Wybór pism - Ksenofont (książka czytaj online .TXT) 📖

Wspólnej Rady Beotów. Prócz tego rządzą w każdym mieście 4 Rady, po 100 radnych liczące. [przypis tłumacza]

1151. Eubejczyków — Eubea jest po Krecie największą wyspą grecką. Sławniejsze jej miasta są Chalkis i Eretria. Do pierwszego attyckiego Związku Morskiego należało około 12 państw eubejskich. Gdy odpadły od Aten, Ateny podbiły wyspę i wysłały tam kolonistów (kleruchów) w 445 r. przed Chr. W 411 r. podniosły eubejskie miasta bunt i pod wpływem Sparty założyły związek państw eubejskich. W r. 371 i 362 sprzymierzyła się Eubea z Beocją. [przypis tłumacza]

1152. wojsk tesalskich, bądź to Aleksandra, bądź to jego przeciwników — Tebanie prowadzili wojnę z Aleksandrem, tyranem miasta Feraj w Tesalii. W 364 r. padł w walce z nim Pelopidas, przyjaciel Epaminondasa. Tebanie pomścili śmierć jego, pobili Aleksandra i uwolnili od jego panowania szereg miast. Cała Tesalia zawarła przymierze z Tebami. Idą więc na wojnę i uwolnione od Aleksandra miasta (przeciwnicy), i wojska Aleksandra. [przypis tłumacza]

1153. Mesenia — kraina w płd.-zach. Peloponezie, zdobyta w VIII w. przed Chr. przez Spartan, próbowała trzykrotnie w krwawych wałkach zrzucić jarzmo najeźdźców. Szczególnie długa i zawzięta była walka około twierdzy Itome w trzecim powstaniu. Spartanom przyszli w 462 r. na pomoc Ateńczycy pod Kimonem. Po bitwie pod Leuktrami (371), więc w r. 370/69, założył Epaminondas miasto Messene naokoło Itome jako akropoli (warownego zamku) i przywrócił Meseńczykom wolność. Z tym stanem rzeczy Sparta nie pogodziła się nigdy. [przypis tłumacza]

1154. Tegea, Megalopolis, Asea i Pallantion — wszystkie w płd.-wsch. kącie Arkadii; Tegea, pierwotnie większa od Mantinei, zawsze z nią w nieprzyjaznych stosunkach; Megalopolis zbudowane w 371 r. jako stolica Związku Arkadyjskiego [Ligi Arkadyjskiej]. [przypis tłumacza]

1155. Nemea — [miasto] w płn.-wsch. Peloponezie, między Kleonaj a Fliuntem. [przypis tłumacza]

1156. zebrali się wszyscy jednakowo myślący sprzymierzeńcy w Mantinei — tj. Arkadyjczycy, przeciwko którym wyprawiał się Epaminondas. [przypis tłumacza]

1157. dowiedział się, że Ateńczycy odstąpili od zamiaru maszerowania lądem i przygotowują się do przewozu wojsk morzem — wieść ta, jak się później okazało, była fałszywa. [przypis tłumacza]

1158. górował nad przeciwnikami liczbą — miał podobno 30.000 piechoty i 3.000 jazdy, kiedy przeciwnik miał 20.000 piechoty i 2.000 jazdy. [przypis tłumacza]

1159. Agesilaos — król Sparty. [przypis tłumacza]

1160. Pellene — [miejscowość] w Lakonii, na płn.-zach. od Sparty, nad rzeką Eurotasem, na drodze do Arkadii. Odróżnić należy inną Pellene w Achai. [przypis tłumacza]

1161. batalion — w oryg.: lochos; całość sił zbrojnych Sparty dzieliła się na 6 tzw. mor, po cztery lochy każda. [przypis edytorski]

1162. na pociski z dachów domów — miotane przez dzieci i kobiety. [przypis tłumacza]

1163. ani też tędy, gdzie by (...) nie mogli rozwinąć swej liczebnej przewagi... — tj. nie zapuszczał się w ciasne ulice lub place. [przypis tłumacza]

1164. Archidamos — syn Agesilaosa. [przypis tłumacza]

1165. wrogów, co tam padli, wydał na podstawie układu — celem urządzenia pogrzebu. Świętym obowiązkiem jest pochować poległych. Wedle pojęć greckich ten, który poległych wydaje, jest zwycięzcą; kto o wydanie prosi, zwyciężonym. [przypis tłumacza]

