Wizja Krasińskiego - Marian Zdziechowski (co daje nam czytanie książek .txt) 📖
Największą wartość tych rozważań nad historią literatury i kultury stanowi wpisanie duchowych doświadczeń polskich poetów romantycznych w dzieje myśli europejskiej: postawienie ich wobec refleksji innych filozofów (np. Słowackiego wobec Leibniza i Sołowjowa) oraz m.in. wobec tych fermentów filozoficznych, które zrodziły nurt modernizmu katolickiego.
W niniejszym zbiorze artykułów zasłużony profesor Uniwersytetu Wileńskiego zajmuje się interpretacją irracjonalnej części spuścizny romantyków polskich. Po pierwsze więc — szuka istoty „przedświtowych” wizji historiozoficznych Zygmunta Krasińskiego; po drugie — podejmuje próbę pogłębionego wytłumaczenia i umieszczenia w szerszej perspektywie europejskiej zaangażowania Mickiewicza w towianizm; po trzecie wreszcie — śledzi mistyczną „złotą nić” przeplatającą się przez całą twórczość Słowackiego i łączącą Anhellego z Królem Duchem.
Zaznacza się w tych interpretacjach istotna zmiana stanowiska wybitnego znawcy literatur słowiańskich, który stał się patronem polskiego katastrofizmu. Po dwudziestu latach od publikacji Mesjanistów i słowianofilów Zdziechowski skłonny jest porzucić dawną pozytywistyczną trzeźwość analizy, bardziej zawierzyć poetom – i bardziej ulec ich nastrojowi ducha oraz ich wizjom. Wyznaje, że śmieszą go „ubolewania moje sprzed dwudziestu lat nad tym, iż Słowacki „zagubił swój talent w mrzonkach teozoficznych”.
- Autor: Marian Zdziechowski
- Epoka: Modernizm
- Rodzaj: Epika
Czytasz książkę online - «Wizja Krasińskiego - Marian Zdziechowski (co daje nam czytanie książek .txt) 📖». Wszystkie książki tego autora 👉 Marian Zdziechowski
Między sybarytyzmem, który tylko rozkoszuje się wdziękiem marzeń Słowackiego (Pawlikowski) a wyznawstwem, które nazywa go „ostatnim wśród proroków i dla nas (Polaków) najważniejszym”245 (Lutosławski), jest stanowisko pośrednie. Jest nim cześć dla człowieka, który życiem swoim dał świadectwo prawdzie tego, co on swoją wiarą widzącą, źródłem wiedzy i rozwidnienia nazywał, który w przeduchownienie świata — umiał lot swej duszy, porwanej „niby pierze lekkie” w przyszłość, wyrazić w cudownych natchnieniach i z wyżyny zapatrzenia się w schodzące „święte miasto”, „ubrane w żywe błękitu promienie”, wzniósł do Boga modlitwę o moc pokonania złych „miłością anioła”246.
Sąd o dziele Pawlikowskiego można by streścić w tych samych prawie wyrazach, których autor użył, mówiąc o pracach znanego badacza filozofii imperializmu, Seillière’a: „Pojęcie przedmiotu nie jest jasno określone, zdaje się jakoby autorowi dopiero w ciągu pisania wyjaśniała się jego własna koncepcja”, a jednak „mimo bezładności i nieskrystalizowania myśli zawiera to dzieło nader sugestywne ujęcie szeregu bardzo różnych na pozór zjawisk pod jednym kątem widzenia i otwiera oczy na wiele rzeczy, tam nawet, gdzie nie zadowalnia247 i nie przekonywa”.
