Mitologia słowiańska - Aleksander Brückner (jak za darmo czytać książki na internecie .txt) 📖

class="foreign-word">eine ganz gelungene Verdolmetschung des Ausdrucks (niem.) — bardzo udatna interpretacja słowa. [przypis edytorski]

73. absolument suspect (fr.) — absolutnie podejrzane. [przypis edytorski]

74. ne serait-ce pas tout simplement le grec χρυσος; et ce nom n’a-t-il pas pu être donné à une statue dorée, nombreuses a Kiev (fr.) — nie byłoby to po prostu greckie χρυσος; i czy nazwa ta nie mogła zostać nadana jednemu z licznych w Kijowie złotych posągów? [przypis edytorski]

75. Natomiast nie przykładam znaczenia do zamawiania „krowiej śmierci” przy nieceniu żywego ognia, to jest przy „ogniczaniu”, umieszczonego w romansie Na noże Leskowa. (Dzieła zebrane, tom XXVII, str. 67, 1903), gdzie stuletni Suchy Marcin wywoływa „Veriodub Vertogor, treskun Połoskun, Bodniak, Regła, Awseń Tauseń, Uch buch, słyszu sołomennyj duch” — mimo wszelkiego szacunku, jaki żywię dla ludoznawstwa Leskowa. [przypis autorski]

76. Nie istniejące dziś nagłosy rg-, rch-, rp- tą wcale starożytne; słowa z nimi odnachodzimy w litewszczyźnie nawet u imion osobowych, fakt zgodności litewskosłowiańskiej nadzwyczaj rzadki; taki Rpik (Rpikowo, Orpikowo), to litewskie Rupeikas, Rch- w Rchowo, dziś i już od XV w. Orchowo, por. i lit. rus- w pelenrusis kopciuszek, rusinti ogień niecić, ruseti pełgać. Małopolski nad Nidą Olganow w XVI w. jest wielkopolski Lganow, co ks. Kozierowski (Poznańskie str. 424) może niesłusznie jako Łganow czyta, por. Lgów i Łgów. Owo rp- powtarza się w czeskim urputny, naszym urępny, urupny (z nazalizacją) rupa itd. [przypis autorski]

77. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

78. Ks. Hieron. Krzyżanowski, Kazania itd. 1566 o Polsce i o kacerzach: że chodźiś zá niemi iako za iákimi skokany, bowiē cie wiedli y iescze wiodą zá nos thám gdzie chcą. [przypis autorski]

79. in publicum prodiret, ter se in gyrum volvebat terque stipulam a se confractam in terram proiciebat (łac.) — ...wyszedł między ludzi, trzykrotnie obracał się w koło i trzykrotnie rzucał na ziemię złamany przez siebie kijek. [przypis edytorski]

80. On brzmi — Wiedzą, że jest tylko jeden bóg, sprawca błyskawic i pan wszystkich; ofiary składają mu w wołach i we wszystkich zwierzętach (domowych). Fatum nie znają, ani przyznają mu wpływu na ludzi; ale gdy śmierć im grozi, albo wśród chorób, albo podczas wojny, w takim razie ślubują bogu za uratowane życie uczynić ofiarę, jak tylko śmierć ich ominie, a gdy uszli śmierci, dotrzymują co obiecali; wierzą bowiem, że ślubowanej ofierze zawdzięczają życie. Czczą oprócz tego rzeki i rusałki i inne duchy i przynoszą ofiary tym wszystkim; przy tych ofiarach czynią także wróżby. (tłum. Wojciech Kętrzyński). [przypis edytorski]

81. inter multiformia vero deorum numina non diffitentur unum deum in celis ceteris imperitantem illum prepotentem celestia tantum curare hos vero de sanguine eius processisse (łac.) — między wielorakimi potęgami bogów nie rozróżniali, wierząc, że jeden bóg w niebie rządzi wszystkimi innymi i troszczy się o nich, gdyż z jego krwi prawdziwie pochodzą. [przypis edytorski]