1166. Wróciwszy do Tegei, jak mógł najszybciej — przeszło 50 km drogi. [przypis tłumacza]

1167. konnicę posłał do Mantinei — około 15 km; tę drogę mieli odbyć, zrobiwszy do Sparty i z powrotem 100 km, i to po stoczonej walce. [przypis tłumacza]

1168. Eleusis — nad morzem, na zachód od Aten. [przypis tłumacza]

1169. Istm — Przesmyk Koryncki, łączący półwysep Peloponez z główną częścią Grecji. [przypis edytorski]

1170. Kleonaj — [staroż. miasto] na płd.-zachód od Koryntu. [przypis tłumacza]

1171. Kiedy było widać, że nieprzyjaciele nadciągają — gdy konnica ateńska rozkwaterowała się, byli Tebanie oddaleni od miasta więcej niż na 1 km. [przypis tłumacza]

1172. niepowodzenia, które spotkało jazdę pod Koryntem — Ksenofont, mieszkający w Koryncie, nie chce widocznie podać bliżej, co to było za niepowodzenie. [przypis tłumacza]

1173. z Tebańczykami i Tesalczykami, znanymi z posiadania najstarszej konnicy — na równinach tesalskich można było hodować konie. W Tebach Epaminondas zorganizował konnicę zdyscyplinowaną, co tym bardziej zasługuje na podziw, że nawet w nowożytnych armiach zdarzały się trudności w utrzymaniu dyscypliny w kawalerii. [przypis tłumacza]

1174. z Ateńczyków padło dość dzielnych mężów — padł tam również syn Ksenofonta, Gryllos. [przypis tłumacza]

1175. czas przeznaczony na wyprawę już ubiegał — widocznie miał określony pewien czas na tę wyprawę. Władza jego jako beotarchy jeszcze się nie kończyła. [przypis tłumacza]

1176. ciężkozbrojnej piechoty — hoplitów. [przypis tłumacza]

1177. arkadyjscy hoplici malowali sobie maczugi, tak jakby byli Tebanami — Tebanie mieli na tarczach malowane maczugi, jako że pozostawali pod opieką Heraklesa. Spartanie (Lacedemończycy) malowali duże L greckie [tj. literę lambda (Λ), co miało oznaczać Lacedemon (Λακεδαίμων)]. [przypis tłumacza]

1178. najkrótszą drogą na nieprzyjaciół — około 15 km. [przypis tłumacza]

1179. do gór — Góry Menalijskie (Majnalon [częściej: Majnalos]). [przypis tłumacza]

1180. falanga — szyk bojowy; kolumny w marszu są, przeciwnie, wąskie a głębokie. [przypis tłumacza]

1181. kazał kompaniom zachodzić na front, jedna za drugą — z rozwiniętej linii falangi, w której kompanie stały obok siebie, utworzył Epaminondas głębokie kolumny, kompania za kompanią. Zwykle falanga liczy 8 ludzi w głąb; Epaminondas ustawiał zwykle na lewym skrzydle aż 50 ludzi w głąb, na prawym mniej, co z daleka wyglądało na szyk ukośny. W Grecji zazwyczaj prawe skrzydło zwyciężało, ale gdy pod Leuktrami 8 żołnierzy prawego skrzydła Spartan zaatakowało 50 z lewego Teban, wbrew wszelkiej tradycji zwyciężyło oczywiście tebańskie lewe. [przypis tłumacza]

1182. jakoż (przestarz.) — spójnik akcentujący, że coś, o czym mowa wcześniej, jest prawdziwe, zaszło lub spełniło się: i rzeczywiście, i w samej rzeczy. [przypis edytorski]

1183. najsłabszą [część wojska] — prawe skrzydło, przeciw któremu stało lewe nieprzyjaciela, nie bardzo groźne. Sam Epaminondas dzierżył tym razem także lewe tebańskie, ale ustawił je jeszcze głębiej niż na 50 ludzi i sformował z nich klin. [przypis tłumacza]

1184. konnicę (...) bez domieszanych pieszych — piesi walczący między konnicą nazywają się po grecku hamippoi. [przypis tłumacza]

