Mitologia słowiańska - Aleksander Brückner (jak za darmo czytać książki na internecie .txt) 📖

1. na Bałkanie — dziś popr.: na Bałkanach. [przypis edytorski]

2. mitołgowie (neol.) — badacze i kronikarze kłamiący na temat mitologii. [przypis edytorski]

3. nichts bedarf einer kritischen Revision und Musterung im Gebiete der slavischen Altertumskunde so sehr, als die Mythologie (niem.) — nic w dziedzinie archeologii słowiańskiej nie wymaga krytycznej rewizji i powtórnego przejrzenia tak bardzo jak mitologia. [przypis edytorski]

4. Wydane w Moskwie r. 1865–1869 kosztem mecenata Sołdatenkowa, wywarło silne wrażenie nawet w kołach szerszych, objaw w owych czasach całkiem niezwykły. Wobec trzeźwiejszych poglądów cofnęły się mrzonki Afanasjewa w głąb, z której się dali ponownie wysunęły mianowicie dzięki poezji dekadenckiej, co w osobach op. Balmonta lub Sołoguba (Teternikowa) z tego lamusa czy śmietnika chętnie dla swych celów wychwytywa nazwy, postaci, symbole. Por. ciekawe uwagi A. Amiteatrowa, Sowremenniki (b. r., około 1908), str. 215–217. [przypis autorski]

5. Einleitung in die slavische Literaturgeschichte (niem.) — Wprowadzenie do historii literatury słowiańskiej. [przypis edytorski]

6. diese können den übrigen slavischen Gottheiten nicht eingereiht werden, weil sie als späte Entlehnungen anzusehen sind und sicherlich zu keiner Zeit volkstümlich waren (niem.) — te nie mogą zostać zaliczone do pozostałych bóstw słowiańskich, ponieważ są one uważane za późne zapożyczenia i na pewno nie były popularne w żadnym momencie. [przypis edytorski]

7. wyświecić (daw.) — wygnać. [przypis edytorski]

8. faryna (z fr.) — mąka. [przypis edytorski]

9. Radigast deus terre Obotritorum (łac.) — Radogost, bóg ziemi Obodrytów. [przypis edytorski]

10. dla (daw.) — z powodu. [przypis edytorski]

11. wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

12. in dubiis libertas (łac.) — wolność wśród wątpliwości. [przypis edytorski]

13. Wobec dziwnej tej analogii można by nawet zapytać, czy litewskie medine albo żwerine w XIII w. jako główne bóstwa Mindowgowe poświadczone — czy to nie wynik dopiero rozkładu mitologicznego, czy to nie zapomnienie dawnych wyższych form, zastąpienie ich nowszymi? O ruskich leszym itd., nie można wątpić, iż to wtórne, nie pierwotne postaci; domysły Sperańskiego (zob. wyż.) są całkiem mylne. [przypis autorski]

14. Koźma — właśc. Kosmas. [przypis edytorski]

15. Wincenty krakowski — mistrz Wincenty zwany Kadłubkiem. [przypis edytorski]

16. wcale (daw.) — całkiem. [przypis edytorski]

17. rozbierać (daw.) — analizować. [przypis edytorski]

18. ukraina — tu: kresy. [przypis edytorski]

19. omierzić (daw.) — obrzydzić. [przypis edytorski]

20. zakon (daw.) — prawo. [przypis edytorski]

21. χρυσóς (gr.) — złoty. [przypis edytorski]

22. „darum kommt dem überlieferten Texte entschieden näher die Vermutung Gedeonows, dasz in Semarьgla der griechisch-ägyptische Sem Herakles enthalten sei” (niem.) — dlatego zachowane teksty bliższe są przypuszczeniom Gedeonowa, że Semarьgla przejawia cechy grecko-egipskiego Sema-Heraklesa. [przypis edytorski]

23. il s’agit d’une divinité étrangère (fr.) — odnosi się do obcego bóstwa. [przypis edytorski]

24. „Serait-ce ce nom qui défiguré serait arrivé jusqu’en Russie, comme celui de Suarasici? Cette hypothèse n’a jamais eté émise jusq’ici. Je me permets de la risquer” — Być może ta zniekształcona nazwa, dotarła na Ruś tak, jak Suarasici? Hipoteza ta nie została zaproponowana aż do teraz. Pozwolę ją sobie zaryzykować. [przypis edytorski]

25. den einheimischen Ursprung von Chrъsz lassen wir nach reiflicher Erwägung endgiltig fallen (niem.) — lokalne pochodzenie nazwy Chrъsz możemy po starannym rozważeniu odrzucić. [przypis edytorski]

26. immerhin wird an iranische Beeinfluszung zunächst zu denken sein (niem.) — mimo wszystko jest tu do pomyślenia wpływ irański. [przypis edytorski]

27. als späte Entlehnungen anzusehen und waren sicherlich zu keiner Zeit volkstümlich (niem.) — winny być traktowane jak późne pożyczki, i nie uznawane za popularne w żadnym momencie. [przypis edytorski]

28. kończyny — tu: kresy. [przypis edytorski]