82. et unum quemque eo prestantiorem quo proximiorem illi deo deorum (łac.) — a każdy z nich był tym ważniejszy, im bliższy temu bogu bogów. [przypis edytorski]

83. magicae artes (łac.) — sztuki magiczne. [przypis edytorski]

84. ob vorg Feind, Teufel, mit vorg zaubern, zusammenhängt, ist mir dunkel (niem.) — czy „vorg” wróg, diabeł, jest powiązane z „vorg” czarować, pozostaje dla mnie niejasne. [przypis edytorski]

85. die Vergleichung mit slav. vorg- setzt als Grundbedeutung Kriegsgefangener voraus (niem.) — złożenia ze słowiańskim przedrostkiem vorg- zawierają podstawę oznaczająca jeńca wojennego. [przypis edytorski]

86. stąd nazwa bąka-ptaka wodnego, baablys; tak samo i u nas byk a bąk jedno słowo od buczenia — ryczenia; wokalizach z nosówką albo z u, jak łyko — łączyć, będę — być. [przypis autorski]

87. kaukie sunt lemures, quos Russi uboże appellant (łac.) — kaukie to są duchy, które Rusini nazywali „uboże”. [przypis edytorski]

88. Ustaw cerkiewny, z karami pieniężnymi, tak przeciwny całemu duchowi cerkwi greckiej (dlatego upatrywano w nim ustaw zachodni!) nie zawiera zresztą nic dla dawnej obyczajowości ciekawszego; jeden paragraf zabrania jedzenia nieczystego: ili kobylinu (żeby to była dopiero późniejsza wstawka za czasów tatarskich, jak twierdzą niektórzy, wątpi;) ili medwiedinu ili inoje czto poganoje; Inny § zabrania pod znaczną karą (12 grzywien) strzyżenia głowy albo brody. Wszelkie próby usunięcia tego zabytku, tchnącego duchem germańskim, jako nieautentycznego, zawiodły zupełnie. [przypis autorski]

89. bawić (daw.) — przebywać. [przypis edytorski]

90. Zestawianie jej i Długoszową Pogodą temperies, quasi bonae aurae largitor, jest czczym domysłem; bóstwo ta miejscowe, Płońskie, jak Siva (Sinna) dea Polaborum, którą z Żywie Długoszowym utożsamiano, co nie lepsze, chociaż możliwsze. Bożka słowiańskiego Gonedracta wymyślił Arnold Lubecki, słowa: villam s. Godehardi que prius Goderac dicebatur, z dokumentu r. 1171 dla biskupstwa skwierzyńsklego, tak sobie objaśnił, jakoby biskup skwierzyński Berno... culturas demonum eliminavit lucos succidit et pro Genedracto (!) Godehardum episcopum venerari constituit. Jeszcze plącze się po wszelkich mitologach Thietmarowy Hennil, nawet Léger str. 158 przytoczył tego bożka stąd, nazwanego niby od goniti-honiti, ależ Thietmar VIII 69 mówi wyraźnie, że tak nazywano bożka vigila Hennil vigila!), obnoszonego przez pastuchów po domach, rustica, nie slavica, lingua (et de eiusdem se tueri custodia stulti i autumabat); nie wiemy nawet, czy około r. 1010 h w słowiańskim istniało; Thietmar opowiada o Niemcach i o wsi pod Merseburgiem niemieckiej) wszelkie domysły o litewskim Goniglisie albo o madjarskim hajnale(!) są próżne. [przypis autorski]

91. der götze Svantovit nur den Rugiani bekannt, ist der 836 von Saint-Denis nach Corvey gebrachte hl. Veit. Das Wort ist aus dem slav. unerklärbar (niem.) — bożek Świętowit, znany tylko Rugijczykom, umieszczony jest w roku 836 w [tekście] korwejskim z Saint-Denis. Słowo, pochodzenia słowiańskiego, jest niejasne. [przypis edytorski]