1185. żeby Ateńczycy z lewego skrzydła nie śpieszyli z pomocą przytykającym do nich oddziałom — Ateńczycy byli na lewym skrzydle Spartan; była tam i piechota, o której przybyciu Ksenofont nie wspomniał. Na przytykające do posiłków ateńskich wojska jako na najsłabszy punkt frontu rozpoczął atak ów klin konnicy. [przypis tłumacza]

1186. przemykali w popłochu wśród uciekających — by się dostać z powrotem do swego lewego skrzydła. [przypis tłumacza]

1187. peltaści — lekkozbrojna piechota, zaopatrzona w małe, lekkie tarcze (pelty) i oszczep do rzucania. [przypis tłumacza]

1188. dotarli do lewego skrzydła — przeciwników, nie swego. [przypis tłumacza]

1189. zamęt i niepokój był w Helladzie jeszcze większy po tej bitwie niż przedtem — Sparta straciła zupełnie swe znaczenie na zawsze, ale nie zawarła pokoju. Inne państwa peloponeskie prowadziły z sobą lub ze Spartą walki. Teby bez Epaminondasa nie miały powagi, Ateny były słabe. Tak ta bitwa właściwie Grecję zniszczyła. [przypis tłumacza]

1190. Likurg — wielu uczonych uważa Likurga za postać mityczną. [przypis tłumacza]

1191. pedagog — po grecku paidagogos, „wiodący chłopców”, który prowadził ich do szkoły. Było to rzeczywiście grzechem przeciw wychowaniu. Niewolnik, który widział w dziecku swego przyszłego pana, nie mógł okazać potrzebnej stanowczości, nawet gdyby miał potrzebne dla swego zadania zrozumienie. [przypis tłumacza]

1192. posyłają do szkół na naukę (...) gimnastyki — nauki gimnastyki udzielano w gimnazjum lub palestrze. Palestrą zwie się często część gimnazjum przeznaczona do ćwiczeń w mocowaniu się. [przypis tłumacza]

1193. chłopięcy opiekun — po grecku paidonomos. [przypis tłumacza]

1194. Ortia — przydomek Artemidy [dziewiczej bogini łuczniczki, opiekunki zwierzyny łownej] w Lakonii. [przypis tłumacza]

1195. po krótkotrwałym bólu można mieć przez długi czas sławę i radość — kto podczas smagania okazał największą wytrzymałość i cierpliwość, zdobywał sobie poważanie. [przypis tłumacza]

1196. w cwał, nie stępa — tj. jak najprędzej; cwał to najszybszy bieg konia, zaś stępa to określenie najpowolniejszego, regularnego chodu końskiego. [przypis edytorski]

1197. jakoż (przestarz.) — spójnik akcentujący, że coś, o czym mowa wcześniej, jest prawdziwe, zaszło lub spełniło się: i rzeczywiście, i w samej rzeczy. [przypis edytorski]

1198. oni właśnie ustanowili władzę... — oczywiście w porozumieniu z Likurgiem. [przypis tłumacza]

1199. eforowie — pięciu eforów kolegialnie sprawowało kierownictwo nad całą polityką państwa, wewnętrzną i zewnętrzną. Przewodniczyli Radzie Starców (geruzji) i Zgromadzeniu Ludowemu, kontrolowali urzędników i samego króla nawet podczas wojny. Odpowiedzialni byli jedynie przed swymi następcami. Kiedy ten urząd powstał, nie wiadomo. Tyle pewne, że władza ich z czasem urosła; pierwotnie byli dodani królom do pomocy. Niesnaski między oboma królami znakomicie przyczyniły się do wzrostu władzy eforów. [przypis tłumacza]

1200. proces gardłowy — tj. z wnioskiem o karę śmierci. [przypis edytorski]

1201. nie pozwalają każdorazowym wybrańcom rok cały samowolnie rządzić, jak to się w innych państwach dzieje — w Atenach urzędnik po roku urzędowania zdawał sprawę ze swego postępowania przed komisją złożoną z 30 członków, a ich orzeczenie szło do zbadania przed sąd przysięgłych. Dopiero po pomyślnym wyroku sądowym mógł dostać uznanie od Zgromadzenia Ludowego za swą działalność. Jednak i w czasie urzędowania mogło nastąpić zawieszenie urzędnika w służbie, aż do rozstrzygnięcia jego sprawy przez sąd. Działo się to na życzenie Zgromadzenia Ludowego, które kilkakrotnie co roku pytało, czy ktoś ma coś urzędnikom do zarzucenia. [przypis tłumacza]

