Wybór pism - Ksenofont (książka czytaj online .TXT) 📖

wybór na probulosa. Mianowicie po klęsce sycylijskiej postanowiono w 413 r. oddać kierownictwo państwa w ręce ludzi dojrzałych, doświadczonych i roztropnych. W tym celu wybrano 10 probulów (po jednym z fyli); ci objęli funkcje prytanów (którzy nadal istnieją), przygotowawcze dla narad, kierownicze i administracyjne, zwłaszcza w zakresie budowania floty. Rada była losowana, ulegała prądom i hasłom dnia, wpływom radykałów, nie miała autorytetu ni energii. Ale energii nie mieli i probulowie, starcy, jak Hagnon lub poeta Sofokles. [przypis tłumacza]

1109. najpochopniejszy do zmiany demokracji w rządy czterystu — działał bardzo gorliwie jako przywódca umiarkowanych oligarchów. [przypis tłumacza]

1110. skoro zauważył, że rośnie opór przeciw oligarchii, pierwszy stanął na czele ludu przeciwko nim — Teramenes, mając uspokoić hoplitów buntujących się przeciw Czterystu, przyznał żołnierzom po upomnieniu, że mają rację, i działał przeciw Radzie, w której żywioły radykalne wzięły górę. Gdy flota spartańska zajęła Eubeę, oburzeni na Radę obywatele zebrali się na zgromadzenie i uchwalili skasować Radę Czterystu. Za wpływem Teramenesa oddali rządy w ręce pięciu tysięcy, do których należeli wszyscy mogący się własnym kosztem uzbroić. Pod kierownictwem Teramenesa łatwo doszło do porozumienia z flotą, która przewrotu nie uznała. Teramenes jako strateg oskarżył Antyfona, zacnego starca, ale radykalnego oligarchę, o zdradę i stał się przyczyną jego śmierci. Wkrótce potem przywrócono pełną demokrację. [przypis tłumacza]

1111. koturn — but z wysokimi cholewami, później (od Ajschylosa) z wysokimi podeszwami, noszony przez aktorów tragicznych na scenie. But ten można wdziewać zarówno na lewą, jak i na prawą nogę; więc przezwisko koturn znaczy tyle co polskie „kurek na kościele” [osoba o zmiennych poglądach, głosząca najdogodniejsze w danej sytuacji]. [przypis tłumacza]

1112. przy przemianie oligarchii — mowa o upadku Rady Czterystu. [przypis tłumacza]

1113. przy przemianie demokracji z woli lepszych — np. strategowie i taksiarchowie (pułkownicy) ateńscy, którzy sprzeciwiali się przyjęciu haniebnego pokoju ze Spartą i wprowadzeniu rządów „trzydziestu”. Oskarżeni, zginęli z wyroku nowego rządu w tym czasie, kiedy tępił sykofantów. Ksenofont ten fakt pominął. [przypis tłumacza]

1114. sam nie ratował, a przecież wodzów o to skarżył i skargą swą ich zabił, ażeby sam ocalał — moralnie najbardziej druzgocący zarzut (zob. ustępy 3 i 2, koniec), choć politycznie biorąc, oligarchowie wdzięczni powinni być za to, że Teramenes tym postępkiem utorował drogę zwycięstwu Sparty i oligarchii. [przypis tłumacza]

1115. Jeśliby tam któryś z eforów zamiast słuchać większości usiłował ganić władzę i stawiać opór zarządzeniom — porównanie trafne nie jest. Sparta imponuje dlatego, że wszyscy, nawet królowie, podporządkowują się prawu. Trzydziestu tyranów zaś dopuszcza się jedynie gwałtów, co nie jest dopuszczalne w żadnej konstytucji. [przypis tłumacza]

1116. lecz oni mówili, że mimo rozkazu z ich strony nie ratowałem — ale tylko prywatnie i nie w formie oskarżenia. Prawda, że z tego wynikła alternatywa: albo winien jest Teramenes, albo wodzowie, i Teramenes we własnej obronie wystąpił z oskarżeniem swych wodzów, ale jego przedstawienie sprawy nie jest całkiem ścisłe (zob. ust. 3). [przypis tłumacza]

1117. dali im zginąć, odpływając precz z flotą — z miejsca bitwy. Rozkaz dali dopiero potem, kiedy wykonanie jego było niemożliwe. Tak rzekomo bronił się Teramenes. [przypis tłumacza]

