Wizja Krasińskiego - Marian Zdziechowski (co daje nam czytanie książek .txt) 📖

w Kościołach protestanckich uznawany za bohatera wiary i męczennika. [przypis edytorski]

149. jak wyraził się jeden z najgłębszych katolickich myślicieli współczesnych — ks. Laberthonnière. [przypis autorski]

150. stawał się poprzednikiem tych, którzy dziś punkt ciężkości w zagadnieniach religijnych przenoszą ze sfery intelektualnej do sfery moralnej — por. M Zdziechowski, Pestis Perniciosissima, Warszawa, 1905. [przypis autorski]

151. pryncyp (daw.) — pryncypium (r.n.): zasada; podstawa. [przypis edytorski]

152. Blondel, Maurice (1861–1949) — francuski filozof o orientacji chrześcijańskiej, reprezentant modernizmu katolickiego i twórca filozofii działania. [przypis edytorski]

153. powtórzmy raz jeszcze i wbijmy sobie w pamięć głęboko... — Stanisław Tarnowski, Historia literatury polskiej, t. V, s. 503. [przypis autorski]

154. Gubrynowicz, Bronisław (1870–1933) — polski historyk literatury, zajmujący się literaturą polskiego oświecenia i romantyzmu; wspólnie z W. Hahnem opracował pierwsze krytyczne wydanie Dzieł Słowackiego. [przypis edytorski]

155. teozofia (z gr. theos: bóg i sophia: mądrość) — światopogląd łączący w sobie różne idee wywodzące się z neoplatonizmu i buddyzmu: wiarę w bezosobowy, wieczny Absolut, kosmos będący jego emanacją, we wszechobecną świadomość (panteizm), w karmę (odpowiedzialność każdej istoty za własne czyny, których skutki oddziałują na następne wcielenie), reinkarnację (drogę wcieleń duszy od stadiów roślinnych, poprzez zwierzęce do ludzkiego), ewolucję wszechświata, w tym również ludzi, w kierunku doskonałości i zjednoczenia z absolutem. Takie poglądy religijno-filozoficzne propagowało założone w 1875 r. w Nowym Yorku przez Helenę Bławatską Towarzystwo Teozoficzne. [przypis edytorski]

156. Lutosławski, Wincenty (1863–1954) — polski filozof, filolog i publicysta, działacz społeczny i narodowy; wykładowca na licznych uniwersytetach zagranicznych i polskich; usiłował stworzyć polski narodowy system filozoficzny łączący platoński idealizm z mesjanizmem polskiego romantyzmu. [przypis edytorski]

157. ogromną, w dziejach ducha ludzkiego rzadką przemianę utalentowanego poety na jasnowidzącego wieszcza — Lutosławski, Zadania prac nad Słowackim (Eleusis, t. V). [przypis autorski]

158. Jellenta, Cezary (1861–1935) — krytyk literacki i artystyczny, pisarz, publicysta; autor m.in. studium Juliusz Słowacki dzisiaj (1900). [przypis edytorski]

159. szczeblowaniem wielkich rezygnacji... — Jellenta, Druid Juliusz Słowacki, Brody, 1911. [przypis autorski]

160. Twoje namaszczenie włożysz na czoło... — Słowacki, Dzieła, wyd. Gubrynowicza, t. 1, s. 281. [przypis autorski]

161. staje — tu daw.: wystarcza. [przypis edytorski]

162. Wiara w postęp nieograniczony... — Jan Gwalbert Pawlikowski, Mistyka Słowackiego, s. 445. [przypis autorski]

163. Pomoc gotową (...) miał w ewolucjonistycznym poglądzie na świat (...) drugim progresizm, oparty nie na doświadczeniu, ale na wierzeniach i pragnieniach, „przenoszący się do biologii z dziedziny spekulacji historiozoficznych” — por. Pawlikowski, op. cit., s. 384–387. [przypis autorski]

164. sybaryta — człowiek rozmiłowany w zbytku, wygodach i przyjemnościach życia. [przypis edytorski]

165. z późniejszym rozwojem myśli ludzkiej, którą on wyprzedzał... — Lutoslawski, Zadania prac nad Słowackim (Eleusis, t. V). [przypis autorski]

