Ksiądz Marek - Juliusz Słowacki (czytaj .txt) 📖
Rok 1768. Wojska rosyjskie połączone z oddziałami wiernymi królowi Stanisławowi Augustowi dowodzonymi przez Franciszka Ksawerego Branickiego (w utworze zwanego Baraneckim) przygotowują się do zdobycia Baru.
Dowództwo konfederatów decyduje się na wycofanie z miasta wobec braku prochu, jedzenia i pieniędzy; mimo że zbuntowali się przeciw królowi między innymi w imię obrony religii katolickiej, jawnie przyznają, że teraz liczą na pomoc muzułmańskiej Turcji. Również władze kościelne opuszczają Bar, zabierając ze sobą sakralne precjoza w obawie przed ich zbezczeszczeniem przez zdobywców. Jedynie nieustraszony ksiądz Marek gotów jest do końca dawać wsparcie osamotnionym mieszkańcom miasta.
Jedna z wielu podjętych przez Słowackiego prób uwznioślenia osoby księdza Marka (jego postać pojawia się również w Beniowskim i w osobnym urywku poematu) oraz stworzenia legendy konfederacji barskiej jako eksplozji arcypolskiej „świętej anarchii” - zawiera pełen zestaw rekwizytów polskiego romantyzmu.
- Autor: Juliusz Słowacki
- Epoka: Romantyzm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «Ksiądz Marek - Juliusz Słowacki (czytaj .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Juliusz Słowacki
41. poimać (daw.) — wziąć; por. dzisiejsze: pojmać. [przypis edytorski]
42. dwie chorób, dwie dżum (daw.) — dziś popr. składnia z M. (zam. D.): dwie choroby, dwie dżumy. [przypis edytorski]
43. krup — choroba układu oddechowego. [przypis edytorski]
44. z pod — dziś popr. pisownia łączna, z ubezdźwięcznieniem: spod. [przypis edytorski]
45. odmienionać — konstrukcja z partykułą wzmacniającą -ci, skróconą do -ć. [przypis edytorski]
46. magnaterya — dziś popr. pisownia: magnateria. [przypis edytorski]
47. gędzić (daw., gw.) — opowiadać. [przypis edytorski]
48. pieniądzami — dziś popr. forma N.lm: pieniądzmi. [przypis edytorski]
49. stancyi — dziś popr. pisownia: stancji. [przypis edytorski]
50. chrześcianinie — dziś popr. pisownia: chrześcijaninie. [przypis edytorski]
51. pargamin — dziś popr. pisownia: pergamin. [przypis edytorski]
52. fanał — latarnia. [przypis edytorski]
53. ćwiek — gwóźdź. [przypis edytorski]
54. kufa — duża beczka drewniana do leżakowania piwa. [przypis edytorski]
55. Diogenes (ok. 413–323 r. p.n.e.) — pochodzący z Synopy gr. filozof ze szkoły cyników (z gr. κυνικός, kynikos: pies), który wprowadzając w życie swoje zasady, tj. wzgardę wobec dóbr materialnych i wygód w imię uniezależnienia się od nich, żył w ubóstwie, praktykował ascetyzm, chodził odziany w łachmany i mieszkał w beczce; do tego ostatniego elementu opowieści o Diogenesie odwołuje się aluzja w tekście. [przypis edytorski]
56. szarpie — bandaże sporządzane z dartego na pasy płótna. [przypis edytorski]
57. płacze jak Rachel u Ramy — nawiązanie do fragmentu z Księgi Jeremiasza (Jr 31,15–16), w którym mowa jest o opłakiwaniu przez Rachelę, żonę patriarchy Jakuba zwaną matką Izraela, jej synów, Józefa i Beniamina, patronujących dwóm pokoleniom Izraela: „(15) To mówi Pan: «Słuchaj! W Rama daje się słyszeć lament i gorzki płacz. Rachel opłakuje swoich synów, nie daje się pocieszyć, bo już ich nie ma». (16) To mówi Pan: «Powstrzymaj głos twój od lamentu, a oczy twoje od łez, bo jest nagroda na twe trudy, wyrocznia Pana, powrócą oni z kraju nieprzyjaciela”; por. też w Nowym Testamencie Mt 2, 18. [przypis edytorski]
58. kolenda — dziś popr. pisownia: kolęda; por. łac. calendae dosł.: pierwszy dzień miesiąca, szczególnie pierwszego miesiąca nowego roku (tj. 1 stycznia); tu: może też chodzić o rodzaj podarunku czy premii z okazji świąt. [przypis edytorski]
