Sześć dni w Tatrach - Tytus Chałubiński (gdzie mozna poczytac ksiazki online .txt) 📖

znani. Już uprzejma gosposia z oberży, znakomitość w sztuce kulinarnej, stoi przede drzwiami i kiwając głową, uśmiechem oznajmia, że nas poznaje, choć się już w tym roku nie spodziewała.

Jaworzyna węgierska mocno przypomina zakopiańskie „Hamry”. Podobne położenie w wąwozie, takie same domki robotników, zwierzyniec, czarne, żużlami wysypane drogi, Są tu kuźnice, a teraz i młyn do mielenia „smreków” (zn. świerków) na papier. Wesoły i śpiewny ludek z przyjemnością zużytkowywa73 świeżo przybyłą kapelę i znów podłoga dudni długo wieczorem. Jest dla odmiany i dobre piwo; „herba” kipi obficie, gwar wesoły. Nawet jakiś rodzaj maskarady urządza się naprędce. Ktoś z miejscowych facetów przebiera się za konia czy wielbłąda, ku wielkiemu przerażeniu żeńskiej połowy towarzystwa. Wyszukajcie mi na jutro rano M. Dobranoc, chłopcy!

*

Znów pogoda. Wyszukano M. Jest to dawny robotnik; per modum74 przewodnik po miejscowych górach; w chwilach zaś wolnych od zatrudnień, a tych ostatnich ma bardzo mało, oddaje się „palence” (zn. wódce). Szkoda, widocznie chłop niegdyś tęgi, w ostatnich latach bardzo podszarzany75. Kiedyś robiąc kilkodniową wyprawę w pasmo Murania, wziąłem go z sobą nie dla wskazywania drogi, bo przy Zakopianach to jest zbyteczne, ale dla zebrania nazw miejscowych dla turni, regli, dolin itd. Pomimo, że wówczas „palenka” mniej jeszcze dała mu się we znaki, biedak po pierwszym dniu tak był „zmachany”, żeśmy go ledwie dowlekli na nocleg „hipnąwszy”76 co prawda po tęgiej wycieczce na kilka szczytów, przez regle i wzgórza, przez niepraktykowane drogi do Żdżaru i to już późno w nocy. Pomimo mniej wesołych wspomnień z owego czasu M. chętnie opowiada turystom, jako to on nas wodził po Hawraniu, Trystarskiej, Szerokiej Bielskiej itd. Z widoczną też radością nas powitał.

— Poprowadzicie nas dziś przez „Nowy” na Jagnięcą Zagrodę? — zapytałem.

— A czemuż by nie — rzecze.

— No, to dalej w drogę.

Idziemy przez ten piękny świerkowy lasek, tuż za oberżą. Potem na prawo, „Między ściany” przez dolinę oddzielającą Murań od Kiczory77. Patrząc na piękne rozłożyste turnie Murania i Hawrania na przykład z Gubałówki, sądziłbyś, Czytelniku, że to oddzielna jedna góra. Ani byś odgadł, że to tylko bok bardzo długiego pasma, a jeszcze mniej domyśliłbyś się, aby w nim mogły się mieścić takie długie i szerokie doliny, takie kolosalne wąwozy, żleby. A jakaż to pyszna roślinność. Lasy mieszane, dużo buków, jaworów (właściwie klonów jaworowych), skoruszy (jarzębiny). Zaraz widać, że to wapień.

M. przy ochoczej kapeli nie idzie, ale tańczy, przypominając lepsze lata. Podchodzimy pod „Nowy”. Obszerny, niezbyt spadzisty żleb, aż pod sam Murań wybiega. Nad żlebem zaś, przez całą jego długość sterczy prostopadły, wyniosły biały grzbiet. Z tej strony nie znałem jeszcze „Nowego”, a miałem tu specjalny briologiczny78 interes. Po tamtej stronie grzbietu wąwozy i żleby głębokie, zawiłe i strasznie urwiste. Przemierzyliśmy je przed kilku laty we trzech z Szymkiem Tatarem i Wojtkiem Rajem, i na wspomnienie tego dnia wszyscy trzej głośnym wybuchamy śmiechem. A było tak. Wracaliśmy z jakiejś dłuższej wycieczki wózkiem od Żdżaru ku Podspadom79. Było to późną jesienią i gruby śnieg leżał na całym paśmie wierzchem. Spojrzawszy w tajemnicze głębie wąwozu pod „Nowym”, pytam moich towarzyszów, czyby nie warto go poznać bliżej. Idziemy. Gąszcz lasu, wilgotne, śliskie, a bardzo strome ściany, zakręty, ustępy, progi, wiodą wciąż w górę. Ani końca. Nie wiem jak długo trwało, zanim dostaliśmy się na jakąś przełęcz, skąd znowu po błotnistym rąbanisku niesłychanie długo musieliśmy schodzić ku Podspadom.