166. Lamarck, Jean-Baptiste de (1744–1829) — francuski przyrodnik, jako pierwszy prowadził intensywne badania nad bezkręgowcami, zreformował systematykę zwierząt, wprowadzając podział na kręgowce i bezkręgowce; w książce Philosophie zoologique (Filozofia zoologii, 1809) przedstawił pierwszą opartą na naukowych podstawach teorię ewolucji, zwaną lamarkizmem. [przypis edytorski]

167. Obaj, Darwin i Słowacki, przyszli na świat w r. 1809 i, rzecz godna uwagi, właśnie w tymże roku Lamarck... — Lutosławski, Darwin i Słowacki, Warszawa, 1909. [przypis autorski]

168. genesis (gr.) — narodziny; utworzenie, stworzenie; pochodzenie. [przypis edytorski]

169. rewelatorstwo (daw.) — odkrywczość, wyjawianie czegoś. [przypis edytorski]

170. śnicie (daw.) — dziś popr.: śnienie, przeżywanie snu. [przypis edytorski]

171. Bergson, Henri (1859–1941) — francuski pisarz i filozof, intuicjonista i twórca koncepcji élan vital (pędu życiowego, stanowiącego źródło aktywności wszystkich organizmów). [przypis edytorski]

172. najognistszy rubin w skarbcu myśli narodowej — St. J. Witkowski, O „Genesis z Ducha” (Eleusis, t. V). [przypis autorski]

173. natura mając tylko pewien ograniczony zapas materiału dla wytworzenia kształtu — por. Mistyka Słowackiego, s. 403–404. [przypis autorski]

174. które świat materialny robi snem w oczach człowieka... — są to słowa Słowackiego o Towiańskim. Por. Mesjaniści i słowianofile, s. 158. [przypis autorski]

175. p. Matuszewski, twierdząc, że Słowacki był zawsze panteistą... — por. Ignacy Matuszewski, Swoi i obcy, s. 254–261. [przypis autorski]

176. Wyraźnym jest również prof. Tretiak, gdy w „Genesis” widzi także wyraz idei emanacji... — por. Tretiak, Juliusz Słowacki, t. II, s. 324–325. [przypis autorski]

177. prof. Tadeusz Grabowski, który Słowackiego nazwał „zupełnym panteistą” — Grabowski, Filozofia Słowackiego, Kraków, 1910, Wydawnictwo Tow. Filozoficznego, nr 1. [przypis autorski]

178. Słowo zaś stworzyło syny Duchy — Słowacki, Dzieła, t. X, s. 537. [przypis autorski]

179. panteizm ten przez filozofię Hegla zmierzał ku egoteizmowi i raził religijną cześć poety dla Boga... — przedmiotowi temu poświęcił bardzo dobrą rozprawę p. Strumiłło (Pojęcie Boga u Słowackiego, Eleusis, t. V). Warto ją przeczytać tym, którzy w Słowackim widzą tylko jednostronny panteizm. [przypis autorski]

180. duchowej małości i zesztywnienia w ciasnych formach — Strumiłło, op. cit., s. 199. [przypis autorski]

181. rzeczywistym zaś pryncypem istnienia świata jest wola Boża i innego być nie może, więc Bóg jest nie tylko nad światem, lecz i w świecie (...) Należy przeto zespolić ze sobą zasady transcendencji i immanencji — por. E. Naville, Les Philosophies affirmatives, Paris, 1909, s. 214–217). [przypis autorski]

182. Platon (427–347 p.n.e.) — filozof grecki, kluczowa postać w rozwoju filozofii; uczeń Sokratesa, nauczyciel Arystotelesa; twórca idealizmu filozoficznego, założyciel szkoły zwanej Akademią Platońską; swoje poglądy wyrażał w formie dialogów, w których często występowała postać Sokratesa. [przypis edytorski]

183. Arystoteles (384–322 p.n.e.) — grecki filozof i przyrodoznawca, zajmujący się również teorią państwa i prawa, ekonomiką i logiką formalną; najwszechstronniejszy z uczonych staroż., osobisty nauczyciel Aleksandra Wielkiego; jego dorobek i system filozoficzny wywarły wielki wpływ na rozwój nauki i filozofii europejskiej, zwłaszcza w średniowieczu. [przypis edytorski]