1. Tarnowski, Stanisław (1837–1917) — historyk literatury, krytyk literacki, rektor Uniwersytetu Jagielońskiego, prezes Polskiej Akademii Umiejętności; autor m.in. apologetycznej pracy Zygmunt Krasiński (1892). [przypis edytorski]
2. podekpiwali — dziś popr.: podkpiwali. [przypis edytorski]
3. Cieszkowski, August (1814–1894) — polski filozof, działacz społeczny, ekonomista, współtwórca mesjanizmu polskiego. [przypis edytorski]
4. Schelling, Friedrich Wilhelm (1775–1854) — niemiecki filozof, jeden z głównych przedstawicieli klasycznego idealizmu niemieckiego, inicjator romantyzmu. [przypis edytorski]
5. Towiański, Andrzej (1799–1878) — polski filozof mesjanistyczny i charyzmatyczny przywódca sekty religijnej zw. Kołem Sprawy Bożej. [przypis edytorski]
6. Pawlikowski, Jan Gwalbert (1860–1939) — badacz literatury polskiej, publicysta i ekonomista; autor wielu prac o Juliuszu Słowackim i jego poezji mistycznej. [przypis edytorski]
7. Kleiner, Juliusz (1886–1957) — historyk literatury polskiej; autor m.in. dwutomowej monografii Zygmunt Krasiński, dzieje myśli (1912). [przypis edytorski]
8. Trentowski, Bronisław (1808–1869) — polski filozof mesjanistyczny, publicysta i pedagog. [przypis edytorski]
9. Libelt, Karol (1807–1875) — polski filozof mesjanistyczny, działacz polityczny i społeczny. [przypis edytorski]
10. Hegel, Georg Wilhelm Friedrich (1770–1831) — filozof niemiecki, twórca systemu idealistycznego, w myśl którego świat jest poznawalny, ponieważ zjawiska dadzą się wydedukować z absolutu, o ile pojąć go jako rozwijającego się ducha. Stworzona przez niego metoda dialektyczna tłumaczy rozwój ducha jako ciągłe uzgadnianie się sprzeczności: po tezie (pierwszym stadium), następuje antyteza (drugie stadium, przeciwne pierwszemu), ostatecznie zastępowane przez syntezę (stadium trzecie, uzgadniające tezę i antytezę). [przypis edytorski]
11. główne dzieło swoje „Ojcze nasz” — Za życia Cieszkowskiego wyszła tylko część wstępna w r. 1848. Następne trzy tomy wydane zostały staraniem i pod redakcją jego syna w r. 1899, 1903 i 1907. Obejmują rozbiór wezwania i obu pierwszych próśb. [przypis autorski]
12. accidens (łac., filoz.) — akcydens, nieistotna cecha rzeczy (bytu, filoz.: substancji), mogąca się zmieniać zależnie od okoliczności. [przypis edytorski]
13. panteizm (filoz.) — pogląd utożsamiający Boga ze światem, z przyrodą. [przypis edytorski]
14. warować coś (daw.) — zapewniać, zabezpieczać. [przypis edytorski]
15. Herder, Johann Gottfried, von (1744–1803) — niemiecki pisarz i filozof, jeden z prekursorów nurtu Sturm und Drang (tj. „burzy i naporu”; niem. preromantyzmu). [przypis edytorski]
16. dać folgę (daw.) — pozwolić sobie na coś, nie powstrzymywać się. [przypis edytorski]
17. chiliazm (z gr. χίλια, chilia: tysiąc), dziś częściej millenaryzm (z łac.) — koncept religijny pochodzący z tradycji żydowskiej i pełniący istotną rolę w pojmowaniu świata przez chrześcijan w pierwszych wiekach n.e. Spodziewali się oni szybkiego powrotu Chrystusa, co miało zapoczątkować tysiącletni okres jego panowania na ziemi. [przypis edytorski]
18. [Bóg będzie] wszystkim we wszystkich — por. 1 Kor 15, 28. [przypis edytorski]
19. palingeneza (z gr: ponowne narodzenie; filoz.) — ciągle odradzanie się świata lub istot żywych (przez reinkarnację). [przypis edytorski]
20. eschatologia (z gr.) — nauka o rzeczach ostatecznych: pośmiertnych losach człowieka i losach świata po jego końcu. [przypis edytorski]
21. Mereżkowski, Dmitrij (1865–1941) — rosyjski pisarz, historyk, filozof i krytyk literacki; jeden z pierwszych rosyjskich symbolistów. [przypis edytorski]
22. Tołstoj, Lew (1828–1910) — rosyjski prozaik i dramaturg, myśliciel, krytyk literacki i publicysta; przedstawiciel realizmu, łączył wnikliwą obserwację z własnymi poglądami na rzeczywistość, głosił doktrynę „niesprzeciwiania się złu przemocą”, potrzebę odnowienia moralnego i powrotu do natury; autor m.in. powieści: Wojna i pokój, Anna Karenina; jego utwory wywarły duży wpływ na literaturę światową i rozwój myśli moralnej jego epoki. [przypis edytorski]