1118. penestowie — chłopi tesalscy, stanowiskiem [położeniem] swym przypominający helotów spartańskich. Teramenes, ironicznie usprawiedliwiając brak wiadomości co do tej sprawy Kritiasa, piętnuje „stałość przekonań arystokratycznych” arystokraty, planującego rzeź panów. [przypis tłumacza]

1119. Leon z Salaminy — przeciwnik Czterystu, były strateg z r. 412/1 i 407/6, majętny i poważany. Za trzydziestu tyranów przeniósł się na mieszkanie do Salaminy. Ci wezwali do siebie kilku obywateli, między nimi Sokratesa, i kazali sprowadzić Leona z Salaminy do Aten, na śmierć. Podobne rozkazy wydawali często, mając na celu nie tylko uśmiercenie bogatego i poważanego demokraty, ale i skompromitowanie wielu obywateli do tego stopnia, by siłą konieczności bronili istniejącego rządu przed restytucją demokracji, bo powrót demokracji groziłby im sądem i śmiercią. Sokrates odmówił posłuszeństwa owej postrach siejącej władzy, ale jego towarzysze nie mieli na tyle odwagi. [przypis tłumacza]

1120. tęgi — mocny, dzielny, dobry w swojej dziedzinie. [przypis edytorski]

1121. Nikerat — szlachetny arystokrata; występuje w Sympozjonie. [przypis tłumacza]

1122. ojciec jego — Nikiasz, ojciec Nikerata, jeden z najbogatszych Ateńczyków, znany ze swej hojności, wpływowy polityk (pokój Nikiasza 421 r.) przekonań zachowawczych. Był wielokrotnie strategiem, np. w 426 r. wyruszył przeciw Melos (wyspa na wschód od Lakonii) i Tanagrze w Beocji, 425 przeciw Koryntowi, 424 przeciw Kyterze (wyspa na południe od Lakonii), 423 na Skione. W 415 r. razem z Alkibiadesem i Lamachosem objął dowództwo nad wyprawą sycylijską; po początkowych dużych powodzeniach pobity i zmuszony do kapitulacji, dostał się do niewoli i został ścięty w 413 r. [przypis tłumacza]

1123. Antyfon, który podczas wojny wystawił dwie chyże triery — bliżej nieznany, ale musiał być majętny. Uzbrojenie i uposażenie triery kosztuje w owych czasach, nie licząc kosztów utrzymania okrętu w porządnym stanie, około 40 min [tj, ok. 17,5 kg srebra; red WL]. [przypis tłumacza]

1124. miarkować (daw.) — rozumieć, orientować się, wnioskować. [przypis edytorski]

1125. Anytos syn Antemiona — jeden z trzech oskarżycieli Sokratesa, zamożny garbarz, polityk obozu demokratycznego. Razem z Trazybulem prowadził wojnę przeciw trzydziestu tyranom. [przypis tłumacza]

1126. skazywać na wygnanie (...) Alkibiadesa — Alkibiades, złożony z dowództwa, przebywał w swych dobrach w Tracji. Po zwycięstwie Lizandra zamierzał udać się do króla perskiego i pozyskać go wskazaniem buntu grożącego mu od Cyrusa, wspieranego przez Lizandra, i już był u Farnabazosa, satrapy Frygii Hellesponckiej. Był on ostatnią nadzieją demokratów i postrachem dla Sparty. Trzydziestka skazała go na banicję, a Lizander na rozkaz eforów domagał się od Farnabazosa śmierci Alkibiadesa. Satrapa nie śmiał się sprzeciwić i Alkibiades zginął z rąk morderców we Frygii. [przypis tłumacza]

1127. ci, co niesprawiedliwie zabierają majątki (...) zdradzają nie tylko przyjaciół, ale i siebie samych, z brudnej chęci zysku — Teramenes ma rację. Wybryki oligarchii wykopały jej grób w Atenach i w innych miastach Grecji. [przypis tłumacza]

1128. piędź — dawna jednostka długości równa ok. 20 cm; pierwotnie odległość między końcem kciuka i małego palca rozwartej dłoni; tu: najmniejszy nawet skrawek ziemi. [przypis edytorski]