92. Knytlingasaga obchodtl się okropnie z nazwami słowiańskimi, przekręca je nieraz aż do zupełnej niepoznaki. Trudno też co począć z jej pięciu bóstwami. Jej Pizamar przypomina nazwy osobowe na -mar, -mir może to Wszemir lub raczej Wysiemir, por. niedalekie Wismar, Wyszomierz; Tiamoglofi zob. wyż.; pozostałe trzy nazwy zgadzają się z nazwami u Saksona, podobnie jak owa wszeteczna anegdota, dowodząca strasznej łatwowierności albo umyślnego plotkarstwa komiwojażerów średniowiecznych. Te trzy nazwy brzmią: Rugiaevithus (Sakso; Rinvit w Knytlinga Saga); hoc numen perinde ac Martis viribus preditum bellis preesse crediderant; Porewithus (Sakso; Turupit Knytl. Sa. ); Porenutius (Sakso; Puruvit Kn. S). Co do Rujewita, nie ma wątpliwości; Porevit jakiś Borowita? z Porenutius nie wiem co począć, opis sochy o czterech twarzach, piąta na piersiach a dotykają jej obie ręce, niewiele „Peruńca”, a i Perunica nie przypomina. Jeżeli Sakso te trzy bóstwa „prywatnymi” nazywa, w przeciwieństwie do „publicznego” Świętowita, to uważam takie rozróżnianie za jego wymysł. [przypis autorski]

93. is erat eorum victoriae deus, qui cum iis in expeditionibus ibat — ten był ich bogiem zwycięstwa, który chodził z nimi na wyprawy. [przypis edytorski]

94. kakografia (z gr.) — niewłaściwa pisownia, błędny zapis. [przypis edytorski]

95. in conviviis et compotationibus suis pateram circumferunt in quam conferunt non dicam consecrationis sed execrationis verba sub nomine deorum boni scilicet atque mali, omnem prosperam fortunam a bono deo, adversam a malo dirigi profitentes, ideo etiam malum deum sua lingua Diabol sive Zcerneboch i. e. nigrum deum appellantes (łac.) — na ucztach oraz gdy wspólnie pili, puszczali w krąg paterę, nad którą wymawiali słowa nie powiem, że błogosławieństwa, lecz bluźnierstwa, w imię dobrego oraz złego boga, wyznając że wszelki pomyślny los [mieli] od dobrego boga, nieprzychylny zaś od złego, w ich języku nazywanego Diabol lub Zcerneboh. [przypis edytorski]

96. Nie na Czechy szła ta misja, jak forma djaboł dowodzi, wprost łacińska; my diabeł, od Czechów wzięli, którzy swoją drogą chyba pod wpływem niemieckiego diuvel, diuvil to -oł odmienili. [przypis autorski]

97. Tak samo mylnie objaśnił Janko (str. 212), co tu jeszcze dodam, kult Wił, „wskazujących prawdopodobnie znaczeniem swoim podstawowym kult martwych i to kobiet martwych... przypuszczam w tych baśniach o istotach kobiecych głównie wytwory fantazji kobiet starosłowiańskich, obdarzonych osobliwszą skłonnością ku tajemniczym rzeczom, chociaż i mężczyźni w takie istoty uwierzyli” itd. [przypis autorski]

98. przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

99. falsi christiani trans Albeam (łac.) — fałszywi chrześcijanie za Łabą. [przypis edytorski]

100. idola sua proiecta, Hamnon scilicet, Suentebuek, Vitelubbe, Radegast cum ceteris erexerunt (łac.) — porzuciwszy swoje bóstwa, to jest Hamnona, wznieśli inne, Suentebeka, Viteluba i Radegasta. [przypis edytorski]

101. locum quandam Belbuc nunc s. Petri castellum (łac.) — pewne miejsce Belbuc, obecnie zamek św. Piotra. [przypis edytorski]

102. Mike, jeśli imię osobowe, nie godnościowe, co z tekstu nie wynika ściśle (nomen flaminis qui preerat superstitioni eorum erat Mike), przypomina niemieckiego Michel, który na oznaczenie Niemców i do Prusów powędrował: Mikas: Niemiec mikiskai po niemiecku. I imię księcia Niclota przypomina mi Nikołaja; imiona początku chrześcijańskiego w XII wieku dziwić by nie mogły u tych półpogan. [przypis autorski]

