„Pokociło się” i „Dam nogę” - Eliza Orzeszkowa (barwna biblioteka txt) 📖
Niskoobsadowa jednoaktówka. Orzeszkowa próbuje swoich sił w językowym żarcie: on z Litwy, ona z Korony, w swobodnej rozmowie nawzajem naigrywają się ze swoich dialektów i tradycji.
Siłą prozy Orzeszkowej jest zdolność do oddawania szczegółów życia w opisach. Forma dramatu każe skupiać się na tym, co Orzeszkowej niezbyt wychodzi — czyli dialogach. Dziś utwór ten jest dla większości czytelników nieczytelny, bo wielka historia skutecznie zatarła różnice pomiędzy „koroniarską” a „litewską” polszczyzną. Żarty musimy więc przyjmować na słowo. Morał, do którego nieustępliwie prowadzi nas ten sceniczny dialog, trudno uznać za zaskakujący, ale tak czy siak cała rzecz ma dziś wartość jedynie sentymentalną.
- Autor: Eliza Orzeszkowa
- Epoka: Pozytywizm
- Rodzaj: Dramat
Czytasz książkę online - «„Pokociło się” i „Dam nogę” - Eliza Orzeszkowa (barwna biblioteka txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Eliza Orzeszkowa
Ta lektura, podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie wolnelektury.pl.
Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fundację Nowoczesna Polska.
ISBN 978-83-288-3640-2
„Pokociło się” i „Dam nogę” Strona tytułowa Spis treści Początek utworu SCENA I SCENA II Przypisy Wesprzyj Wolne Lektury Strona redakcyjnaMój drogi! prędzéj poruszaj rękoma! prędzéj! prędzéj! bo takim sposobem do wieczora chyba włóczkę tę zwijać będę.
WITOLDPrędzéj! prędzéj! a to dopiéro niewiasta, w gorącéj wodzie kąpana! mnie łokieć już tak zbolał, że niech Pan Bóg broni, a ona jeszcze: prędzéj! wszystko jéj prędzéj! czysta koroniarka z ciebie!
JADWIGAWstydź się, Witoldzie! znowu wymawiasz mi, żem rodem z Korony... a tyle razy już cię prosiłam...
WITOLDNo, przepraszam, przepraszam cię, kiciu! Tak mi się to jakoś niechcący wypstryknęło. Ale bo, widzisz, duszeczko, to ten Zdzisław draźni mię trochę temi swemi koroniarskiemi bzikami. Odkąd przyjechał tu trejkocze a trejkocze, a to czemu nie ubierzesz się staranniéj? a to: czemu u was meble takie staroświeckie? a to: czemu zaprząg taki...
JADWIGAWidziu! kłębek mój! kłębek!
WITOLDOj, pokociło się! pokociło się! pokociło!
Koci się! koci się! Jezus, Panna Marya! ot i znowu pokociło się!
SCENA IICo się stało? Jadwisiu, zlituj się, co się tu u was stało? koci się! okociło się! pod fotelem... w salonie... Adio! daję nogę i nie zobaczycie mię, jak na obiad!...
JADWIGAZdzisiu! dajże pokój z żartami temi... chodź.
WITOLDCo dajesz? co dasz? nie dosłyszałem, nogę... czy co? jak to: dasz nogę? komu? na co? za to? żebyś jeszcze rękę dawał, no, to połóżmy...1 ale jakże to można dać nogę? co?
ZDZISŁAWCóż dziwnego, szwagierku? usłyszawszy wchodząc rozpaczliwe wołanie twe, mniemałem, że miał tu miejsce wypadek... nieestetycznéj wcale natury, a że właśnie przed chwilą napawałem wzrok mój cudowną zielenią niw, a powonienie uroczą wonią kwiatów, nie chciałem rozkosznych wrażeń psuć trywialnością gospodarskiéj katastrofy i zawołałem: dam nogę! to jest: ucieknę.
WITOLDAch! będę teraz wiedział, że: ucieknę! mówi się w języku panów koroniarzy: dam nogę!