1129. kiedy oni nic nie folgowali — objąwszy rządy, posłała Rada Czterystu do króla Agisa (do Dekelei) posłów w sprawie pokoju. Agis nie miał zaufania do nowych rządów i spodziewał się, że wobec takiego przewrotu łatwo zajmie Ateny. Podstąpił więc pod miasto i sprowadził wielkie wojsko ze Sparty, ale nie powiodło mu się. Drugie więc poselstwo przyjął grzeczniej i radził wyprawić posłów do Sparty. Oligarchowie wysłali trzech do Sparty okrętem, ale już wtedy flota na Samos wystąpiła przeciw nowemu rządowi. Marynarze transportowego statku, zapaleni demokraci, zawieźli posłów nie do Sparty, lecz do... Argos. Z trzecim poselstwem pojechał sam Antyfon i Frynichos, chcąc zawrzeć pokój pod każdym warunkiem. Równocześnie zaczęto obwarowywać Eetoneję ([przylądek naprzeciw portu w Pireusie], zob. przypis poniżej). I ci posłowie wrócili z kwitkiem. [przypis tłumacza]

1130. na grobli — grobla usypana w pobliżu Eetionei. [przypis tłumacza]

1131. ...spostrzegłszy to, przeszkodziłem temu — Arystoteles i towarzysze zaczęli obwarowywać wąski skalisty półwysep Eetoneję, zamykający port tak, że tylko wąski dostęp był od morza otwarty. Tam były ogromne spichrze państwowe, zbudowane przez Peryklesa. Od strony lądu i morza był ten półwysep obwarowany, oligarchowie przystąpili do zamknięcia go murem od strony portu (wschodniej), tak by powstała zamknięta w sobie mała twierdza, panująca nad portem, dzięki której mogliby, kogo zechcą, wpuścić do przystani, a aprowizację Aten mieliby w swym ręku (spichrze). Teramenes dorozumiał się, że radykalni oligarchowie za cenę utrzymania się przy władzy zrezygnują nawet z niepodległości i wpuszczą do portu Spartan. Flota spartańska ruszyła w kierunku Eubei — wyglądało to, jakby ją oligarchowie wezwali do Pireusu. Teramenes rozpoczął silniejszą opozycję. Pracujący nad zbudowaniem muru hoplici zbuntowali się i aresztowali nawet swego stratega, radykalnego oligarchę Aleksyklesa. Teramenes, zagrożony przez radykałów, dopatrujących się w tym jego roboty, uniknął niebezpieczeństwa w ten sposób, że oświadczył, iż idzie na pomoc koledze. Złajał hoplitów, ale na ich pytanie, czy w dobrym celu buduje się tę twierdzę i czy nie lepiej byłoby ją zburzyć, odrzekł, iż podziela ich zdanie, że zburzyć byłoby lepiej. Mur więc zburzono, Aleksyklesa wypuszczono. Chwilowo doszło między hoplitami a rządem do zgody. Ale przejazd floty lacedemońskiej przez Zatokę Sarońską wzdłuż Salaminy i zajęcie przez Lacedemończyków Eubei położyły kres rządom Czterystu (zob. str. 278, uw. 3). [przypis tłumacza]

1132. podczas ludowładztwa — demokracji. [przypis tłumacza]

1133. zawsze stoję na stopie wojennej z tymi, którzy... — umiarkowany polityk przedstawia swe zapatrywania. [przypis tłumacza]

1134. najlepiej prowadzić rządy przy pomocy tych, co zdołają (...) stawać na pożytek państwa, tego zdania byłem dawniej i teraz się nie przerzucam — taki program przypomina konstytucję Solona z VI wieku i słusznie może nazywać się powrotem do „praw ojców”. Oligarchowie powoływali się na to, że chcą rządów jak za czasów ojców. [przypis tłumacza]

1135. przy jakiej to ja sposobności usiłowałem wydrzeć rządy wytwornym i dobrym, stając po stronie demokratów... — za Czterystu broniłem nie demokracji, lecz niepodległości Aten. [przypis tłumacza]

1136. W myśl nowych praw — opracowanych przez dwóch najskrajniejszych oligarchów, Kritiasa i Chariklesa. [przypis tłumacza]

1137. skoczył do ołtarza — w lokalu Rady stał ołtarz, przy którym zaprzysięgało się członków Rady. Grzechem było targnąć się na człowieka, który się schronił pod opiekę ołtarza. [przypis tłumacza]

1138. moje imię wcale nie jest łatwiejsze do wymazania niż każdego z was — Teramenes ironizuje w największym niebezpieczeństwie i nie traci humoru nawet w obliczu śmierci. [przypis tłumacza]