23. konsystorz (daw.) — kuria biskupia, podległy biskupowi kościelny urząd administracyjny i sądowniczy; do kompetencji sądu konsystorskiego należało np. orzekanie w sprawach o unieważnienie małżeństwa. [przypis edytorski]
24. prebenda — w Kościele rzymskokatolickim: dochody otrzymywane jako wynagrodzenie za pełnienie funkcji kościelnej. [przypis edytorski]
25. miał spomiędzy wszystkich największe prawo do nazwiska »katolickiego« — z greckiego katholikos: powszechny. [przypis edytorski]
26. jedno a. jeno (daw.) — tylko. [przypis edytorski]
27. premisa (daw.) — przesłanka. [przypis edytorski]
28. transcendentalny — wykraczający poza rzeczywistość poznawalną zmysłami. [przypis edytorski]
29. immanentny (filoz.) — tkwiący w czymś jako wewnętrzna cecha, niezależna od innych przedmiotów, niewynikająca z działania czynnika zewnętrznego. [przypis edytorski]
30. spełny (daw.) — pełny, zupełny, kompletny. [przypis edytorski]
31. fenomen (filoz.) — zjawisko; to, co jest dostępne za pośrednictwem zmysłów, a więc jest zależne od podmiotu postrzegającego. [przypis edytorski]
32. w Nim żyjemy, ruszamy się i jesteśmy — Dz 17, 28 (fragment z przemowy apostoła Pawła w Atenach). [przypis edytorski]
33. jesteśmy świątynią Jego Świętego Ducha — por. 1 Kor 6, 19. [przypis edytorski]
34. Comte, August (1798–1857) — francuski filozof i socjolog, główny przedstawiciel pozytywizmu francuskiego. [przypis edytorski]
35. osobistość (daw.) — osobowość. [przypis edytorski]
36. pochop (daw.) — pobudka do działania, impuls. [przypis edytorski]
37. rozbierać (daw.) — rozpatrywać, analizować. [przypis edytorski]
38. sum qui sum (łac.) — jestem, który jestem (odpowiedź Boga na pytanie zadane przez Mojżesza o jego imię; Wj 3, 14). [przypis edytorski]
39. paraklet — z gr.: osoba wspomagająca kogoś przed sądem, obrońca, adwokat; w teologii chrześcijańskiej: wspomożyciel, orędownik, jeden z tytułów Ducha Świętego. [przypis edytorski]
40. dzisiejsi myśliciele — szkic Zdziechowskiego został opublikowany w 1912 r. [przypis edytorski]
41. Bułgakow, Siergiej (1871–1944) — rosyjski filozof i teolog, duchowny prawosławny; głosił apokatastazę (powszechne zbawienie wszystkich ludzi) oraz sofiologię (pogląd, że Mądrość Bożą należy utożsamiać z istotą Boga). [przypis edytorski]
42. Bierdiajew, Nikołaj (1874–1948) — rosyjski filozof personalista, zwolennik apokatastazy; głosił potrzebę „nowego średniowiecza”, powrotu do ideałów życia duchowego. [przypis edytorski]
43. statysta (daw.) — polityk, mąż stanu, strateg (dziś: osoba niebędąca aktorem, a występująca w filmie lub sztuce teatralnej w roli podrzędnej). [przypis edytorski]
44. śmierci dalej nie będzie, ani smutku, ani krzyku, ani boleści więcej nie będzie, iż pierwsze rzeczy przeminęły — Ap 21, 4. [przypis edytorski]
45. Mówię prawdę w Chrystusie, a nie kłamię... — Rz 8,39. [przypis edytorski]
46. Schopenhauer, Artur (1788–1860) — niemiecki filozof, reprezentant pesymizmu, autor m.in. dzieł: Świat jako wola i wyobrażenie oraz O wolności ludzkiej woli. [przypis edytorski]
47. ani oko nie widziało, ani ucho nie słyszało — 1 Kor 2, 9. [przypis edytorski]
48. Sołowjow, Władimir (1853–1900) — rosyjski filozof, poeta, publicysta i krytyk literacki; głosiciel sofiologii i możliwości poznania Absolutu jedynie przez jedność doświadczenia mistycznego, filozofii i nauki. [przypis edytorski]
49. ekspiacja (łac.) — oczyszczenie; też: żal za grzechy. [przypis edytorski]
50. duchowny — tu daw.: duchowy, związany z duszą. [przypis edytorski]
51. tak go określał Krasiński pomimo całego uwielbienia dla przyjaciela — por. Adam Żółtowski, Z aktów sławnej przyjaźni (Biblioteka Warszawska, 1912, styczeń). [przypis autorski]
52. zawisła (daw.) — zależy. [przypis edytorski]
53. Traktat o wolności — traktat Schellinga Filozoficzne badania nad naturą ludzkiej wolności (Philosophische Untersuchungen über das Wesen der menschlichen Freiheit), wyd. w 1809. [przypis edytorski]