59. albeńska młódź — tj. młodzież należąca do „bandy albeńskiej”, czyli kręgu wybranych obywateli, których książę Karol Radziwiłł zaszczycał swoją przyjaźnią i z których tworzył rodzaj na pół klubu, na pół nieformalnego przybocznego oddziału, nazywał ich „panie kochanku” (od czego zyskał sobie przydomek), ubierał w jednakowe „mundury” (kontusze, żupany i inne elementy stroju ściśle określonego koloru; byli zobowiązani zawsze nosić je, goszcząc w Nieświeżu u księcia); żeby być dopuszczonym do grona wybrańców należało spełniać następujące warunki: być szlachcicem karmazynowym (tj. z najstarszej szlachty rodowej), synem osiadłego obywatela, mieć wybitne umiejętności i doświadczenie w zakresie walki szablą, łowiectwa i jazdy konnej, a także odznaczać się niepospolitą odwagą; obowiązkiem albeńczyków było na każde zawołanie księcia walczyć w sprawie, którą on wskaże, bez zbędnych pytań: „nie zważając na nijakie niebezpieczeństwo, w każdym wypadku łba nadstawiać za honor Najświętszej Panny, księcia wojewody, swój własny i każdego z członków towarzystwa” (S. Rzewuski, Pamiątki Soplicy); wewnętrzne spory należało rozstrzygać w pojedynku, nie zaś na drodze sądownej; „banda albeńska” miała swoją strukturę (naczelnika w osobie księcia, kanclerza i sekretarza), została utworzona w Albie, posiadłości wiejskiej pod Nieświeżem, stąd jej nazwa; książę Karol Radziwiłł, choć przebywał wówczas na emigracji przyłączył się do przywódców konfederacji barskiej (1768–1772). [przypis edytorski]
60. djabeł — dziś popr. pisownia: diabeł. [przypis edytorski]
61. infernem nec Deum tremens (łac.) — nielękający się piekła ani Boga. [przypis edytorski]
62. karaban (daw.) — rodzaj krytego pojazdu. [przypis edytorski]
63. wziąść (daw.) — dziś popr.: wziąć. [przypis edytorski]
64. moję — dziś popr. forma: moją. [przypis edytorski]
65. dyamenty — dziś popr. pisownia: diamenty. [przypis edytorski]
66. z pod — dziś popr. pisownia łączna z ubezdźwięcznieniem: spod. [przypis edytorski]
67. nieszpór właśc. nieszpory — wieczorne nabożeństwo w kościele katolickim. [przypis edytorski]
68. Zielone Świątki — przedchrześcijańskie święto wiosny poświęcone rozkwitowi sił natury, przez kościół katolicki zastąpione świętem Zesłania Ducha Świętego, obchodzonym od maja do czerwca, 49 dni po Wielkanocy. [przypis edytorski]
69. wytłómaczyć — dziś popr. pisownia: wytłumaczyć. [przypis edytorski]
70. ksiądza — dziś popr.: księdza. [przypis edytorski]
71. Edomit właśc. Edomita — staroż. lud semicki, zamieszkujący krainę położoną na płd. od Morza Martwego (Edom a. Idumeę), ich praojcem miał być biblijny Ezaw, brat Jakuba, wnuk Abrahama; ich nazwa pochodzi od hebr. słowa edom: czerwony. [przypis edytorski]
72. salve Regina (łac.) — bądź pozdrowiona królowo. [przypis edytorski]
73. gloria in excelsis Domino (łac.) — chwała na wysokości Bogu. [przypis edytorski]
74. rajtaryą — dziś popr. pisownia: rajtarią; rajtaria: jazda, kawaleria. [przypis edytorski]
75. z poza — dziś popr. pisownia łączna, z ubezdźwięcznieniem: spoza. [przypis edytorski]
76. Aman a. Haman — postać biblijna ze Starego Testamentu, najwyższy urzędnik króla Persji, Achaszwerosza (Kserksesa), który za nieoddawanie mu pokłonu przez Żyda Mardocheusza planował zabić jego i innych Żydów w Persji; zapobiegła temu królowa Estera; Haman został powieszony; symboliczne bicie Hamana jest elementem obchodów święta Purim. [przypis edytorski]
77. Rosyanom — dziś: Rosjanom. [przypis edytorski]
78. wziąść — dziś popr.: wziąć. [przypis edytorski]
79. brus — kamień szlifierski używany do ostrzenia narzędzi metalowych. [przypis edytorski]
80. śloza — łza. [przypis edytorski]