103. chromać (daw.) — kuleć. [przypis edytorski]

104. hoc numen perinde ac Martis viribus praeditum bellis preesse crediderant (łac.) — wierzyli, że także ten bóg wraz z Marsem daje moc zwyciężania bitew. [przypis edytorski]

105. Tiarnaglofi erat eorum victoriae deus qui cum iis in expedicionibus ibat (łac.) — Tiarnaglofi był dla nich bogiem zwycięstwa i chadzał z nimi na wyprawy. [przypis edytorski]

106. Gerovitus qui lingua latina Mars dicitur (łac.) — Gerovitus, który po łacinie nazywany jest Marsem. [przypis edytorski]

107. Leutici... deos uimet precedentes subsecuti — Lucice... idący za poprzedzającymi ich „bogami”. [przypis edytorski]

108. spissitudo illi supra humani corporis habitum erat, longitudo vero tanta (łac.) — wielkość jego była ponad rozmiar ludzkiego ciała, długość zaś taka właśnie. [przypis edytorski]

109. idola maiora et minora (łac.) — idole większe i mniejsze. [przypis edytorski]

110. columnam mirae magnitudinis Julio Caesari a quo urbi Julin nomen asumpsit dicatam excidere aggressus est (łac.) — usiłował zniszczyć godnej podziwu wysokości kolumnę Juliusza Cezara, od którego miasto Julin przyjęło nazwę. [przypis edytorski]

111. nec Julium ipsum nec Julii hastam nec statuncula idolorum colatis (łac.) — ani samego Juliusza, ani jego włóczni, ani posążków idolów nie czcijcie. [przypis edytorski]

112. urbs Woligost apud urbaniores vocatur Julia Augusta propter urbis conditorem Julium Cesarem: (łac.) — miasto Woligoszcz przez wykształconych nazywane jest Julia Augusta, z powodu założenia go przez Juliusza Cezara. [przypis edytorski]

113. cet czy licho (daw.) — parzyste czy nieparzyste. [przypis edytorski]

114. Ten ustęp ważny i dlatego, że usuwa wszelką wątpliwość co do pochodzenia nazwy „ludków” łużyckich, oznaczających to samo. Adolf Ćerny bowiem. Mythiske bytosće łužiskich Serbow. Budyšin 1893, str. 67, wywodzi ludki nie od ludzi drobnych, lecz za M. Hornikiem są mu one, wbrew świadectwu języka naszego, łutki to jest łątki, lalki, bo, mówi on, ludki znaczy małe ludy, nie: mali ludzie! Wobec świadectwa polskiego z XV w. to odpada. [przypis autorski]

115. daemon meridianus (łac.) — demon południowy. [przypis edytorski]

116. Kriksztas, krzyż i chrzest (obok kryżius — krzyż) pochodzi jak cała terminologia chrześcijańska litewska, pruska i łotewska, nie z niemieckiego Christ (jak Grienberger str. 351, lecz z ruskiego kest z i, zamiast półsamogłoski jak w miszia = msza. [przypis autorski]

117. Juppiter tonans (łac.) — Jowisz grzmiący. [przypis edytorski]

118. colentes Patollu Natrimpe et alia ignominiosa fantasmata (łac.) — czczących Patolla, Natrimpa i inne haniebne wyobrażenia. [przypis edytorski]

119. der Name ist noch völlig dunkel (niem.) — to imię jest teraz całkowicie niejasne. [przypis edytorski]

120. Auscautus deus incolumitatis et aegritudinis (łac.) — Auscautus, bóg słabości i choroby. [przypis edytorski]

121. sacrorum lucorum tutorem (łac.) — opiekunem świętych gajów. [przypis edytorski]

122. magnatum et nobilium deum (łac.) — boga magnatów i szlachty. [przypis edytorski]

123. aufugite vos daemones (łac.) — uciekajcie wy demony. [przypis edytorski]

124. deus maris (łac.) — bóg mórz. [przypis