29. Wariagowie a. Waregowie — Wikingowie działający na Rusi w VII–IX w. [przypis edytorski]

30. bojarzyn a. bojar — szlachcic rosyjski. [przypis edytorski]

31. ukraina — tu: kresy. [przypis edytorski]

32. onus probandi (łac.) — ciężar dowodu. [przypis edytorski]

33. nomen agentis (łac.) — nazwa wykonawcy czynności. [przypis edytorski]

34. nomen proprium (łac.) — nazwa własna. [przypis edytorski]

35. nomen appellativum (łac.) — rzeczownik określający całą klasę rzeczy (np. „człowiek”). [przypis edytorski]

36. Bezzenbergier, Kuhn’s Zeitschrift 42. str. 163, nie znalazł tamtej etymologii. [przypis autorski]

37. die Bedeutung ’Eiche’ ist als die ursprünglichere anzusehen und ’Baum’ daraus verallgemeinett (niem.) — znaczenie ’Dąb’ jest pierwotniejsze niż bardziej uogólnione znaczenie ’drzewo’. [przypis edytorski]

38. W ruskich odpisach tekstów cerkiewnych nieraz bożnica zajmywa miejsce cerkwi tekstu oryginalnego. por. Materiały Srezniewskiego i.h.v. [przypis autorski]

39. akrybia — sumienność. [przypis edytorski]

40. Wariagowie a. Waregowie — Wikingowie działający na Rusi w VII–IX w. [przypis edytorski]

41. Črtьogъ wywodzi Berneker za Miklosichem, który owo pierwotne słuszne zdanie odmienił, z turecko-persk. čartak (cztery balkony dosłownie). Ależ tureckie čardak przejęli wschodni Słowianie istotnie jako čerdak i čardak; natomiast tureckie čar-tak jest może tylko zmyśleniem słownikarskim, jak Korsz przepuszcza. Naturalnie i jemu wydaje się črьtogъ pożyczką, z jakiegoś „alańskiego” Kartaka — co powstało z fińskiego karta-, co znowu z aryjskiego gordo-, garda-, sfińszczono (!). Dodam, że obok g, ż pojawia się acz rzadko dublet zg, odmianka czysto fonetyczna, np. drebezg (drobiazg) od dreb (drebnyj, drobny) jak młodzież od młod-; meluzga drobiazg. Inne przykłady — łaczuga, bieługa, chapuga piczuga, pijanczuga; bułyga, zabułdyga; biedniaga, portniaga, koriaga (nie ma stopnia kor-n!): kovriga i szemliga (żemła) itd. [przypis autorski]

42. Imię mylnie objaśniałem zwiedziony jego przyrostkiem, myśląc o jakimś Skvarcdь, ale Skw- trzyma się dosyć upornie (por. Skwierniewice, później Skierniewice: Skwierzyna). Wedle Kozierowskiego. Poznańskie II 279, piszą jezioro i miasto w XV w. Swarzadz 1408, Swarocz 1419, Swarzoncz w w. XVI; w XIV czytamy Swanrancz 1366. Swanrzancz 1377 i 1397; Swarzotsky z r. 1398 pozostaje wątpliwym. Ks. Kozierowski dodaje: „nazwa niejasna, pytanie czy rodzima; z pierwszą zgłoską swan- por. nazwę herbu Swangrody”. Pisowni swan- nie przydawałbym większego znaczenia; wprawdzie zwykłą myłką pisarską wobec kilkukrotnego powtarzania nie będzie; może pod wpływem następnej ą nosówka i do pierwszej zgłoski się dostała? Przyrostkiem jest -ięd, co jak i -ęd powtarza się nieraz w nazwach mazurskich, por. wedle notatek Pawińskiego, powtórzonych w Pracach Filologicznych VIII Molęda (jest i w Krakowie), Łabęda (ale to do łabędzi należy, Łabęcki), Mrzegenda (?). [przypis autorski]

43. Zgadzają się najzupełniej wszelkie szczegóły ich kultów tak dalece, że można np. przekaz Thietmarowy poprawiać wedle przekazu Saksona i żywociarzy Ottona Bamberskiego. Na ścianach świątyni ratarskiej miały być wedle Thietmara sztucznie wyrzezane posągi bóstw, ależ on tego na własne oczy nie oglądał; słusznie stwierdzili Duńczycy i Otton Bamberski, że na ścianach widniały bardzo dokładnie rzeźbione a grubo pomalowane rozmaite przedmioty, z czego sprawozdawca Thietmarowy bogów porobił. Stanica, to jest olbrzymia chorągiew Świętowitowa, miała to samo znaczenie, co wielka tarcza Jarowitowa, niecąca strach i dająca pewność zwycięstwa. Te same szczegóły co do konia-wierzchowca Świętowita i Trzygłowa itd. dowodzą tożsamości tego bóstwa o różnych nazwach. [przypis autorski]

44. miesiąc (daw.) — księżyc. [przypis edytorski]

45. das Zusammentreffen der slav. und der arischen Wörter in „Gott” läszt vermuten, dasz die Slaven das Wort von den iranischen Scythen übernommen haben (niem.) — Zbieżność słowiańskiego i aryjskiego slowa ”Bóg” pozwala podejrzewać, że Słowianie przejęli to słowo od irańskich Scytów. [przypis edytorski]