— No, ale też ta droga to już nie z masłem — rzecze tak wytrwały zawsze Wojtek.

— A no, bo też to przecie środa.

Trzeba wiedzieć, że Wojtek nader skrupulatnie obserwuje posty80. Zeszliśmy nareszcie na jakąś łączkę przy drodze.

— Wojtku, jeść!! — krzyknąłem wniebogłosy.

— Wojtku, je-e-ść!!! — jeszcze przeraźliwiej i jeszcze półtonem wyżej. Co prawda, nie byłem tak głodny, ale chciałem Wojtkowi zrobić przyjemność.

— A chwała Bogu — rzecze uradowany — że choć raz jeden nie trza was nukać81. I jął wydobywać różne zapasy. Odpoczywaliśmy przy ognisku i pokrzepiali się „herbą” i jadłem.

— A może byście jedli jaja — pyta Wojtek — nakupiłem na Węgrach umyślnie dla was.

— Dobrze, Wojtku, gotuj jaja.

Wojtek „nagotowił” aż siedem. Zjadłem dwa, resztę oddałem moim towarzyszom. Nie pamiętam, jak wyszli z tego zadania, aby podzielić pięć na dwie równe części, ale wiem, że jedli oba. Gdy zaś potem Wojtek suchy chleb maczał w herbacie, rzekłem śmiejąc się:

— Patrzaj no, Szymku, jak się to Wojtek boi masła, a jaja to zajada.

— He, he, he — zaśmiał się grubym basem Szymek i zwracając się do Wojtka:

— Przecie do jaja nic nie trza dokładać i będzie z niego kurczę, a do masła dokładaj co chcesz, to cielęcia nie będzie.

Purpurą spłonął Wojtek, który choć biegły w przepisach kościelnych, a nawet kanonicznych, wyraźnie na tym punkcie się załapał.

Dochodzimy pod Murań. Spoczywamy. M., im bliżej „Jagnięcej Zagrody”, tym więcej opowiada jak tam źle wejść, wielu to nie weszło, choć się grubo zakładali. Zakopianie zaczynają go brać na fundusz. Szymek siedząc poważnie i nie wyjmując z ust fajeczki, rzecze półgłosem jakby po długim namyśle;

— Ja ta chyba już nie pujdem, bo się bojem.

— Dajcież spokój — rzecze stojący przy nim Raj, jakby mu chciał dodawać odwagi — przecież by on (M.) nas na pewną śmierć nie prowadził; przejdziemy może. M. brał to na serio.

Wchodzimy na stromą grań, potem pod same ściany szczytu Murania. Wystaw sobie, Czytelniku, ściany paręset stóp raczej nad tobą pochylone niż prostopadłe i tak cały szczyt wokoło. W jednym tylko miejscu pnie się po ścianie wąziuchna i mniej wygodna perć i ta w znacznej już wysokości zagrodzona wysokim progiem, a raczej barykadą kilka stóp długą, wąską, a w dodatku od strony przepaści pochyłą. Na wiosnę górale przesadzają przez ten próg jagnięta na pyszną szczytową halę (zn. pastwisko górskie) i nie zaglądają do nich aż w końcu lata, aby je znowu poprzesadzać z powrotem do domu. M. wyzuł się z kierpcy, zdjął z siebie wszystko, co zdjąć mógł bez obrażenia naszej wstydliwości i zabierał się nie bez widocznego zakłopotania do dania nam przykładu. Tymczasem Józek dawno już z całym swoim zwykłym pakunkiem przeszedł na drugą stronę i my już się za nim przebieramy. W rzeczy samej próg ten jest niemiły. Można by go w pół godziny tak urządzić, że i jagnięta by były zawarte i M. nie potrzebowałby się tak rozbierać. Szczęściem, że mu górale dodali dobrze araku do herbaty, tak mniej więcej pół na pół, bo by go w koszuli dobrze „wygwizdało” na hali, choć dzień był pogodny i niby ciepły. Podziwiał też cudowne skutki tej „herby”, bo mu Zakopianie wmówili, że była czysta, tylko że tak mocno naciągnęła. Wystawiam sobie, że jagnięta mają tu rozkoszne życie. Rozległa, pochyła płaszczyzna aż do samego szczytu bujną, śliczną paszą zarosła. Tu i owdzie trochę kosówki, jakby na schronienie od burzy i deszczu. Tylko niestety orły spod Łomnicy czasem je tu odwiedzają, wybierając dziesięcinę82. Jest także podanie, że razu pewnego, sprzykrzywszy sobie zbyt jednostajny choć wygodny żywot, wszystkie jagnięta jednogłośnie postanowiły i wykonały wycieczkę. Naprzód jedno, stanąwszy nad urwiskiem i wyjrzawszy na ten piękny, obszerny świat — wyskoczyło. Za nim po kolei wyskoczyły wszystkie — w przepaść. Zdążamy na szczyt, ale niestety chmury osiadły na wirchach i przecudna panorama Tatr tym sposobem zepsuta. Pierwsze to nasze i ostatnie na tej wycieczce niepowodzenie. Po paru godzinach schodzimy. Ów próg z powrotem jeszcze mniej miły, bo trzeba na czworakach spuszczać się z głową mocno ku dołowi pochyloną. Wszelako M. przeszedł jeden z pierwszych, widać, że mu pilno było do serdaka (zn. kożuszek krótki bez rękawów) i czuchy.