ZDZISŁAWNie inaczéj, szwagierku, i jeżeli zechcesz być sprawiedliwym, podziwiać będziesz dosadność, co mówię, artystyczną plastyczność wyrażenia tego. Przez jakiż bowiem znak zewnętrzny objawia się ucieczka? Przez przyśpieszone stąpanie. Co czyni człowiek, który pośpiesznie stąpa? Posuwa on nogi swe prędko, coraz prędzéj. Kędyż posuwa je? pośród przestrzeni, w objęciach któréj szuka ratunku przed nienawistném lub zatrważającém zjawiskiem. Czémże więc jest w saméj istocie swéj owa mechaniczna czynność, dokonywana przez ustrój uciekającego człowieka? Najpewniéj, nie jest ona czém inném, jak tylko podawaniem, lub téż dawaniem nóg jego przestrzeni. Dixi.
WITOLDAleż gada? no gada! to dopiero język gdyby taradajka!...2 głośno z udaną pokorą: Słuchałem, podziwiałem i umocniłem się w mniemaniu, że nas biednych, zająkliwych litwinów, Pan Bóg na to musi być3 stworzył, żeby panowie koroniarze śmiać się z kogo mieli. Śmiejcie się sobie, drwijcie, kpijcie, na zdrowie! a my taki4 co wiemy, to wiemy. Języków nam, tak jak wam, białoskórnicy5 nie wyprawiali, aby mleły mowę człowieczą, niby pytel ziarno, ale kiedy przyjdzie do pracy, do czynu, wtedy... oho! kochanieńki, dużajmy się... dużajmy się...6 ile wlezie...
ZDZISŁAWDużajmy się! dużajmy się! co prawda, zbyt często panowie litwini mówicie o tém, że przewyższacie nas na polu pracy i czynu, tak często, że mamy już tego dosyć...
WITOLDJeżeli wy możecie wyśmiewać się z mówienia naszego, niechże i nam wolno będzie błędy wasze wytykać. Mamy tego dosyć, jest wyrażeniem wcale nie polskiém, ale galicyzmem, czystym przekładem z francuzkiego: vous en avez assez. Litwini téż umieją czasem po francuzku tylko, że, mówiąc po polsku, z francuzkiego tłumaczyć zwyczaju nie mają. Myśmy wierni mowie ojców naszych.
ZDZISŁAWZnowu przechwałki!
WITOLDWcale nie przechwałki, bo, jak żyję, nie słyszałem, żeby było rzeczą lisznią7 mówić prawdę. A prawdą jest, żeśmy od was, panowie koroniarze, pracowitsi, wytrwalsi, poważniejsi, moralniejsi...
ZDZISŁAWSkromniejsi...
WITOLDE! kochanieńki, daj pokój, tylkoż już ze skromnością daj pokój i brakiem jéj nam nie przytykaj, bo wié o tém dobrze świat i korona polska kędy to najżyźniéj urodziła blaga...
ZDZISŁAWWiem, wiem! w Koronie! wiecznie nam blagę tę w oczy rzucacie, ale mamy już tego dosyć! Muszę ja raz z tém skończyć i wytłomaczyć tobie, szwagierku, w szczególności, a całéj twojéj Litwie w ogóle, czego to właściwie objawem jest ta, tak przez was okrzyczana, blaga. Owóż, wiedziéć macie, że istnienie blagi w kraju jakimś dowodzi współrzędnego istnienia w nim cywilizacyi... czémże bowiem jest blaga, jeżeli nie naśladowaniem i udaniem wszystkiego, co świetne, wytworne, wielkie i piękne... słowem cywilizowane. A któż naśladować może to, czego nie widzi, nie słyszy, nie dotyka? gdzie są naśladowcy, tam musi być wzór; gdzie więc istnieje blaga, tam musi istniéć i cywilizacya...
WITOLDOtóż przewróciłeś kota do góry nogami!... No, już ja ciebie, braciszku, winszuję z takim wyobrażeniem o bladze i cywilizacyi.
ZDZISŁAWCha, cha, cha, cha! winszuję ciebie... cha, cha, cha! winszuję ciebie!... z takiém wyobrażeniem! cha, cha, cha! Winszować kogoś z czémś!... po jakiemu to, szwagierku, bo przecież nie wtrynisz we mnie, że to po polsku.
WITOLDNo, cóż tam wielkiego, Jezus, Panna Marya! chciałem powiedziéć: winszuję tobie... i tak mi się to jakoś w innych przypadkach wypstryknęło... Ale powiedz że mi i ty z łaski swojéj, co to znaczy: nie wtrynisz we mnie?... jak żyję, nie słyszałem...
ZDZISŁAWTo jest, szwagierku, lapsus linguae, czyli: poślizgnięcie się języka...