54. Reeve, Henry (1813–1895) — angielski publicysta, kolega i przyjaciel Krasińskiego z lat studiów w Genewie; Krasiński korespondował z nim, wymieniając myśli na różne tematy. [przypis edytorski]
55. Jaroszyński, Edward (1812–1853) — przyjaciel Krasińskiego; kształcił się na uniwersytecie berlińskim, gdzie stał się heglistą. [przypis edytorski]
56. metempsychoza — reinkarnacja, wędrówka dusz; wielokrotne odradzenie się człowieka po śmierci biologicznej przez wcielanie się jego duszy w inne ciało. [przypis edytorski]
57. Galilaee, vicisti! (łac.) — Galilejczyku, zwyciężyłeś. Słowa przypisywane cesarzowi Julianowi Apostacie (361–363 n.e.), który miał je wypowiedzieć w chwili śmierci, uznając zwycięstwo chrześcijaństwa; chciał je bowiem w czasie swego panowania stłumić i przywrócić pogaństwo zmodernizowane w duchu neoplatońskim. [przypis edytorski]
58. Ażeby pogodzić wolność człowieka z wszechmocą i wszechwiedzą Boga, nie ma innego sposobu... — „Gibt es einen andern Ausweg, als dem Menschen mit seiner Freiheit, da sie im Gegensatz der Allmacht undenkbar ist, zu sagen, dass der Mensch nicht ausser Gott, sondern in Gott sei und dass seine Tätigkeit mit zum Leben Gottes gehöre” (VII, 339). [przypis autorski]
59. wyrażał Krasiński w swoim „Modlitewniku” dla pani Bobrowej — pochodzi on według prof. Kallenbacha z r. 1837. [przypis autorski]
60. zasłonę melancholii, rozesłanej nad całą naturą — „Daher der Schleier der Schwermut, der über die ganze Natur ausgebreitet ist” (Schelling, Werke VII, 399). [przypis autorski]
61. można powiedzieć, że nie ma nic takiego, czym by On nie był... — Myśl tę samą znajdujemy wyrażoną w podobnych słowach w Medytacjach, które tradycja kościelna przez czas długi św. Augustynowi przypisywała: „Immensitas divinae magnitudinis tuae ista est, ut intelligamus te intra omnia, sed non inclusum, extra omnia, sed non exclusum: et ideo interior es, ut omnia contineas; et ideo exterior es, ut incircumscriptae magnitudinis tuae immensitate omnia concludas” (Divi Augustini Meditationes, Soliloquia et Manuale, XXX, 3). [przypis autorski]
62. Scheffer, Ary (1795–1858) — malarz francuski, przedstawiciel romantyzmu, autor obrazów ilustrujących dzieła Goethego, portrecista. [przypis edytorski]
63. Manfred — tytułowa postać dramatu filozoficznego Byrona. [przypis edytorski]
64. Kain — tytułowy bohater tragedii misteryjnej George’a Byrona z 1821. [przypis edytorski]
65. Żeś Ty nie Ojcem świata, ale... — Mickiewicz, Dziady część III, Improwizacja. [przypis edytorski]
66. św. Augustyn, ażeby uprzystępnić pojęcie troistości Bożej, wskazywał na podobieństwo trójcy, które człowiek w sobie nosi... — por. Augustyn, Confessiones (Wyznania), XIII, 11. [przypis autorski]
67. Słowo twórcze, które było na początku, było u Boga i było Bogiem, a „wszystko przez nie się stało...”, bo „w nim był żywot” — por. J 1, 1–4. [przypis edytorski]
68. Przystępniejsza nieco dla myśli naszej staje się osoba Ducha Świętego jako jedność nie bytu i myśli, lecz bytu z myślą i wolą, istnienia i działania, czyli jako absolutna szczęśliwość... — por. V. Soloviev, La Russie et l’Eglise Universelle, Paris 1889, s. 206. [przypis autorski]
69. imię tej trzeciej osoby, Duch, tj. tchnienie, jako symbol wolności — Soloviev, La Russie et l’Eglise Universelle, Paris 1889, s. 218. [przypis autorski]
70. wystawiać (daw.) — przedstawiać, wyobrażać. [przypis edytorski]
71. Wszystko, stworzenie całe, rozwój rzeczy wszystkich idzie od Ojca przez Syna ku Duchowi — Kuno Fischer, Geschichte der neueren Philosophie, t. VII, s. 807. [przypis autorski]
72. Małachowski, Stanisław (1798–1883) — żołnierz powstania listopadowego, emigrant i pisarz polityczny; krewny Krasińskiego. [przypis edytorski]
73. wygrywać — tu: odgrywać, grać rolę. [przypis edytorski]
74. wegetacją anielską, która czuje, i widzi, i słyszy swoje własne rośnięcie... — por. Z. Krasiński i A. Scheffer, wydanie L. Wellischa, Warszawa, 1909, s. 74 [tj. Zygmunt Krasiński i Ary Scheffer, Listy. Z nieznanych rękopisów; red. WL]. [przypis autorski]
75. Sołtan, Adam (1792–1863) — pułkownik powstania
Uwagi (0)