1202. igrzyska gimniczne — [w których rywalizacja wymaga sprawności fizycznej, np. biegi, zapasy, walka na pięści], prócz nich są jeszcze wyścigi konne i zawody muzyczne. [przypis tłumacza]

1203. zanim (...) nie przybył do Delf i nie spytał boga — Apollina delfickiego. [przypis tłumacza]

1204. Pytia — kapłanka delficka, która wygłaszała wróżby. [przypis tłumacza]

1205. Kritobulos — syn Kritona, bogatego ziemianina, przyjaciela Sokratesa. Występuje także w Sympozjonie. [przypis tłumacza]

1206. wojsk zaciężnych i obowiązanych do służby — tj. Persów i kontyngentów narodów podległych. Wojska zaciężne rekrutują się z Greków. [przypis tłumacza]

1207. dla obu zadań ma wyznaczonych urzędników nie tych samych — urzędnik sprawujący władzę cywilną nie posiada władzy wojskowej; tę sprawuje bezpośrednio od króla zależny dowódca. Władza cywilna nie jest zależna od wojskowej. [przypis tłumacza]

1208. tam, gdzie jest ustanowiony satrapa, ten troszczy się o jedno i drugie — dopiero w późniejszych czasach, za Dariusza II (424–404), odstąpiono od zasady Dariusza I (521–485), że władza cywilna i wojskowa muszą być odrębne. Jednak działo to się tylko wyjątkowo i tylko w prowincjach granicznych satrapa bywał i wodzem (Cyrus Młodszy, Tissafernes). [przypis tłumacza]

1209. paradeisoi — pairidaēza (ogrodzenie); ogród taki jest zarazem parkiem i zwierzyńcem. [przypis tłumacza]

1210. nie masz (daw.) — nie ma. [przypis edytorski]

1211. nie stanie (daw.) — nie będzie. [przypis edytorski]

1212. krasa (daw.) — uroda, piękno. [przypis edytorski]

1213. ziemia wiele przysmaków (...) hoduje — ziemia hoduje zwierzęta, z których mamy mięso. [przypis tłumacza]

1214. szparko — szybko, żwawo. [przypis edytorski]

1215. jeśli jakiś bóg nie przeszkodzi, wkroczyć w krainę tych... — przed bitwą badają Grecy wnętrzności złożonego na ofiarę zwierzęcia i obserwują jego drgania. Jeśli wieszczek wywnioskuje z tego, że wola bogów sprzeciwia się wyprawie, a powtórzone ofiary wypadną tak samo, zaniecha się wyprawy. [przypis tłumacza]

1216. nadziei potrzebują (...) ażeby chętnie pozostawali — niewolnik niespodziewający się lepszej doli na przyszłość ucieknie od swego pana. [przypis tłumacza]

1217. stajanie — [starop. miara odległości licząca ok. 135 m; red. WL] po grecku stadion, około 185 m. [przypis tłumacza]

1218. sama owa zabawa [łowiectwo] młodszych przynosi wiele dobrych skutków. Stają się oni skromni i sprawiedliwi, bo wychowuje ich prawda — kto spędza młodość na łowach, tego uczy prawda i sama przyroda. Kto uczęszcza do szkoły sofistów, uczy się wykrętów, blagi i szumnych frazesów. [przypis tłumacza]

1219. łowiectwo żadnemu nie przeszkadza — łowiectwo nie przeszkadza, jak np. pijaństwo lub gra w kości, oddawaniu się literaturze, polityce lub innemu zajęciu. [przypis tłumacza]

1220. dobre wychowanie uczy stosować się do praw i rozmawiać o sprawiedliwości, i słuchać takich rozmów — człowiek dobrze wychowany i wykształcony będzie na wzór Sokratesa stawiał sobie i innym pytanie, na czym polega sprawiedliwość. Tak ciągle będzie się doskonalił w sprawiedliwości, teoretycznie i praktycznie. [przypis