wybranym, nie radzić ani nie chodzić ze sztandarem, ale nie może i nie powinien wyzbywać się świadomości wielkich idej cywilizacyjnych, nie może i nie powinien tracić z oczu dalekiego zapewne ideału harmonji stosunków ludzkich, harmonji, której najistotniejszym cementem jest miłość.
Przypuśćmy, że współczucie przestaje istnieć w naszych duszach, a współżycie przestaje być naszą potrzebą i podstawą stosunku z ludźmi. Zrywamy wszystkie związki psychiczne z bliskiemi czy dalekiemi jednostkami czy masami, nie obchodzi nas ani nędza, ani cierpienie, ani radość i szczęście innych. Koło dusz ludzkich przechodzimy, jak koło kamieni, uderzamy w nie pięścią, obrażamy brutalnością, nie obchodzą nas prorocy, wiszący na krzyżach, ani narody cierpiące czy walczące. Znika w nas całkowicie to współczucie, ta subtelna zdolność dostrajania się do dusz ludzkich, i znikają wszystkie wynikające z niej czyny. Czyli stajemy się absolutnymi chamami, których czynów nie strzeże już dusza, jej dobrowolne poruszenie, tylko strzeże policja albo pięść i brutalność innego chama. To wszystko, co w duszach ludzkich wyrobiło się przez etykę chrześcijaństwa i buddaizmu i przez etykę rycerskości, wszystko to wyrzucamy i zostajemy z instynktami pierwotnego egoizmu i z grubemi, ciemnemi duszami, które uświadamiają sobie tylko te pobudki.
To nie ideał ani dla jednostki, ani dla ludzkości. To jest ciemnota. To wszystko, co stanowi wyższy typ człowieczeństwa, nie mogłoby istnieć ani jednego dnia wśród takiego chamstwa.
Współżycie, które jest koniecznością bytu na ziemi, bo nie możemy istnieć inaczej, jak w związkach społecznych — stałoby się, oczywista rzecz, moralnem i fizycznem pyskowaniem się. Ja rozumiem, że człowiek nie może współczuć pewnym, szczególniej z nim niezgodnym jednostkom, ale zrobić z tego zasadę życia i na prawo i na lewo potrącać ludzkie dusze i obrażać ich rany, albo choćby pewne stany — to nie jest zasada wyższego życia ludzkiego. Ta wyższa istota, która z trudem wydziera się przez brutalność naszych instynktów do światła, zginęłaby.
Aniołem trudniej być niż bydlęciem, i dlatego można nie poczuć, jak, przy pomocy teorji, człowiek, idąc za tem, co łatwiejsze, ocknie się tak strasznie nisko.
Uwagi (0)