184. Secretan, Charles (1815–1895) — szwajcarski filozof. [przypis edytorski]

185. my wszyscy jedno jesteśmy — Charles Secrétan, La Philosophie de la liberté, 1848–9. [przypis autorski]

186. wraz z krytykiem systemu Secrétana... — F. Pillon, La Philosophie de Ch. Secrétan, Paris, 1895, s. 175–177. [przypis autorski]

187. Leibniz, Gottfried Wilhelm (1646–1716) — niemiecki matematyk, fizyk i filozof; autor metafizycznej teorii monad: podstawowych, niepodzielnych bytów świata. W systemie tym człowiek jest jedną z wielu niepowtarzalnych monad. Według Leibniza monady nie oddziałują na siebie nawzajem, są niezmienne (czas i przestrzeń stanowią rodzaj złudzenia poznawczego), a ich wzajemne relacje zostały raz na zawsze z góry ustalone na zasadzie harmonii przedustawnej przez Boga jako naczelną monadę. Leibniz stwierdzał, że żyjemy w najlepszym ze wszystkich możliwych światów, co wykpiwał Wolter w powiastce filozoficznej Kandyd. [przypis edytorski]

188. Renouvier, Charles (1815–1903) — francuski filozof; autor m.in. dzieła La nouvelle monadologie (Nowa monadologia, 1897). [przypis edytorski]

189. primus inter pares (łac.) — pierwszy między równymi; honorowy tytuł Oktawiana Augusta, pierwszego cesarza rzymskiego, który formalnie był tylko wyróżnionym „pierwszym senatorem” (princeps senator). [przypis edytorski]

190. w „duchach Słowa” (...) jest troistość (...) i to staje się początkiem stworzenia świata — por. Genesis z Ducha, s. 126 (Dzieła, wyd. Gubrynowicza, t. X). [przypis autorski]

191. Naville, Ernest (1816–1909) — szwajcarski filozof i teolog protestancki. [przypis edytorski]

192. Każda istota duchowa zawiera w sobie troistość... — por. Les Philosophies affirmatives, s. 238. [przypis autorski]

193. światło, jako „wyobrażenie i forma miłości” — List do Rembowskiego (Dzieła, t. X, s. 228). [przypis autorski]

194. czytamy w jednym z ułomków — Słowacki, Dzieła, t. X, s. 537. [przypis autorski]

195. cieplik — niezniszczalna, niewidzialna i nieważka substancja, którą wg teorii panującej w nauce do połowy XIX w. miało być ciepło. [przypis edytorski]

196. Duchy zaś globu, wytworzywszy ciepło, zadowolone z dzieła swego... — por. Słowacki, Dzieła, t. X, s. 539–540. [przypis autorski]

197. walka sił wewnętrznych i rozbratanie onych — Genesis z Ducha. [przypis autorski]

198. wola powstała przeciw miłości — List do Rembowskiego. [przypis autorski]

199. staliśmy się przeciwnikami Boga — Dzieła, t. X, s. 56. [przypis autorski]

200. anioł stroskany, spełnia swój obowiązek... — List do Rembowskiego. [przypis autorski]

201. miesiąc (daw., poet.) — księżyc. [przypis edytorski]

202. śnicie — dziś popr.: śnienie. [przypis edytorski]

203. Adam, na obraz i podobieństwo Boże stworzony, stanął „nowy i świecący nie tylko w ciele...” — List do Rembowskiego. [przypis autorski]

204. jabłko wiedzy dobrego i złego zamienił na jabłko chleba powszedniego i żądzy cielesnej — por. M. Zdziechowski, Idea duszy świata w literaturze i filozofii wieku XIX, w „Sprawozdaniach Akademii Umiejętności 1909 r.”. [przypis autorski]

205. Przedstawiając swoją epopeję świata, Słowacki w swoim dążeniu do zharmonizowania wiary w Boga Stworzyciela z panteizmem... — por. J. Tretiak, Juliusz Słowacki, t. II, s. 311. [przypis autorski]