— A czy byśmy nie zdążyli na noc tak na przykład do Żdżaru.

— A czemu nie — rzecze M. — przez Podspady, Cesarką (znaczy, szosą)83.

— Ale ba, ja bym myślał przez wirchy.

— A no, co to, to już nie.

— Eh, przecież owsy już posprzątane, to by łatwiej było niż wtedy, byle się tylko z regli wydostać.

— Eh, nie, to już nijak — zapewniał M., a Zakopianie śmieli się do rozpuku na wspomnienie owej dawnej wycieczki.

Schodzimy dalej inną stroną góry, zrazu lasem, potem po jakimś rąbanisku zarośniętym cudownymi malinami, z których mi było trudno wywabić moich górali, W oberży czeka nas wieczerza wytworna, bo nawet z kompotem, do którego zrobienia musiał się jednakże aż Wojtek przyczynić, gdyż owoce w tych stronach mało są znane i nasza gosposia tego zadania rozwiązać sama nie była w stanie. Przyjechał też i Marcinek po nas, a obrządziwszy koniki przytupuje już skocznie i już słychać jego „ej dyna dyna dyna”. Tymczasem M. odebrawszy z powodu żartów, jakich się względem niego dopuszczaliśmy, hojniejszą niż może się spodziewał zapłatę, już zakomenderował „palenki” i zebrawszy sobie jakieś audytorium na stronie, opowiadał, co to on z nami miał za biedę, zanim nas na Murań wyprowadził.

— Widzi się, że tęgie chłopy, a jak przyszło przejść przez próg, to jak baby.

Zakopianie słuchając z boku zanosili się od śmiechu, nie przerywając mu wcale.

— Słuchajcie no, Wojtku — rzekę do Ślimaka — wyprawcie tego biednego M. z karczmy, niechże przecie choć raz w rok jaki grajcar do domu przyniesie.

Ślimak, człek miłego melancholijnego oblicza, surowych obyczajów i niesłychanie delikatnego obejścia, ale przy tym jako dawny wojak stanowczy w postępowaniu, dobrawszy do pomocy Raja i Szymka, wziął się do dzieła. Najprzód wciągnęli do kompletu gospodynię, która oświadczyła krótko i węzłowato, że M. ani kropli palenki więcej nie dostanie.

— Aha, to taka wdzięczność — zawoła do żywego obrażony — a czy wiecie, że żeby nie ja, to byście ich tu dziś nie mieli, bo już chcieli chybać84 do Żdżaru na nocnik (sic!).

Nowe huczne śmiechy. Nic nie pomogło. M. wyłączony za nawias, zawiedziony w całodziennych nadziejach, musiał rad nierad wrócić dziś do domu na trzeźwo. Górale tańczyli długo.

*

Niewiele Ci już mam do powiedzenia, szanowny Czytelniku. Znów pogoda. Marcinkowe siwki wypocząwszy dobrze, wiozą nas wszystkich rześko do domu. Mijamy Jurgów, ostatnią węgierską wioskę, z niezbędną osadą Cyganów wybierających trybut od przejezdnych. Ciało Cyganów, zaledwie szczątkami jakiegoś odzienia tu i ówdzie obwieszane. Każdy z nich przypomina mniej więcej ten most nieopodal od ich lepianki wiszący nad Białką, a który jej wcale także nie przykrywa. Wiedziony metodą ścisłego rozumowania dzisiejszych, nie tyle tak zwanych, jak raczej tak siebie nazywających pozytywistów, znalazłem w tym nowy dowód wpływu otoczenia na człowieka, mianowicie na człowieka natury. Cyganie mają do tego pewne prawa. Ciekawy byłbym, jeśli kiedy przecież ten most się zawali i jeśli, co jest mało prawdopodobne, postawią tam nowy, w jakim czasie odzienie Cyganów przestanie także być dziurawe?