1139. wezwał „jedenastkę” — [jedenastu komisarzy, wylosowanych na Zgromadzeniu Ludowym, zarządzających więzieniem i nadzorujących wykonanie wyroków śmierci]. Tym razem pewnie nie była jedenastka wylosowywana, jak za demokracji, lecz dobrana z najskrajniejszych oligarchów. [przypis tłumacza]

1140. pod wodzą Satyrosa, najzuchwalszego z nich — w 404 r., więc przed pani miesiącami jeszcze, był Satyros członkiem Rady. [przypis tłumacza]

1141. zaczął go Satyros odrywać od ołtarza — nie wstydził się, on, arystokrata, mający monopol pobożności, przyzwoitości i dobrego wychowania, były członek Rady, plamić się niewolniczą czynnością posiepaki [siepacza, oprawcy]. [przypis tłumacza]

1142. podobnych do Satyrosa — równie bezczelnych. [przypis tłumacza]

1143. musząc umierać, napił się szaleju — o ile ustawa nie kazała za pewne przestępstwa strącić do baratronu (przepaści), uśmiercano skazanego trucizną z rośliny zwanej po łacinie cicuta. [przypis tłumacza]

1144. kottabos — są różne formy zabawy kottabos, uprawianej przez Greków podczas uczt z wielką namiętnością. Najzwyklejszy sposób zabawy był następujący: na figurce metalowej (naczyniu metalowym) ustawia się słupek kształtu kandelabra, na którym balansują szalki albo płytki. Pozostałą w kieliszku resztą wina należy prysnąć tak zręcznie, by trafioną szalkę czy płytkę strącić na dół i wywołać jak najgłośniejszy dźwięk ze zderzenia się z ową metalową podstawką. Inny sposób, zdaje się tu naśladowany, polega na wylaniu resztki wina z pucharu w naczynie metalowe (miednicę) tak, by kropli nigdzie obok nie uronić i wywołać dźwięk. Przy tym myśli się o kochanej osobie lub wymawia się jej imię, a dźwięk uderzającego o metal wina jest wróżbą uczuć pomyślanej osoby. Trudniejszą sztuką było pryskanymi kroplami obalić kubki pływające po wodzie w miednicy z pułapu zwieszonej. Wygrywał, kto najwięcej takich kubków strącił. [przypis tłumacza]

1145. ze słowami: „To dla pięknego Kritiasa” — to znaczy: życzę i wróżę pięknemu (słownictwo zakochanych) Kritiasowi śmierci (na wzór: przepijam do kogoś kochanego na jego zdrowie). [przypis tłumacza]

1146. zakazało nieumieszczonym w katalogu wstępu do miasta — wydalili z miasta przeszło 5.000 obywateli. [przypis tłumacza]

1147. napełnili Megarę i Teby zbiegami — Spartanie zakazali przyjmowania zbiegów i polecili wydać ich w ręce „trzydziestu”, co Ksenofont pomija milczeniem. Miasta greckie rozkaz ten zupełnie zignorowały, a Teby nawet wyznaczyły karę jednego talentu, jeśli ktoś odmówi pomocy prześladowanym wygnańcom, i popierały ich zbrojenia. [przypis tłumacza]

1148. Podczas gdy to się działo — rok 362 przed Chr. Arkadia, sprzymierzona z Tebami, zajęła Elidę i urządziła tam igrzyska olimpijskie, wnet jednak zawarła pokój z Elejczykami i oddała im świątynię Zeusa. Pokoju tego nie uznały Teby i Epaminondas postanowił wyprawić się na Peloponez. Mantinejczycy, mieszkańcy największego miasta wschodniej Arkadii, wraz z kilkoma państwami arkadyjskimi, Argejczycy i Elijczycy proszą o pomoc Ateny. Proszono także o poparcie Sparty. [przypis tłumacza]

1149. Epaminondas (ok. 420–362 p.n.e.) — wybitny wojskowy i polityk z Teb, wprowadził nowatorskie rozwiązania taktyczne, zreformował armię, złamał potęgę militarną Sparty i jej dominację wśród państw greckich. [przypis edytorski]

1150. na czele wszystkich Beotów — Beocja jest związkiem kilkunastu miast, założonym przez Teby w r. 447/46; prawo bicia monety przysługiwało wyłącznie Tebom aż do 387 r. Związek dzieli się na 11 okręgów, czasem okręg równa się miastu z okolicą, czasem nawet trzy państwa (miasta) tworzą jeden okręg. Każdy okręg daje jednego „rządcę Beocji” (bojotarcha) i 60 radnych do