206. Duchem świata podniesionym łamać prawa materią rządzące... — Słowacki, List Apostolski [tj. Dialog troisty; red. WL]. [przypis autorski]

207. rozszerza swe pośmiertne niebiosa... — List do Rembowskiego. [przypis autorski]

208. w krzyż Chrystusa wszczepić... na nowo, już nie straszna... — Wykład nauki, cz. I (Dzieła, t. X, s. 185). [przypis autorski]

209. Eliasz — biblijny prorok, działający w IX w. p.n.e. w Izraelu, słynący z cudów; miał zostać za życia zabrany do nieba na ognistym wozie; w eschatologii żydowskiej oczekiwano, że Eliasz powróci z nieba, by obwieścić Dzień Sądu Ostatecznego i nadejście Mesjasza. [przypis edytorski]

210. już przyszedł, a nie poznali go (...) że im o Janie Chrzcicielu powiedział — Mt 17, 12–13. [przypis autorski]

211. Dni człowieka mijają jak cień — Ps 144, 4. [przypis edytorski]

212. potrzebna jest jej utrata przed rozpoczęciem nowego życia — Lutosławski, Losy jaźni u Słowackiego („Pamiętnik literacki”, Lwów, 1909). [przypis autorski]

213. A żadnej kary nie mają, oprócz bolących ducha wnętrzności... — List Apostolski. [przypis autorski]

214. Gdybyście nie wiedzieli w głębi ducha waszego o całej przeszłości... — Wykład nauki (Dzieła, t. X, s. 201). [przypis autorski]

215. Böhme, Jakob (1575–1624) — niemiecki mistyk, gnostyk i filozof religii; uważany za pierwszego filozofa piszącego po niemiecku, a nie po łacinie. [przypis edytorski]

216. Rusbrock, popr. Jan Ruysbroeck (1293–1381) — średniowieczny zakonnik, mistyk i teolog niderlandzki, autor pism mistycznych; beatyfikowany w 1903. [przypis edytorski]

217. Jan od Krzyża, hiszp. Juan de la Cruz, właśc. Juan de Yepes y Alvarez (1542–1591) — hiszpański zakonnik, teolog, autor poezji i pism mistycznych, reformator zakonu karmelitów; kanonizowany w 1726. [przypis edytorski]

218. Teresa z Ávili, właśc. Teresa Sánchez de Cepeda y Ahumada (1515–1582) — hiszpańska karmelitanka, znana z doświadczania stanów mistycznych połączonych z ekstazą; reformatorka zakonu karmelitańskiego; kanonizowana w 1622. [przypis edytorski]

219. tak rzewnym choć spokojnym nacechowane były smutkiem... — Zygmunt Szczęsny Feliński, Trzej wieszczowie nasi wobec Kościoła („Świat”, 1888, nr 17). [przypis autorski]

220. gotów każdego, co się przybliży, oblać jasnością ducha i rozradować go, aż się do harmonii ze mną ułoży — Słowacki, list do matki z 16 IV 1844. [przypis edytorski]

221. transfiguracja (z łac.) — przemiana (w teologii katolickiej: przemiana hostii w ciało i krew Chrystusa). [przypis edytorski]

222. Albowiem wiem, na co jest świat i natura... — Tretiak, op. cit., s. 73. [przypis autorski]

223. w stanie zupełnie spokojnym... — Wykład nauki (t. X, s. 160). [przypis autorski]

224. cześci —dziś popr. forma D.lp: czci. [przypis edytorski]

225. święte miasto Jeruzalem nowe, zstępujące z nieba od Boga — Ap, 21, 2. [przypis autorski]

226. kwietyzm (z łac. quietus: spokojny) — nurt mistyczny w Kościele katolickim pod koniec XVII w., kładący nacisk na osiągnięcie mistycznie pojętego spokoju wewnętrznego przez modlitwę, kontemplację, brak zaangażowania wobec świata, spraw życiowych i starań o własne zbawienie, zależące jedynie od łaski Boga; w 1687 potępiony jako herezja. [przypis edytorski]

227. drogą rozwidnień i oświeceń — Genesis z Ducha. [przypis autorski]