81. sobaka — pies. [przypis edytorski]
82. wziąść — dziś popr.: wziąć. [przypis edytorski]
83. szpitalów — dziś popr.: szpitali. [przypis edytorski]
84. wziąść — dziś popr.: wziąć. [przypis edytorski]
85. wynijść (daw.) — wyjść. [przypis edytorski]
86. jarzęce — jarzące się. [przypis edytorski]
87. świtka — siermięga; wierzchnia odzież noszona przez chłopów i ubogą szlachtę, szyta z grubego płótna, z długimi rękawami, sięgająca do kolan. [przypis edytorski]
88. Doniec — Kozak doński. [przypis edytorski]
89. zwiedź — tu: spotkaj. [przypis edytorski]
90. moję — dziś popr.: moją. [przypis edytorski]
91. Szto ty skazał (z ros.) — co ty powiedziałeś. [przypis edytorski]
92. małczy, Lach (z ros.) — milcz, Lachu (Polaku). [przypis edytorski]
93. o satysfakcyą — dziś: o satysfakcję. [przypis edytorski]
94. szutki (z ros.) — żarty. [przypis edytorski]
95. słuszaju’s (z ros.) — słucham się (tu: oświadczenie podwładnego o przyjęciu do wiadomości informacji podanej przez przełożonego). [przypis edytorski]
96. szutka (z ros.) — żart. [przypis edytorski]
97. jaszczyk — wóz do przewożenia amunicji artyleryjskiej. [przypis edytorski]
98. spasij nas (z ros.) — wybaw nas. [przypis edytorski]
99. zwoszczyk (z ros.) — woźnica, furman, stangret. [przypis edytorski]
100. Tak (z ros.) — tu: więc, a zatem. [przypis edytorski]
101. rebiata (z ros.) — dzieci. [przypis edytorski]
102. prykuski (z ros.) — przekąski. [przypis edytorski]
103. miserere (łac.) — zlituj się; początek Psalmu 51 (incipit: „Zmiłuj się nade mną, Boże, w łaskawości swojej”), należącego do psalmów pokutnych. [przypis edytorski]
104. święto-Jański — dziś: świętojański; związany z uroczystościami poprzedzającymi dzień świętego Jana (z 23 na 24 czerwca); kościelne święto ustanowiono w terminie zbliżonym do tradycyjnego pogańskiego święta słowiańskiego, nocy Kupały, obchodzonego w najkrótszą noc w roku (ok. 21–22 czerwca), związanego z letnim przesileniem Słońca. [przypis edytorski]
105. jednę (daw.) — dziś: jedną. [przypis edytorski]
Wolne Lektury to projekt fundacji Nowoczesna Polska – organizacji pożytku publicznego działającej na rzecz wolności korzystania z dóbr kultury.
Co roku do domeny publicznej przechodzi twórczość kolejnych autorów. Dzięki Twojemu wsparciu będziemy je mogli udostępnić wszystkim bezpłatnie.
Jak możesz pomóc?
Przekaż 1% podatku na rozwój Wolnych Lektur:
Fundacja Nowoczesna Polska
KRS 0000070056
Dołącz do Towarzystwa Przyjaciół Wolnych Lektur i pomóż nam rozwijać bibliotekę.
Przekaż darowiznę na konto: szczegóły na stronie Fundacji.
Ten utwór nie jest objęty majątkowym prawem autorskim i znajduje się w domenie publicznej, co oznacza że możesz go swobodnie wykorzystywać, publikować i rozpowszechniać. Jeśli utwór opatrzony jest dodatkowymi materiałami (przypisy, motywy literackie etc.), które podlegają prawu autorskiemu, to te dodatkowe materiały udostępnione są na licencji Creative Commons Uznanie Autorstwa – Na Tych Samych Warunkach 3.0 PL.
Źródło: http://wolnelektury.pl/katalog/lektura/slowacki-ksiadz-marek
Tekst opracowany na podstawie: Juliusz Słowacki, Pisma, t. 4, nakł. księgarni Gubrynowicza i Schmidta, Lwów 1880.
Wydawca: Fundacja Nowoczesna Polska
Publikacja zrealizowana w ramach projektu Wolne Lektury (http://wolnelektury.pl). Reprodukcja cyfrowa wykonana przez Bibliotekę Narodową z egzemplarza pochodzącego ze zbiorów BN. Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego.
Opracowanie redakcyjne i przypisy: Paulina Choromańska, Dorota Kowalska, Marta Niedziałkowska, Magdalena Paul, Aneta Rawska, Aleksandra Sekuła.
Okładka na podstawie: myfear, CC BY 2.0
ISBN 978-83-288-3931-1
Uwagi (0)