Jeśli, o Czytelniku, nie smakujesz w moich hipotezach, to bądź przynajmniej wyrozumiałym. Zaręczam Ci, że jeśli w dziesięciu siądziesz na wózek Marcinka i poddasz się kłusowi po takiej drodze jak ta, którą jedziemy, to z pewnością nic lepszego nie sprodukujesz. Za to oszczędzę Ci Bukowiny i z przyległościami. Oto już widać Poronin. Za półtorej godziny będziemy w Zakopanem. Ależ na miłość boską, ledwie południe! I przy tym pogoda; nie spodziewają nas się w domu tak rychło.

— A gdyby tak obejrzeć Sichłe i Toporowe Stawki?

— Zgoda.

Opuszczamy Marcinka i jego wózek, dając mu rendez-vous w Jaszczurówce, sami zaś puszczamy się piechotą pod „Mur za Sichłem”85. Jest to grań niewysoka, ale prostopadła nad potokiem i co prawda, nie wiem na pewno, czy ją tak kto nazywa, ale zdaje się, że tak się zwać powinna prędzej niż wioska tuż przy niej leżąca. Sichłe bowiem jest to znów inna wioska wyżej ku reglom.

Że tędy od stworzenia Tatr żaden turysta nie chodził, to pewne, bo cóż by tu robił. A jednak ciekawą jest formacja błotnistej i kamienistej doliny, która od „Suchej Wody” tu właśnie wybiega. Mieszkańcy Sichłego pilnie dziś pracują w polu; zbierają owies. Ale zdziwieni muzykalnym i widocznie próżniaczym naszym orszakiem, przystają i przypatrują się nie bez pewnego zgorszenia. Zdawało mi się, że jakaś matrona z wyraźną ironią mruknęła:

— Ot, Zakopianie świata dokończają.

Ale to podobno co innego było powiedziane i nie wiem, czy by to i miało sens. Lasem i mnóstwem dróg leśnych dochodzimy wreszcie do głównego Toporowego Stawu. No, może by jaki mało wymagający pejzażysta i upatrzył nad nim jaki punkt do zrobienia szkicu. Ale dla nas piękny staw to nie nowina. A cóż tu pięknego. Wokoło gęste smreki, brzegi mało wzniesione, długa, mętna, czerwona woda, której nawet do zrobienia „herby” użyć nie można, bo już naciągnęła do syta smrekowych igieł. W górze za tym obszerne zarośla, torfowiska i mniejsze zbiorniki wody lub błota; ot i wszystko. Wynosimy się co prędzej, zgodziwszy się jednomyślnie na to, że mają rozum ludzie, którzy do Toporowych Stawów nie chodzą. Lepiej na nie patrzeć z góry, kiedy z wolna idziesz przez Waksmundzką na wycieczkę, lub kiedy szybko tamtędy wracasz przed nocą do domu.

Ostatni etap w Jaszczurówce. Wesoło. Przed zmrokiem wózek Marcinka wiezie do domu dziwaczną grupę siedzących w niemożliwych pozach taterników. Naturalnie zawsze z muzyką.

Gdyśmy nazajutrz jawili się u „Jegomości” dla złożenia sprawy z wycieczki, gdyśmy mu opisali drogę z Gerlachu i Rysów, zawołał tenże z uśmiechem:

— Bodajże was Bóg oświecił! A to żeście mnie prawie (znaczy, zupełnie) okradli!

„Bodajże was Bóg oświecił” jest to wykrzyknik, którego „Jegomość” używa w potocznej mowie w tych razach, gdzie inni, nie wyjmując i Ciebie, szanowany Czytelniku, powiedzieliby może: „a niechże was donder świśnie”.

Jegomość, który po każdej wycieczce swojej tegoż samego dnia wieczorem zapewnia, że to już ostatni raz wyszedł w Tatry, a nazajutrz rano powiada, że jak znowu pójdzie, to się tak a tak musi urządzić, przebąkiwał całe lato, że pragnie jeszcze jedną dłuższą wyprawę odbyć, ale nam nie chciał powiedzieć, jaką. Nie mógł zaś iść z nami, bo nie miał go kto zastąpić. Tak, do Gąsienicowych Stawów za to idzie z parę razy na tydzień, bo to trwa tylko kilka godzin.

— A po cóż żeście tajemnicę z tego robili, toż byśmy się nie poważyli chodzić tam przed wami.

Łaskawy Czytelniku, zwracam uwagę twoją, że epitetu „łaskawy” na końcu tego artykułu używam poniekąd jako captatio benevolentiae86. Gdybyś wiedział, jak źle wyglądałem wychodząc na tę wycieczkę i jak dobrze z niej wróciłem, kiedy własna żona oczom swoim wierzyć nie chciała, to darowałbyś mi niewątpliwie, że i Ciebie tak długo po Tatrach wodziłem. Poczucie odzyskania sił sprawiło, że pomimo wrodzonej powściągliwości pióra (muszę sobie oddać tę sprawiedliwość), pierwszy raz przedsięwziąłem skreślić moje