WITOLDAha! to i wam także języki ślizgają się czasem, choć jesteście tak cywilizowani, że aż macie blagę... A co się tycze téj cywilizacyi... to, jeżeli mię słuch nie omylił, powiedziałeś, że na Litwie cywilizacyi niéma ani ksztynki...8
ZDZISŁAWJako żywo, nigdy o żadnéj krztynce nie mówiłem...
JADWIGABoże! jaką mi te sprzeczki przykrość sprawiają!
WITOLDPowiedziałeś kochanieńki...
JADWIGAMój Widziu...
WITOLDNie przeszkadzaj, kiciu, bo zapomnę, co miałem powiedzieć... do Zdzisława: powiedziałeś kochanieńki, powiedziałeś, że litwini ciemni, jak tabaka w rogu, barbarzyńcy... Naturalnie, naturalnie, my ciemni, barbarzyńcy, ani słowa! Powiedz mi tylko z łaski swojéj: zkąd to był rodem Mickiewicz? co? słyszysz, braciuszku? Adam Mickiewicz! musi być z ucywilizowanéj korony był on rodem, co?
ZDZISŁAWWiem, wiem, słyszałem tysiąc razy! Mickiewicz jest konikiem, na którym zawsze jeździcie, ilekroć zamarzy się wam o wyścigach z nami... Prawda, Mickiewicz był litwinem. Posiadacie tę wielką chlubę przeszłości waszéj. Ale myśmy postępowi, więcéj myślimy o teraźniejszości, niż o przeszłości... Wejdźmy na pole teraźniejszości i tu dopiéro z ironją dużajmy się...
WITOLDPowtarzasz pan wyrażenia moje... ale cóż zrobić... znosić trzeba... a przy tém...
JADWIGAMój Witoldzie...
WITOLDNie przeszkadzaj, duszeczko, bo zapomnę... do Zdzisława: przytém, dowiedziéć się chciałbym, co nam tak ważnego pokazać możecie na tém polu teraźniejszości?
ZDZISŁAWW dziedzinie rolnictwa: gospodarstwo płodozmianne...
WITOLDJest i u nas, jest i u nas!...
ZDZISŁAWGdzie?
WITOLDNo, tak... tędy owędy...
ZDZISŁAWAha! rozumiem. W dziedzinie przemysłu: miasta fabryczne takie, jak Łódź, Zgierz...
WITOLDNiemieckie kochanieńki, niemieckie...
ZDZISŁAWPal djabli! prawdę mówi! głośno i śmiało; co zaś do umysłowości: zkąd na wiejskie ustronia wasze leje się rosa, deszcz, co mówię, ulewa myśli i wiedzy, w postaci tych oto wskazuje na stół z dziennikami tych oto wytworów pracy naszéj, postępu naszego...
WITOLDTakież tam wytwory... Jezus, Panna Marya!
ZDZISŁAWCo? co? co? jak za grosz pistolet! Otóż to wdzięczność wasza za to, że oświecamy was i cywilizujemy! Otóż to ocena, którą praca nasza spotyka od panów litwinów! To już doprawdy przechodzi wszystko! to już daléj nie idzie! porywa ze stołu zeszyt „Ateneum” i przyskakuje z nim do Witolda. Patrz! patrz na szacowne wydawnictwo, czy i ono także, jak za grosz pistolet?
WITOLDHm, to prawda. Pismo to porządne, niéma co mówić, porządne, seryozne, człowiek się zeń dużo nauczyć może... uderzając się dłonią w czoło ależ... aha! Kto wydaje te piękne książeczki? powiedz! kto to taki i jak się nazywa?
ZDZISŁAWKtóż? Spasowicz. To wiadomo. I cóż ztąd?
WITOLDA gdzież on urodził się, ten wielki mówca... ten szlachetny obywatel kraju... ten... ten... E, o nim, panie dobrodzieju, skórę wołową można-by zapisać i jeszcze by nie stało... Gdzież on urodził się: musi być na waszém Królestwie! co! Ehe! urodził się on w gubernii Mińskiéj, którą geografowie nie uśpieli jeszcze w granice waszego Królestwa włączyć... ha! ha! ha!...
ZDZISŁAWMasz racyą... masz racyą... namyślając się: ależ on sam pisma swego nie redaguje... mieszka gdzieindziéj... redagują je w Warszawie, a sam przyznałeś...
WITOLDRedaktor: Oskierko! Jak żyję, nie słyszałem, żeby Oskierkowie byli koroniarze...
ZDZISŁAWAle czyż to
Uwagi (0)