46. idolo, quod semel in anno collectis frugibus consueverunt confingere et pro deo colere, cui nomen curche imposuerunt de cetero non libabunt — idola, którego raz do roku na zakończenie żniw wiązali i go czcili, któremu nadawali imię „curche”, a innym [wtedy] nie ofiarowali. [przypis edytorski]

47. qui iecerunt coelum et terram (łac.) — którzy stworzyli niebo i ziemię. [przypis edytorski]

48. Krukis suum est deus qui religiose colitur ab Budraicis hoc est fabris ferrariis (łac.) — Kurkus jest bogiem świń, który jest wiernie czczony przez Budraicis, to jest kowali żelaza. [przypis edytorski]

49. dominus sol (łac.) — pan słońce. [przypis edytorski]

50. in dubiis libertas (łac.) — wolność wśród wątpliwości. [przypis edytorski]

51. Rożninecki inaczej to sformułował. R. 907 i 971 całe wojsko, Wariagi i o wiele liczniejsi Słowianie, przysięgają, więc Wołos dla nich konieczny; r. 945 posły, przedstawiciele nie wojska, lecz państwa, więc tylko boga państwowego, ruskiego, nie słowiańskiego kultu, wzywają przy tym. [przypis autorski]

52. Wariagowie a. Waregowie — Wikingowie działający na Rusi w VII–IX w. [przypis edytorski]

53. Dyngus, już Rejowy, jest dysymliacja z dingnus, por. Czantoryja na Śląsku, i Czartoryja — na przekór wszelkiemu poczuciu językowemu. Śmigus jeszcze w XVII w. był śmigurstem, np. w wierszach-gratulacjach w rękopisie krakowskim ks. Misjonarzy nr. 742, str. 278: Właszcza kiedy Smigursty różni przyjaciele Wzaiem sobie oddają; Muza szkolna za Smigurst niech odemnie WM. oddana; przy dzisiejszym Smigurście. Nie wadzi przypomnieć, że w dawnej naszej „mitologii” nawet tym późnym przybłędom niemieckim miejsca honorowego udzielano! [przypis autorski]

54. ne eis mors nocere possit (łac.) — śmierć im nie mogła zaszkodzić. [przypis edytorski]

55. Dla dzisiejszych Litwomanów bardzo bolesna przy tym uwaga, bo ów Kiejstut, najwybitniejszy Litwy pogańskiej przedstawiciel, nie po litewsku, lecz, o zgrozo, po białorusku rotę przysięgi wraz z swymi odprawia. Rota nie całkiem zrozumiała, tłumaczenie dosyć dowolne rogachina rożenachy gospanachy, początek (rogaty) i koniec (gospod na ny — nas) jasne — Deus ad nos (dobre) et animas (nie ma w oryginale odpowiednika), cornutum (rogaty) respice (dalsze słowa nie należą do oryginału); pozostałe słowa można najrozmaiciej wykładać. [przypis autorski]

56. neque iuramentis facile indulgent — i nie uciekali się [zbyt] łatwo do przysiąg. [przypis edytorski]

57. iurationes difficillime admittant nam iurare apud Sclavos quasi periurare est ob vindicem deorum iram (łac.) — przysięgi dopuszczali z największym trudem, ponieważ przysięga u Słowian czy też krzywoprzysięstwo była pod mściwym gniewem bogów. [przypis edytorski]

58. głosownia (daw.) — wymowa. [przypis edytorski]

59. imagines mortuorum (łac.) — widma zmarłych. [przypis edytorski]

60. poszlak — dziś popr.: poszlaka. [przypis edytorski]

61. qui concordiae inter homines et auctor est et conservator (łac.) — który jest sprawcą [zgody] i utrwalającym zgodę między ludźmi. [przypis edytorski]

62. pacem conciliat (łac.) — doradzający pokój. [przypis edytorski]

63. deus animarum (łac.) — bóg zwierząt. [przypis edytorski]

64. cum mortuis (łac.) — ze zmarłymi. [przypis edytorski]

65. przyroda — tu: natura. [przypis edytorski]

66. Ratainicza equorum habetur deus (łac.) — Ratainicza uznawali za boga koni. [przypis edytorski]

67. W słownikach figuruje w les. Leskien, Indogermanische Fortchungen XIX, wykazał, że to forma błędna. [przypis autorski]

68. imię (daw.) — rzeczownik. [przypis edytorski]

69. słowo (daw.) — czasownik. [przypis edytorski]

70. ministri idolorum...eas operientes — kapłani bożków szepcąc sobie wzajemnie tajemnicze wyrazy kopią z drżeniem ziemię [...] Po zakończeniu tych wróżb przykrywają losy zieloną darnią (fragment Kroniki Thietmara IV, 24) [Red.WL]. [przypis edytorski]

71. Galii se omnes ab Dite patre prognatos praedicant (łac.) — wszyscy Gallowie przysięgali, że są potomkami ojca Dita. [przypis edytorski]

72.